سیر و داروهای ضد لخته

طبق نامه اداره کل نظارت بر برنامه ها و تجویز و مصرف دارو وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، پاسخ به پرسش هایی که درباره این مقاله مطرح خواهد شد دارای امتیاز بازآموزی است.
بیمار آقای ۶۲ ساله که به دلیل آمبولی ریه به مدت ۸ روز دربیمارستان بستری بوده است. بعد از مرخص شدن تحت درمان با داروی Warfarin به مقدار ۵ میلی‌گرم در روز با کنترل INR , PT بوده که درست یک هفته بعد از ترخیص از بیمارستان دچار خونروی‌های مکرر از بینی می‌شود.
دو روز بعد از شروع حملات خونروی از بینی، بیمار دچار هماتوری هم می‌شود و حال عمومی او روبه وخامت می‌گذارد. با شک به خونروی به دلیل داروهای ضد انعقاد Warfarin قطع شده و بررسی‌های لازم به عمل می‌آید. در این بررسی‌ها مشخص می‌شود که تستهای انعقادی به خصوص CT , INR , PTو BT کاملاً مختل می‌باشند و به رغم قطع Warfarin و اقدامات لازم درمانی حملات خونروی ‌از بینی به طور گاهگاهی ادامه داشته و سرعت برگشت تستهای انعقادی به حالت طبیعی بسیار کند می‌باشد.
نهایتاً پزشکان معالج با گرفتن شرح حال دقیق تر متوجه شدند که بیمار در طی هفته و روزهای گذشته مقادیر معتنابهی سیر را به عنوان یک روش درمانی خانگی مصرف کرده‌است. با علم به تداخل سیر با داروهای ضد انعقاد اقدامات حمایتی لازم به عمل می‌آید و بعد از چند روز خونروی‌های بیمار کاملاً متوقف شده و کلیه‌ی‌ تستهای انعقادی روند طبیعی و منطقی به خود می‌گیرند.
گیاه سیر از دیر باز در طب سنتی ایران نقش بسزایی در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریها داشته و امروزه حتی در کشورهای اروپای غربی وآمریکا به عنوان یک فرآورده‌‌ی دارویی نقش مهمی در کاهش خطر بروز بیماریهای قلب و عروق دارد. تا سال ۱۹۹۸ میلادی بیش از ۱۸۰۰ مقاله‌ی علمی در خصوص تأثیرات و خواص دارویی گیاه سیر منتشر شده است که عموماً مبین نقش درمانی و پیشگیری کننده‌ی سیر در بیماریهای مختلف مخصوصاً بیماریهای عروق می‌باشند.
باید توجه داشت که گیاه سیر به عنوان یک داروی گیاهی و یا حتی گیاه دارو به خودی خود عوارض چندانی ندارد و این عوارض عمدتاً به صورت تهوع، نفخ، سوزش سر دل، سر درد، بوی بد دهان و پوست و افزایش احتمال بروز خونروی می‌باشد چنانچه این عوارض شدید نبوده و قابل تحمل باشند، مشکل آفرین نخواهند بود. اما با توجه به طیف وسیع اثرات درمانی گیاه سیر و نقش آن در تولید و طبخ انواع مختلف فرآورده‌ها ومواد غذایی توجه به نکات زیر در خصوص مسأله‌ی تداخل دارو- دارو و دارو- غذا بسیار مهم می‌باشد:
۱) نکته‌ی مهم و حایز اهمیت در خصوص مسأله‌ی تداخل دارویی این است که سیر می‌تواند با تمام داروهای Anticlotting شامل Thrombolytics, Antiplatelet, Anticoagulants و نیز با داروهای NSAID مثل ایندومتاسین تداخل داشته باشد.
۲) نتیجه‌ی تداخل سیر با داروهای Anticlotting و داروهایNSAID افزایش احتمال بروز خونروی در بیمار و مختل شدن اغلب تستهای انعقادی مثل INR ,PT ,CT , BT می‌باشد.
۳) از نظر شدت (Severity) بروز تداخل، بیشترین شدت با Warfarin و Heparin می‌باشد و میزان شدت تداخل با Indomethacin, Clopidogrel, Dipyridamole , Aspirin , Enoxaparin و Streptokinase در حد متوسط (Moderate) است.
۴) احتمال بروز تداخل با همه‌ی اشکال دارویی سیر شامل قرص، عصاره، پودر و روغن و نیز نمونه‌های طبیعی آن چه به صورت تازه و چه به صورت خشک و یا چند ساله وجود دارد، اما شدت بروز تداخل بسته به میزان ماده‌ی مؤثره متفاوت است.
۵) زمان شروع بروز تداخل دارویی و نمایان شدن علائم آن معمولاً تأخیری (delayed) می‌باشد، یعنی بعد از ۲۴ ساعت اول مصرف اتفاق می‌افتد.
۶) مکانیسم‌ این تداخل احتمالاً به علت اثر ضد تجمع پلاکتی (Anti Platelet aggergation) سیر به دلیل کاهش ترومبوکسان B۲ و نیز از طرفی اثر فیبرینولایتیک آن می‌باشد.
با توجه به مطالبی که به اختصار تشریح شد، در یک برخورد بالینی بهتر است نکات زیر مد نظر قرارگیرد:
۱) استفاده ی همزمان سیر با داروهای ضد لخته پیشنهاد نمی‌شود.
۲) اگر بنا به هر دلیلی مصرف سیر به همراه داروهای ضد لخته صورت می‌گیرد اندازه‌گیری زمان خونروی (BT) و توجه به علائم و نشانه‌های بالینی خونروی لازم است.
۳) در بیماری که قبل از شروع درمان با داروهای ضد لخته به هر دلیلی تحت درمان با سیر و یا تغذیه با مواد غذایی حاوی سیر زیاد می‌باشد، بهتر است که تراز Baseline Bleeding Times تعیین شود.
۴) اگر در زمان درمان با داروهای ضد لخته بیمار مقادیر زیادی سیر مصرف کرده باشد، لازم است که ضمن توجه به علائم و نشانه‌های بالینی خونروی حتماًINR و BT اندازه‌گیری شوند.
۵) پیشنهاد می‌شود که مصرف سیر حداقل ۱۰ روز قبل از انجام اعمال جراحی انتخابی (Elective) قطع شود.
۶) مصرف منظم غذاهایی که حاوی مقادیر کم سیر هستند، احتمالاً مشکل آفرین نخواهند بود، اما به هرحال رعایت موارد احتیاط لازم است.

دکتر محمد هادی گهرباری
دکتر یسنا به منش
کارشناس مرکز ملی اطلاعات دارویی - داروساز

منبع : هفته نامه پزشکی امروز