رشد تعداد پژوهشگران

"تحلیلی بر شاخص‌های پژوهش در سال‌های ۸۱-۱۳۵۷" عنوان پژوهشی است كه توسط دكتر علیرضا مهدیانی، عضو هیأت علمی مركز تحقیقات علمی كشور در سال ۸۱ اجرا شده است.
در مقدمه این پژوهش آمده است كه برای عقب ماندگی عرصه پژوهش در ایران دلایل مختلفی ذكر می‌شود، از جمله كارانبودن ساختار نظام تحقیق و پژوهش، نادرستی ساختار نظام آموزش به‌خصوص آموزش عالی، اعمال سیاست‌های نادرست، عدم كاربرد نتایج تحقیقات و بالاخره كمی اعتبارات تخصیص‌یافته به بخش پژوهش.
محقق در این پژوهش سعی كرده است با بهره‌گیری از شاخص‌هایی، میزان درستی این نگرش كه كمی اعتبارات پژوهشی باعث توسعه نیافتگی این عرصه شده است، را بررسی كند.
شاخص‌های تعریف شده عبارتند از:
الف) نسبت اعتبارات تحقیقاتی به بودجه عمومی
ب) نسبت اعتبارات تحقیقاتی به تولید ناخالص
ج) تعداد پژوهشگران (در یك میلیون)
تغییرات هر یك از این ۳ شاخص طی ۲۴سال یعنی در فاصله سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۱ بررسی شده است. محقق این دوره زمانی را به بخش‌های كوچكتری تقسیم كرده كه عبارتند از: سال‌های اولیه انقلاب - سال‌های جنگ تحمیلی - برنامه اول توسعه - برنامه دوم و برنامه سوم توسعه بعد از انقلاب
نتایج پژوهش نشان می‌دهد كه شاخص اول یعنی نسبت اعتبارات تحقیقاتی به بودجه عمومی در طول ۲۴سال از ۵۶/۰درصد به ۳۴/۱درصد رسیده و رشدی معادل ۷/۳درصد داشته است.
این شاخص‌ در سال‌های اولیه انقلاب (۶۰-۵۷) به دلیل تحولات ایجاد شده و شروع جنگ تحمیلی از ۵۶/۰درصد به ۳۲/۰درصد كاهش یافته و رشد منفی معادل ۱۷درصد داشته است.
در سال‌های جنگ تحمیلی (۶۷-۶۰) علی‌رغم مشكلات ناشی از جنگ این شاخص از ۳۲/۰درصد به ۹۶/۰درصد ارتقا یافته و رشدی معادل ۱۷درصد داشته است.
طی برنامه‌اول توسعه (۷۲-۶۸) مقدار شاخص از ۲۵/۱ به ۷۸/۱درصد افزایش و رشدی برابر ۹درصد را نشان می‌دهد.
طی سال‌های برنامه دوم توسعه كشور (۷۸-۷۳) مقدار شاخص از ۴۳/۱ به ۳۵/۱كاهش یافته و رشد منفی برابر ۴/۱درصد داشته است.
و بالاخره در سال سوم برنامه سوم توسعه كشور مقدار شاخص مذكور برابر ۳۴/۱درصد برآورد شده است.
بنابراین شاخص نسبت اعتبارات تحقیقاتی به بودجه عمومی كشور در سال‌های اولیه انقلاب با رشد ۱۷- درصد بدترین و در سال‌های اولیه جنگ تحمیلی با رشدی معادل ۱۷+ درصد بهترین وضعیت را داشته است.
شاخص دوم این پژوهش نسبت اعتبارات تحقیقاتی به تولید ناخالص بوده است كه یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد كه طی ۲۴سال مورد‌نظر مقدار این شاخص از ۲۵/۰درصد به ۴۳/۰درصد افزایش یافته و رشدی معادل ۲۸/۲درصد داشته است.
در سال‌های اولیه انقلاب (۶۰-۵۷) مقدار شاخص ۲۱درصد رشد منفی داشته و از ۲۵/۰درصد به ۱۲/۰درصد نزول كرده است.
طی سال‌های اولیه جنگ (۶۱-۶۰) مقدار شاخص سیر نزولی داشته و از ۱۲/۰درصد به ۱/۰درصد كاهش یافته، اما از سال ۶۲ تا ۶۷ به طور مداوم رشد یافته و از ۱۳/۰درصد به ۲۰/۰درصد رسیده است. بنابراین در كل این سال‌ها رشد مثبتی برابر ۶/۷درصد داشته است.
طی سال‌های برنامه اول توسعه (۷۲-۶۸) مقدار شاخص با ۶/۱۹درصد رشد از۲۱/۰درصد به ۴۳/۰درصد ارتقا یافته است.
در سال‌های برنامه‌ دوم توسعه (۷۸-۷۳) باز هم مقدار شاخص با رشد منفی ۹درصد از ۴۳/۰درصد به ۲۹/۰درصد كاهش یافته است.
و بالاخره در سال سوم برنامه سوم توسعه مقدار شاخص به ۴۳/۰درصد افزایش یافته است.
چنان ‌كه یافته‌های مذكور نشان می‌دهد مقدار این شاخص در سال‌های اولیه انقلاب با رشد ۲۱/۰درصد در بدترین وضعیت و طی‌ سال‌های برنامه اول توسعه با رشد ۶/۱۹درصد بهترین وضعیت را داشته است.
شاخص سوم در این پژوهش تعداد پژوهشگران در یك میلیون نفر بوده است كه مقدار آن از ۳۸نفر در سال ۵۷ به ۷۱۴نفر در سال ۸۱ ارتقا یافته است و رشدی برابر ۱۳درصد داشته است.
در سال‌های اولیه انقلاب تعداد پژوهشگران در كشور از ۳۸نفر به ۴۳نفر در میلیون نفر رسیده و ۴درصد رشد را نشان می‌دهد.
در سال‌های جنگ تحمیلی با ۱۳درصد رشد، تعداد پژوهشگران از ۴۳نفر به ۱۰۱نفر رسیده است.
طی سال‌های برنامه اول توسعه با رشدی معادل ۴/۲۰درصد، تعداد پژوهشگران كشور از ۱۲۵نفر در سال ۶۸ به ۲۶۳نفر در سال ۷۲ افزایش یافت.
این شاخص‌ در سال‌های برنامه دوم توسعه نیز ۳/۱۴درصد رشد داشته و مقدار آن از ۲۶۸نفر در سال ۷۳ به ۴۸۸نفر در سال ۷۸ رسیده است.
و در نهایت مقدار این شاخص در سال سوم برنامه سوم توسعه ۷۱۴نفر بوده است.
بنابراین همان‌طوركه یافته‌ها نشان می‌دهد شاخص تعداد پژوهشگران همواره رشد مثبت داشته است و بیشترین میزان رشد آن مربوط به سال‌های برنامه اول توسعه بوده است.
دكتر مهدیانی معتقدات درحالی‌كه دستگاه آموزش عالی و دست‌اندركاران امر پژوهش وظیفه خود را در تربیت نیروی انسانی به خوبی انجام داده و موجب رشد مناسبی در این شاخص شده‌اند و علی‌القاعده دو شاخص دیگر نیز باید رشد مناسبی را هم‌پای تعداد پژوهشگران می‌داشتند، اما متأسفانه به جز سال‌های برنامه اول توسعه در دیگر سنوات از تخصیص اعتبارات مناسب پرهیز شده و این حوزه با كمبود اعتبار روبه‌رو شده است.

منبع : فرهنگ و پژوهش