بیایید باکتری بخوریم

میکروب‌ها را می‌توان طوری تغییر ژنتیکی داد که پروتئین‌های بدن انسان را تولید کنند. شکی نیست که بیماری‌های زیادی را با این پروتئین‌ها می‌توان درمان کرد. البته، اگر بتوانیم مقدار مشخصی از پروتئین‌ را در زمان مناسب در مکان مناسبی قراردهیم. مانعی که تاکنون پیش رو داشته‌ایم، همین بود. اما با پا گرفتن انقلابی که در پزشکی در حال رخ دادن است، کافی است مقداری باکتری تغییر ژنتیکی یافته بخورید و به آنها اجازه دهید در روده شما لانه گزینند.
محققان بلژیکی و هلندی برای آزمایش این شیوه درمانی در انسان آماده می‌شوند. اگر آزمون‌های آنان به خوبی پیش برود، نخستین گام به سوی شیوه درمانی جدیدی برداشته شده است: استفاده از باکتری‌های تغییر ژنتیکی یافته برای تخلیه پروتئین‌‌های درمانی ، درست در جایی که به آنها نیاز هست.
صداهای امیدوار کننده‌ای به گوش می‌رسد. اما پیش از آن که کسی باکتری تغییر ژنتیکی یافته بخورد، محققان باید ثابت کنند این کار خطری ندارد. البته خطر احتمالی تنها متوجه بیمارانی نیست که این باکتری‌ها را در روده خود جای می‌دهند. زمانی که این باکتری‌ها در محیط رها می‌شوند، راهی برای جمع‌آوری آنها یا روشی برای فهمیدن این موضوع وجود ندارد که آیا آنها همین‌طور خوش‌خیم خواهند ماند.
از لحاظ نظری هر پروتئینی را که بتواند به طور دست نخورده از دیواره روده جذب شود، می‌توان به این شیوه در اختیار بدن قرار داد. یکی از این پروتئین‌ها می‌تواند انسولین باشد. این پروتئین‌ را نمی‌توان از راه دهان دریافت کرد، زیرا آنزیم‌های گوارشی معده آن را تخریب می‌کنند. اما اگر این پروتئین در روده تخلیه شود، از دیواره آن جذب می‌شود و در اختیار بدن قرار می‌گیرد.
برای دستیابی به این هدف باید دید آیا باکتری‌ها توان ایفای چنین نقشی را دارند. برای این منظور محققان بلژیکی نوعی باکتری تغییر ژنتیکی یافته تولید کرده‌اند که نوعی پروتئین انسانی به نام اینترلوکین ۱۰ تولید می‌کند. این پروتئین یک " تعدیل کننده دستگاه ایمنی " است که می‌تواند واکنش‌های ایمنی بیش از اندازه را فرو بنشاند. محققان امیدوارند این باکتری‌ها بتوانند پس از قرارگرفتن در روده بیماران مبتلا به ناراحتی‌های گوارشی حاصل ازالتهاب (مثل التهاب قولون) با آزاد‌سازی اینترلوکین ۱۰، واکنش‌های التهابی غیر عادی را سرکوب کنند.
پیش از این محققان از این باکتری‌های تغییر ژنتیکی یافته ب رای تولید اینترلوکین۱۰، بهره‌ می‌گرفتند اما اکنون قصد دارند از آنها به طور مستقیم در درمان استفاده کنند. رهبر این گروه تحقیقاتی «لوتر استیدلر» می‌گوید: «رویکرد فعلی زیاد اقتصادی نیست. برای تولید و تخلیص اینترلوکین ۱۰ به مقداری که برای درمان یک بیمار کافی باشد، حدود ۱۰ هزار پوند باید هزینه کرد. بیمار نیز در طول زندگی ممکن است به آن محتاج باشد. در عوض، رویکرد جدیدی که ما اتخاذ کرده‌ایم بسیار کم هزینه به نظر می‌رسد.»
باکتری که آنان برای آزمایش رویکرد خود برگزیده‌اند، Lactococcus lactis است. این باکتری‌ برای ت ه یه ماست و پنیر استفاده می‌شود. این باکتری جزء فلور عادی روده شما است و همراه با باکتری‌های دیگر در فرآوردهه‌های تخمیری از جمله ماستی که روزانه مصرف می‌کنید وجود دارد. هر زمان که شما مقداری ماست می‌خورید، جمعیت آنها را در روده خود تقویت می‌کنید.
این میکروبها به پوشش روده شما متصل می‌شوند، سطح آن را می‌پوشانند و به این ترتیب آن را از دسترس میکروب‌های خطرناک دور نگه می‌دارند. به علاوه، این میکروب‌های مهربان با دست و دلبازی ترکیبات ضد سرطانی متنوعی را به بدن ما هدیه می‌کنند.
اما اگر باکتری تغییر ژنتیکی نیافته این قدر به بدن ما سود می‌رساند، آیا وقتی آنها تغییر ژنتیکی پیدا کردند، باز هم به ما فایده خواهند رساند. اگر این باکتری‌‌های تغییر ژنتیکی یافته از فردی به فرد دیگر منتقل شوند، منتظر چه پیامندی باید باشیم؟ اگر ژن اینترلوکین ۱۰ از باکتری تغییر ژنتیکی یافته فرار کند و وارد باکتری‌های دیگر شود، چه اتفاقی ممکن است رخ دهد؟
هر چند محققان پاسخ این گونه پرسش‌ را به درستی نمی‌دانند اما تلاش می‌کنند با ترفندهای مختلف مانع نتایج ناخواسته شوند. برای مثال، گروه استیدلر به جای وارد کردن ژن اینترکولین ۱۰ در پلاسمید ( DNA حلقوی شکلی که می‌تواند بین باکتری‌ها مبادله شود) آن را به ژنوم باکتری (ماده ژنتیکی اصلی باکتری ) وارد کرده اند. بنابراین خطر جابه جایی ژن از یک گونه به گونه دیگر برطرف می‌شود. به علاوه، باکتری‌ را چنان تغییر داده‌اند که بدون یک ماده غذایی ویژه نتواند به رشد خود ادامه دهد. درنتیجه، بیمار باید همراه با باکتری تغییر ژنتیکی یافته قرصی را نیز دریافت کند که حاوی این ماده غذایی ویژه است.
در نتیجه، هر بیماری که بخواهد خود را ازدست باکتری‌های تغییر ژنتیکی یافته خلاص کند، کافی است مصرف قرص را ادامه ندهد. به علاوه محققان باکتری را طوری تغییر داده‌اند که مدت کوتاهی پس از دفع از بین برود. بنابراین، باکتری نمی‌تواند در محیط پراکنده شود و به افراد دیگر منتقل شود. البته، همیشه این خطر وجود دارد که باکتری تغییر یافته بتواند ژنی را به دست آورد که توان زندگی کردن بودن تامین ماده غذایی ویژه را به او ببخشد. به هر حال، احتمال وقوع این امر آن‌قدر کم است که شاید بتوان از آن صرف‌نظر کرد.
دو سال پیش، استیدلر نتایج آزمایش‌های خود را با موش‌ها گزارش کرد. در موش‌هایی که وضعیتی مشابه التهاب روده در انسان داشتند، پس از دریافت باکتری‌های تغییر ژنتیکی یافته، التهاب به میزان ۵۰ درصد کاهش پیدا کرد. از این رو، به نظر می‌رسد این شیوه با اثرات جانبی کمتری همراه است. از آنجا که داروهای استروئیدی فعالیت کل دستگاه ایمنی را کاهش می‌دهند، ممکن است در دراز مدت اثر جانبی ناخوشایندی ابه دنبال داشته باشند. اما در این رویکرد، پروتئینی در اختیار بدن قرار می‌گیرد که تنها واکنش‌های التهابی دستگاه گوارش را سرکوب می‌کند.
بسیاری از محققان متقاعد شده‌اند روزی باکتری‌های تغییر ژنتیکی یافته از طریق مواد غذایی از جمله ماست، در اختیار بیماران قرار می گیرند و این کارخانه‌های داروسازی زنده، داروی مورد نیاز را در مکانی به آن نیاز هست، آزاد می‌کنند. آنان معتقدند، این رویکرد قابلیت‌های دیگری نیز دارد. برای مثال، از باکتری‌های تغییر ژنتیکی یافته می‌توان برای تمیز کردن خون از فرآورده‌های سمی بدن از جمله اسیداوریک و کراتینین استفاده کرد. این فرآورده‌ها در خون بیماران کلیوی به میزان زیاد یافته می‌شوند و باید با دیالیز از خون جدا شوند. هر چند محققان در شرایط آزمایشگاهی در این زمینه موفقیت‌هایی به دست آورده‌اند اما این کار خطر آفرین به نظر می‌رسد و تحقیقات بیشتری لازم دارد.

مترجم: آقای حسن سالاری
New Scientist

منبع : جزیره دانش