حذف دلار از مبادلات اقتصادی ایران

تا سال ۱۹۷۱ میلادی هر دلار آمریكا معادل مقدار مشخصی طلا بود.
در جریان جنگ‌ ویتنام ایالا‌ت‌متحده آمریكا حجم بیشتری پول چاپ و خرج كرد و این امر موجب فزونی گرفتن حجم پول (دلار آمریكا) از طلای موجود در صندوق ذخایر بانك مركزی این كشور شد.
پس از آن، قانونی وضع شد كه پشتوانه طلا برای اسكناس‌های چاپ شده در كشور غیرضروری اعلام شد و ارزش هر دلار در بازار تعیین شد.
به عبارت بهتر عرضه و تقاضای دلار در جهان ارزش این ارز را مشخص كرد.
در این شرایط هرچه از دلار بیشتر استفاده می‌شد، ارزش آن در جهان بالاتر می‌رفت و هرچه كمتر از این واحد پول استقبال می‌شد، ارزش كمتری به دست می‌آورد. در سال‌های اخیر در آغاز عراق و پس از آن ایران طرح ارزش‌گذاری نفت با یورو را مطرح كردند.
اجرای این طرح‌ها به معنای جایگزین كردن یورو به جای دلار در پرسودترین تجارت دنیای حاضر بود كه اقتصاد را با تحولات زیادی روبه‌رو می‌كرد.از نوامبر سال ۲۰۰۰ میلادی عراق فروش نفت با واحد یورو را آغاز كرد و این امر سبب كاهش چرخش دلار در بازارهای پولی جهانی شد.
چندی نگذشت كه یورو سهم زیادی از ذخیره عراق را به خود اختصاص داد و ارزش دلار در برابر دیگر واحدهای پول تنزل پیدا كرد. با كاهش ارزش دلار در برابر یورو، شمار زیادی از بازارهای تجاری دنیا یورو را جایگزین دلار كردند.
صدور اوراق خزانه‌داری آمریكا و فروش آن در بازارهای داخلی و خارجی سبب شد تا مازاد دلار جذب بشود. این امر موجب شد تا فشاری روی اقتصاد آمریكا وارد نشود. این شرایط تا چندین ماه مشكل‌آفرین شد اما پس از افزایش قیمت نفت و ناتوانی آمریكا برای سود بردن از درآمد صنعت نفت این كشور، مشكلات اقتصادی آمریكا بالا گرفت و ارزش دلار باز هم پایین آمد.
مدتی پس از آن ایران طرح فروش نفت به یورو را عنوان كرد. این طرح باتوجه به اینكه ایران حدود ۳۰ درصد از كل نفت خود را به اروپا می‌فروشد و سهم قابل‌توجهی هم وارد چین و هند می‌شود، می‌توانست آسیب زیادی به دلار وارد كند.
این بارهم آمریكا از همان سیاست قبل استفاده كرد و با صدور اوراق خزانه‌داری مازاد دلار را جذب كرد اما این سیاست تا چه زمانی می‌تواند ادامه پیدا كند. در اواخر سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ میلادی ارزش دلار بیش از پیش كاهش پیدا كرد تا اینكه در جولای سال ۲۰۰۵ میلادی حجم تجارت جهانی با دلار از ۷۰‌درصد به ۶۴ درصد تنزل پیدا كرد و اندكی بعد از آن خبرها از رسیدن حجم تجارت جهانی با دلار به حدود ۶۰ درصد حكایت می‌كرد.
بسیاری از این تحولات به عنوان روش‌هایی برای نابودی دلار و به دنبال آن اقتصاد آمریكا یاد می‌كنند كه باعث نگرانی مسوولان اقتصادی این سرزمین شد.در همین سال‌ها موضوع برنامه هسته‌ای ایران هم در محافل جهانی مطرح شد و تنش‌های ساختگی توسط اقتصادهای بزرگ جهان مردم را به تكاپو انداخت.
برنامه هسته‌ای حربه‌ای شد تا اقتصادهای بزرگ جهان مانع از سقوط خود شوند. زیرا ادامه فروش نفت به یورو می‌تواند سیر فروپاشی اقتصاد آمریكا را تسریع كند. در شرایطی كه رسانه‌های جهانی روی برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران متمركز شده بودند، تهران هم جنگ اقتصادی علیه دلار آمریكا را آغاز كرد تا پاسخی سرسختانه به جهت‌گیری‌های سیاسی بانك‌ها و موسسات مالی آمریكایی و اروپایی دهد.
در اواخر ماه دسامبر سال گذشته یعنی حدود شش‌ماه پیش بانك مركزی ایران اعلام كرد در نظر دارد دارایی‌های خارجی كشور را كه به صورت دلار نگهداری می‌شد به یورو تبدیل كند و از این واحد پول برای تعاملات خارجی بهره گیرد. در روز هجدهم ماه دسامبر «غلامحسین الهام» سخنگوی دولت جمهوری اسلامی ایران اعلام كرد دولت به بانك مركزی دستور داده است تا بانك مركزی به تدریج یورو را جایگزین ذخایر دلاری كند.
این دستور به منظور كاهش مشكلات ارگان‌های اجرایی در تعاملات تجاری به بانك مركزی داده شده است. وی تاكید كرد: این سیاست برای دارایی‌های ایران در خارج كشور هم قابل اجراست. الهام در روز هیجدهم دسامبر سال گذشته تصریح كرد به زودی بودجه ایران به واحد یورو محاسبه خواهد شد.
مقامات اقتصادی ایران كاهش تبادلات تجاری ایران با دلار و جایگزین كردن آن با یورو را پاسخی به اتهام آمریكا به ایران مبنی بر حمایت از تروریسم و ساخت بمب اتمی و به دنبال آن فشار مراكز مالی و اقتصادی جهان به ایران اعلام كردند.
در ادامه این طرح ابراهیم شیبانی در روز یازدهم آوریل خبر از اتمام دوره فروش نفت با دلار داد و اعلام كرد: یكی از بزرگترین شركت‌های تجاری چینی كه روزانه بیشتر از ۲۴۰ هزار بشكه نفت خام از ایران می‌خرد، این طرح را قبول كرده است این شركت چینی ۱۰ درصد از كل نفت تولیدی كشور در هر روز را خریداری می‌كند.
حجت‌الله غنیمی‌فرد مسوول روابط بین‌الملل شركت ملی نفت ایران نیز در تایید این مساله گفت: حدود ۶۰ درصد از درآمد نفتی ایران با وجوهاتی غیر از دلار تامین می‌شود. حتی پالایشگاه‌های ژاپنی كه روزانه حدود ۵۵۰۰۰۰ هزار بشكه نفت خام از ایران خریداری می‌كنند تمایل خود را به خرید نفت ایران با ین ابراز كرده‌اند برخی خبرها از احتمال فروش نفت به چین با واحد یوان نیز حكایت می‌كند اگر این اتفاق محقق شود تا چندین سال آینده اوضاع دلار و اقتصاد آمریكا بازهم وخیم‌تر خواهد شد.
در چهارمین ماه سال جاری میلادی ابراهیم شیبانی رئیس بانك مركزی ایران تایید كرد: ایران در نظر دارد حجم ذخایر دلاری خود را در سبد ذخایر ارزی كشور ۲۰ درصد كاهش دهد. وی افزود: ایران در نظر دارد درآمد نفتی خود را با سبدی از ۲۰ ارز مختلف به دست آورد و در سبد ذخایر ارزی نگه‌داری كند.
حركت اخیر ایران و چین برای كاهش ذخیره دلار در سبد ارزی كشور‌شان سبب شد تا ارزش دلار در برابر یورو و دیگر واحدهای پول تنزل پیدا كند. آمارها نشان می‌دهد در سال ۲۰۰۶ میلادی ارزش دلار در برابر یورو ۹ درصد و طی پنج سال گذشته بیشتر از ۳۵ درصد كاهش پیدا كرد كه در نتیجه سیاست‌های جهانی برای كاهش قدرت اقتصادی ایالات‌متحده و استفاده نابه‌جای این كشور از قدرت اقتصادی است.
به هر حال این روند در ایران همچنان ادامه دارد تا اینكه روز ۲۳ ژوئن سال جاری معادل دوم تیرماه سال ۱۳۸۶ هجری شمسی محمدجعفر مجرد معاون ارزی بانك مركزی ایران با تاكید بیشتری بر این سیاست صحه گذاشت.

مونا مشهدی‌رجبی

منبع : روزنامه هم‌میهن