قلعه اسماعیل‌آقا ، ارومیه

قلعه اسماعیل‌آقا بر فراز كوهی در 18 كیلومتری غرب ارومیه و حاشیه رودخانه نازلوچای قرار گرفته است. این قلعه در نیمه دوم قرن 19 میلادی ساخته شده و بخشی از دیوارها و محل دیده‌بانی آن هنوز پابرجاست.
كاوش‌های انجام یافته نشان می‌دهد كه در جنب قلعه‌ اسماعیل‌آقا بقایای بناها و قلعه سنگی دیگری كه به دوران اورارتویی مربوط است وجود دارد.
در قسمت شمال غربی این كوه دو دخمه به فاصله چند متری از هم در صخره‌ای كنده شده‌اند. این دخمه‌ها دارای یك در ورودی به شكل مربع مستطیل است. داخل دیواره‌های جانبی و سقف و كف دخمه كاملاً صیقلی است. به نظر می‌رسد این دو دخمه مقبره‌هایی باشند كه به دوران اورارتویی تعلق داشته‌اند.
در پایین كوه و در قسمت غربی آن سه مقبره دیگر نیز دیده می‌شود. این مقبره‌ها با سقفی هرمی شكل و سنگ‌های رسوبی و لاشه‌ای ساخته شده‌‌اند. در داخل یكی از آنها سنگ قبری به این مضمون وجود دارد : «فی شهر ربیع‌الثانی سنه 1110 در ایام شاه سلطان حسین عباسقلی‌خان زیاد اقلی بر مناقشه شیخ سلیمان».
در زیرزمین داخل مقبره، مقبره دیگری قرار دارد كه به وسیله دریچه‌ای از سقف می‌توان به آن دست یافت. هر چهار مقبره فوق مربوط به دوره صفوی می‌باشند. آثار موجود این كوه مشتمل است بر سه بخش متمایز :
یكم - دخمه سنگی اورارتویی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد با حجاری منظم و با ایوان ورودی، سردر قاب‌بندی شده سنگی و اطاقی كه طاق‌های محراب مانندی دارد و در انتهای آن دخمه‌ای است از سنگ یكپارچه‌ تراشیده شده.
دوم - بقایای دیواره‌ها و مقبره‌های دوران صفویه.
سوم - آثار قلعه‌ اسماعیل‌آقا كه به دوره قاجاریه مربوط است. قسمت اعظم دیوارهای آن هنوز پابرجاست، ولی اطاق نگهبانی و سایر واحدهای مسكونی این قلعه خراب شده و آسیب بسیار دیده است. مصالح این قلعه از خشت خام با دیوارهای گلی - چینه می‌باشد.