مقرنس کاری

یکی از عناصر تزئینی معماری که در زیبا ساختن بناهای ایرانی به خصوص مساجد و مقبره ها نقش مهمی دارد، مقرنس کاری است.مقرنس گونه ای تاقچه بندی آذینی در زیر گنبدها یا نیم گنبدهای روی ایوان ها و درگاه ها، با آجر یا گچ و کاشی است که در آن هر رده از تاقچه ها از رده زیرین خود پیش می نشیند تا درگاه به هم آید. در تاقچه ها برجستگی ها و تورفتگی هایی همراه با نگاره های گوناگون درآورده می شود.به کارگیری مقرنس به طور عمده در معماری دوران پس از اسلام در ایران رشد کرد و سپس در سایر کشورها نیز به کار رفت.تاقچه ها را از سقف اصلی(گنبد یا نیم گنبد) به گونه ای (گاه با چوبه) آویزان می کنند، چون چفت آویز مانند پتکانه باربر نیست. کهن ترین نمونه آن را شاید بتوان در کاخ نوش جان که از روزگار مادها بر جای مانده دانست.مقرنس ها که شباهت زیادی به لانه زنبور دارند، در بناها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن ساختمان ها و یا برای آن که به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شوند، به کار می روند. این مقرنس ها را می توان از جمله وسایل موثر ساختن گنبدها دانست، که بعدها محتوای نظری اولیه را از دست داد و بیشتر برای تزئین به کار رفت. برخی معماران ایرانی نیز که این مقرنس ها را در جبهه ساختمان ها به کار می برده اند در ساختن آن ها مهارت را به حدی رسانده اند که نمی گذاشتند موجب سنگینی ساختمان شود و بر اصل و پایه فشار آورد.مقرنس ها معمولا در سطوح فرو رفته گوشه های زیر سقف ایجاد می شود اما محل قرارگیری این عنصر تزئینی می تواند در بالای دیوارها، سقف ها، گوشه ها، سردرها و... باشد.مقرنس ها از لحاظ شکل به ۴ دسته تقسیم می شوند:
۱) مقرنس های جلو آمده: مقرنس هایی را می گویند که مصالح آن از خود بناست و در نهایت سادگی و بدون هیچ گونه پیرایه ای به صورت آجر یا گچی، انتهای سطوح خارجی نمای بیرون ساختمان را آرایش می دهند و استحکام آن ها زیاد است.
۲) مقرنس های روی هم قرار گرفته: گذشته از مصالح به کار رفته اصلی بنا مانند گچ و آجر و سنگ، در سطوح داخل و خارج بنا به کار می روند و غالبا در چند ردیف( ۲ تا ۵ یا بیشتر) روی هم قرار دارند و دارای ثبات متوسطی می باشند.
۳) مقرنس های معلق: شبیه منشورهای آهکی آویزان در غارهاست و غالبا از چسباندن مواد مختلف چون گچ، سفال، کاشی و... به سطوح مقعر داخل بنا صورت می گیرد و آویزان به نظر می رسد و دارای ثبات کمی است.
۴) مقرنس های لانه زنبوری: چنان که از نام این دسته از مقرنس ها پیداست، شبیه لانه زنبور می باشند و در مجموع کندوهای کوچک بر روی هم قرار گرفته اند. این دسته از نظر شکل ظاهری شبیه به مقرنس های معلق اند.
در خور اشاره است که نمونه های گوناگونی از مقرنس در بناهای حرم مطهر رضوی وجود دارد.

منبع : روزنامه خراسان