نی

نی قدیمی ترین ساز بادی است و در ایران سه نوع آن مورد استفاده قرار می گیرد :
۱) نی كوتاه :
نی كوتاه با قطر نسبتا كلفت كه سازیست محلی و با آن آهنگ های محلی را اجرا می كنند و دو نوع صدا از آن اخذ می شود :
الف) بم كه در آن نوازنده از صدای خود كمك میگیرد و دو رگه است .
ب) صدای زیر كه یك اوكتاو با بم اختلاف دارد و گاهی نوازنده دو صدارا با هم مخلوط می كند این نوع نی معمولا دارای ۷ بند است كه ۵ سوراخ آن روی آن و یكی در پشت آن قرار دارد و طول آن معمولا ۳۰ تا ۳۳ سانتی متر و قطر آن تقریبا ۵/۲ سانتی متر است و در اكثر نقاط ایران وجود دارد .نوازنده آنرا در وسط لبها قرار داده و دهان را كمی باز میكند و در آن می دمد و صدای آن زیر و بسیار روشن است . وسعت هر یك از صداها ۶ نت میباشد و بعضی از نوازندگان چیره دست نیم پرده بالاتر را هم اخذ می كنند .
۲) نی بلند :
كه در قدیم به نای خرك معروف بوده است و شاید به خاطر بلندی به این نام معروف شده است . این نی تقریبا بلندترین نوع نی است كه صدای بسیار بمی دارد و در قدیم صدای حالت دست بسته آنرا با صدای سیم بم عود یكی می دانستند .
این نوع نی دارای ۵ سوراخ است كه ۴ سوراخ روی آن و یكی در پشت آن قرار دارد و به درستی نمی توان گفت كه دارای ۷ بند است . طول این ساز بین ۷۰ تا ۸۰ سانتی متر است و قطر دهنه آن تقریبا ۵/۲ سانتی متر است . صدای بسیار بم و سوزناكی دارد و در بین مردم ، این نی و نی كوتاه به نی چوپانی معروفند . نوازنده آنرا در گوشه لب قرار داده و ملودی های كم وسعت و كوتاه را اجرا می كند ، صدای آن دو رگه است . همراه با مقداری از صدای خود نوازنده كه بیشتر در مقام های دشتستانی و ماهور و بیات ترك قطعاتی می نوازند وسعت صدای آن ۶ نت است ولی معمولا نوازندگان با تجربه ۷ صدا را از آن اخذ می كنند . این ساز در جنوب ایران و مازندران و بین قبایل تركمن و خراسان نواخته می شود .
۳) نی هفت بند :
جزو سازهای موسیقی اصیل ایرانی می باشد . ساختمان آن تقریبا تثبیت شده است و روی آن ۵ سوراخ و پشت ان ۱ سوراخ دارد . این ساز را معمولا با دندان می نوازند ( لیكن نوازندگانی هم هستند كه آنرا با لب می نوازند و نواختن این ساز را با دندان جزو ابداعات نایب اسدالله اصفهانی می دانند كه به احتمال قوی این طرز نواختن قبل از وی نیز رایج بوده است ) بدین ترتیب كه سر آنرا در دهان بین دندان ها می گذارند و هوا را بدون واسطه به داخل نای می دمند .
برای دمیدن در نی باید از نفسی كه در داخل ششها اندوخته ایم استفاده شود . سرش را باید وسط دندان پیشین قرار داد و بعضی ها برحسب عادت نی رامیان دندان و نیش و پیشین می گذارند كه حالت اول اصولی تر است و بخاطر اینكه هوامستقیم وارد نی میشود در هر دو صورت زبان باید روی نی قرار گیرد . اگر نی را سمت راست بدن قرار دهیم باید سمت راست دهان روی نی باشد و طرف چپ آزاد و برعكس اگر طرف چپ بدن قرار گیرد قسمت چپ دهان بوسیله لبها نی را می پوشاند و هوای ششها باید بدون مزاحمت زبان و دندانها وارد نی گردد . لرزانندن لبها كه به نظر بعضیها كار زشتی است به ویبراسیون صدا كمك می كند و بیشتر برای صدای اوج و غیث مورد احتیاج است . نی هفت بند دارای ۴ منطقه صوتی به قرار زیر است : بم ، اوج ، غیث ، ذیل .
نوازندگان پر تجربه دو نوع بم را اخذ می كنند كه یكی قوی است و صدای دو رگه بسیار سوزناك و دلنشینی دارد كه برای این صدا كه نفس بیشتری احتیاج است و هنگام نواختن برای این صدا نی را باید با زاویه بازتری نواخت و دیگری صدای بم نرم است كه زاویه نی را باید بسته تر از بم قوی گرفت و با نفس كمتری در آن دمید .
صداهای نی ثابت نیستند و باید صدای دلخواه را به وسیله دمیدن و شدت هوا و همچنین با انگشتان اخذ كرد مثلا برای گرفتن (( می بمل )) باید نصف انگشت را به طرف بالا یا پایین بلند كرد.
با نی میتوان ویبراسیون ، نت های مقطع ، تریل ، نگاهداشتن نت پایه و ملودی سازی ، ترمولو ( گیلیساندو ) را اجرا كرد . نوازندگان معاصر ، دست بسته این ساز را Re فرض می كنند و آنرا جزو سازهای كششی می دانند .

منبع : ایران ملودی