آسیا دردسر در همسایگی

برای برخی از دانشجویان سیاست بین الملل، این امری بدیهی است كه خیزش چین در اوایل قرن بیست و یكم را همانند پیدایش آلمان به عنوان یك قدرت جهانی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بدانند. در مورد چین، رشد اقتصادی نه تنها ذخایر ارزی را بسیار زیاد كرده و تقاضای روزافزون از سوی مصرف كننده داخل كشور را در پی داشته است، بلكه همچنین اشتهای نامحدود و روزافزونی برای مواد خام و بازار صادرات تولید كرده است. چین نظیر قدرت های امپریالیستی كه در بیش از یك قرن پیش در همین شرایط به سر می بردند، علاوه بر نفوذ تجاری خود در كشورهای دور نظیر استرالیا، سودان و برزیل قابلیتهای نظامی خود را نیز گسترش می دهد. وزارت دفاع ایالات متحده چندی پیش گزارشی منتشر كرد كه در مورد رشد فزاینده خطر بالقوه چین در آسیای شرقی هشدار می داد.
دستیابی طولانی مدت
مانور نظامی مشترك چین و روسیه كه در هجدهم ماه اوت آغاز شد، گواهی بر ادعای توسعه نظامی این كشور بود. این مانور كه در بیست و پنجم اوت به پایان رسید، مأموریت صلح ۲۰۰۵ نام داشت و نمایشی بود از مداخله در یك كشور فرضی ثالث كه در معرض خطر آشوبهای گسترده داخلی قرار گرفته بود. در این مانور ۱۰۰۰۰ سرباز شركت داشتند كه بیشتر آنها چینی بودند و نیز ۱۴۰ ناو دریایی و زیردریایی، بك فایرهای تی یو- ۲۲ ام روسی، بمب افكن های دوربرد و بمب افكن های بین قاره ای «بی یر» در آن به كار گرفته شده بود.
گرچه مقامات رسمی روسیه تلاش زیادی كردند تا ثابت كنند كه این مانورها چیزی بیش از تلاش صلح آمیز نبوده اند و هیچ كشور ثالث بخصوصی را در نظر نداشته اند، اما بسیاری از ناظران عقیده دیگری دارند. به عنوان مثال، بنگاه سخن پراكنی بین المللی ان اپ كی ژاپن بیست و چهارم ماه اوت از پكن گزارش داد كه مانور مذكور چینی ها را قادر خواهد ساخت تا «آخرین روشهای روسی را» كه می تواند برای جلوگیری از مداخله احتمالی ایالات متحده در تسویه حساب های چین با تایوان به كار گرفته شود، فرا گیرند. بیشترین تفسیرهای غربی در مورد این مانورها نیز به این موضوع پرداخته اند كه هدف عبارت بوده است از این كه واشنگتن متوجه شود كه مسكو و پكن برتری درازمدت نظامی آمریكا را در خاور دور نخواهند پذیرفت.
باید دید كه روسیه چگونه ثابت خواهد كرد كه خواهان كمك به پكن به عنوان كشوری با جسارت روزافزون است. از طرفی نیز پكن در رأس بازار فروش خارجی سلاحهای مسكو قرار دارد. حضور گسترده «بك فایر» ها و «بی یر» ها در مانور مأموریت صلح را می توان نمایشی از ارائه كالاهای بسیار پیشرفته دانست، حتی پیشرفته تر از سلاحهایی كه برای دخالت در یك كشور ثالث در جهت كمك به سركوب اغتشاشات داخلی ضروری باشد.
از این گذشته، مسكو و پكن هر دو در سازمان همكاری شانگهای (اس سی او) عضو هستند و همراه با چهار دولت آسیای مركزی دیگر با یكدیگر همكاری دارند. اس سی او یكی از چندین گروه منطقه ای است كه به ابتكار چین و بدون حضور ایالات متحده تشكیل شده است. چندی پیش اس سی او از واشنگتن خواست كه سربازانش را از ازبكستان خارج كند. پكن مایل است در تعریف اس سی او عبارت «همكاری استراتژیك» را كه به معنی همكاریهای درازمدت است، به كار گیرد. از این سازمان اما گاهی به عنوان محفلی از دیكتاتورهایی كه در عمل از اهمیت چندانی برخوردار نیستند، یاد می شود. یكی از ناظران در مورد آن، از این عبارت پرنس كلمن اتریشی استفاده می كند كه در پایان جنگ های ناپلئون، «اتحاد مقدس اتریش، پروس و روسیه» را «هیاهو برای هیچ» نامیده بود.
از آن گذشته، روسیه باید در بعضی مراحل، در سیاست های خود نسبت به چین بازنگری كند. در طول جنگ سرد، ریچارد نیكسون رئیس جمهوری سابق و زبیگنیو برژینسكی معاون امنیت ملی ایالات متحده، بارها اظهار نظر كردند كه وجود تنش میان دو كشور بزرگ و متفاوت از نظر فرهنگی با مرزهای مشترك طولانی مانند چین و روسیه، امری حتمی است، رنگ و لعاب متفاوت رژیمهای ویژه آنان را در نظر نمی گیریم. دور از ذهن نیست كه تصور كنیم برخی چهره های سیاسی یا نظامی در مسكو، فروش سلاحهای پیچیده را به كشور پرتحركی كه می تواند دوباره به یك رقیب تبدیل شود، زیر سؤال ببرند. احتیاج نیست كه بیش از حد معمول در خبرگزاریهای روسیه دقیق شویم تا صداهایی را بشنویم كه در مورد یك خطر احتمالی درازمدت اخطار می دهند، خطری كه كنترل روسیه روی سیبری را تهدید می كند، آن هم از سوی كشوری در آن سوی مرزها با ۱‎/۳ میلیارد جمعیت.
اجتماع جدید دوستان
چین همچنین توجه خود را به تشكیل گروههای منطقه ای دیگر علاوه بر اس سی او، به عنوان راهی برای گسترش نفوذ خود معطوف كرده است. پكن از تشكیل اجلاس آسیای شرقی كه قرار است در كوالالامپور مالزی در دسامبر ۲۰۰۵ تشكیل شود، بسیار حمایت می كند. دعوت شدگان عبارتند از ده عضو از «جامعه ملتهای آسیای جنوب شرقی» (آ سه آن)، چین، ژاپن، كره جنوبی و هندوستان - ایالات متحده حضور ندارد. هدف از این نشست بحث در مورد تشكیل جامعه آسیای شرقی (EAC) است. در نشریه ماه اوت «مرور اقتصادی شرق دور» مقاله ای منتشر شد كه اشاره می كرد كه در واشنگتن بسیاری احساس می كنند EAC «در واقع عبارت است از تلاش به رهبری چین برای بیان این نكته كه دیگر آسیا مایل نیست ایالات متحده صاحب اختیار منطقه باشد.»
نخست وزیر چین ون جیابائو، پیش از این گفته بود كه پكن ایجاد یك منطقه آزاد تجاری را اصلی ترین وظیفه EAC به شمار می آورد. این كشور همچنین پیشنهاد كرده است كه هسته مشاوران آن، یك طرح كلی برای انسجام امنیتی آن ارائه دهد. به كوتاه سخن، معلوم می شود كه چین مایل است EAC وضع مالی خوبی داشته باشد و از پكن خط بگیرد.
این آرزوی خامی است. در عین حال كه كشورهای منطقه به طور كلی از انجام معامله با اقتصاد روبه رشد چین خشنود هستند، اما نفوذ فزاینده استراتژیكی آن را غنیمت نمی شمارند. این موضوع بویژه در مورد رقبای قدیمی چین نظیر ژاپن و ویتنام صادق است، اما همچنین در مورد دولتهای دیگری كه بسادگی مایل نیستند شاهد ظهور هیچ ابرقدرتی در نزدیكی خود باشند نیز صدق می كند.
به علاوه، همانگونه كه برخی مقایسه ها با اتحادیه اروپا نشان می دهد، ایجاد هر نوع گروه یكدست و متنفذ در منطقه خاور دور كار ساده ای نیست. اول از همه این كه آسیای شرقی، بر خلاف كشورهای پایه گذار اتحادیه اروپا و در مقایسه با دنیای یونان و رم در زمان امپراتوری مقدس رم، سنت های مذهبی، فرهنگی و سیاسی مشترك ندارند.
دوم آنكه هنری كیسینجر وزیر سابق امور خارجه ایالات متحده، یك بار نوشت كه اگر دنیای اروپای امروز و آن سوی اقیانوس اطلس پدیده های مدرن و در پیوند با شبكه های با قدرت دولتی هستند، شرق دور بیشتر شبیه اروپای یك قرن پیش است كه دولت های گستاخ در رقابت قدرت و نفوذ خود با یكدیگر در یك تعادل شكننده به سر می بردند. به عنوان مثال، ژاپن و هندوستان بوضوح خود را رقبای كشور در حال صعود چین می دانند و نه تابع آن.
سوم این كه یكی از دلایل این كه آسه آن نزدیك به چهار دهه اعضای خود را گسترش داده است، آن است كه در جست و جوی كمترین ویژگی مشترك در بین اعضای خود بوده است و از ایجاد جو مجادله و بحث و نیز طرح های بزرگ اجتناب می كند. در اصل كاركرد آن بیشتر از طریق نشستها و جلسات است تا از طریق نهادها و مقررات سخت نظیر اتحادیه اروپا. مشكل بتوان سازمان جدیدی را پیش بینی كرد كه نه تنها شامل ده عضو آ سه آن با تمایلات متفاوت سیاسی باشد، بلكه دولت های مهم نظیر چین، ژاپن، هندوستان و كره جنوبی را در بر گیرد كه در آینده قابل پیش بینی توسعه پیدا می كنند و حتی تبدیل به نسخه آسیایی جامعه اروپای سالهای ۱۹۸۰ می شوند.

منبع : خبرگزاری آفتاب