وقتی حرف یکدیگر را نمی فهمیم

دیدگاه‌های سنتی خانواده‌ها در دهه‌های اخیر برگرفته از باورهای دیرین گذشته برای داشتن فرزندان بیشتر، ارجحیت جنسیتی فرزند پسر، تفکر حمایت در دوران سالمندی با تعداد بیشتر فرزندان، همگی سبب ‌شد که خانواده‌ها بدون توجه به شرایط آینده، نسلی را به وجود آورند که امروز «جمعیت جوان» ایران را تشکیل می‌دهد. ‌نسلی که از متن دیدگاه‌های سنتی برآمده و در بسیاری موارد در تقابل باورهای گذشته و ایده‌های امروز به سر برده است و حالا کودکان آن روز و نسل جوان امروز به سن ازدواج و باروری رسیده است.‌ دیدگاه این نسل نسبت به مقوله ازدواج و فرزندآوری بسیار متفاوت از پدران و مادران آنهاست. این روزها برخی زوج‌های جوان از همان آغاز زندگی مشترک تصمیم می‌گیرند که به دلایل مختلف بچه‌دار شدن را از برنامه آینده خود حذف کنند و عده‌ای دیگر تا فراهم شدن شرایط مناسب ترجیح می‌دهند این موضوع را به تعویق بیندازند.
در میان زوج‌هایی هم که تمایل به داشتن فرزند دارند، کمتر زوجی را می‌بینیم که به داشتن بیش از دو فرزند تمایلی داشته باشد.‌ ‌چرا؟ امروزه به دلایل مختلف سن ازدواج بیش از پیش افزایش یافته و جوانان دیرتر از گذشته به فکر تشکیل زندگی مشترک می‌افتند. سن ازدواج نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از جوامع و کشورها افزایش یافته است. آمارها نشان می‌دهد‌ از سال ۱۹۸۰، تعداد زنانی که در ۳۰ سالگی اقدام به بچه‌دار شدن می‌کنند، بیش از گذشته افزایش یافته است، در حالی که تعداد زنانی که پیش از ۳۰ سالگی بچه‌دار می‌شوند، بسیار کم شده است.‌ عوامل زیادی در زندگی زوجین موجب شده است که تمایل به بچه‌دار شدن برای آنها اهمیت کمتری داشته باشد. ادامه تحصیل، ارتقای وضعیت اقتصادی و جایگاه اجتماعی و تلاش برای داشتن شغل مناسب، همچنین افزایش آگاهی زوجین و در دسترس بودن وسایل پیشگیری از بارداری از عواملی است که موجب شده زوجین، بچه‌دار شدن را جزو اولویت‌های اول خود قرار ندهند.‌
‌افزایش سن ازدواج ‌ سن ازدواج در بین کشورهای مختلف معمولاً بین ۱۳ تا ۲۷ سال متغیر است. دکتر بهنام در کتاب جامعه‌شناسی خانواده درخصوص سن ازدواج در ایران می‌نویسد: «یکی از ویژگی‌های ازدواج در ایران از زاویه سن زوجین، پراکندگی آن است، آن‌چنان که بازیابی هنجاری مشخص به دشواری امکان‌پذیر است. به عبارت دیگر ازدواج‌های زودرس در ۱۲ یا ۱۳ سالگی در کنار ازدواج‌هایی در سنین ۲۷یا ۲۸ سالگی به چشم می‌خورد و تعیین میانگین به تنهایی قادر به نشان دادن این پراکندگی نیست.» ‌آمارها نشان می‌دهد که بین سن ازدواج افراد با سواد و بی‌سواد به طور متوسط ۲ تا ۳ سال اختلاف وجود دارد. همچنین شهرنشینی یکی از عوامل موثر در افزایش سن ازدواج است و افراد شهرنشین به دلیل عدم حمایت‌های خانوادگی، اشتغال بیشتر به تحصیلات و تمایل به کسب شغل بهتر و بالاتر، دیرتر ازدواج می‌کنند.‌
قابلیت باروری زنان در سن ۱۶ سالگی به طور متوسط ۱۵درصد است و در ۲۰ سالگی که حداکثر قابلیت باروری زنان است به ۲۰ درصد می‌رسد و با بالارفتن سن به کندی کاهش می‌یابد.‌ سازمان جهانی بهداشت سن ۱۵ تا ۱۹ سالگی را سنین اولیه باروری اعلام می‌کند و فاصله سنی ۳۵ تا ۴۹ سال را دوره انتهایی باروری می‌خواند و بارداری در این دو گروه سنی را برای مادران خطرناک عنوان می‌کند. ‌علاوه بر خطراتی که زایمان در سنین بالای مادران دارد، نوزادان نیز زمانی که از مادران مسن متولد می‌شوند در معرض خطراتی قرار می‌گیرند. هنگامی‌که مادر پا به سن ۳۰ سالگی می‌گذارد مرگ و میر‌های جنینی رو به افزایش می‌گذارد و به تدریج با ارتقای سن مادر بالا می‌رود به ویژه برای مادرانی که به بیماری‌های قلبی - عروقی و قند مبتلا هستند.‌ در مادران مسن‌تر علاوه بر افزایش مرگ و میر شیر‌خواران، احتمال این که کودک با نقایص مادرزادی به دنیا آید نسبتاً بیشتر است.
یکی از مهمترین نا‌هنجاری‌های مادرزادی «سندرم‌داون» است که «منگولیسم» نیز نامیده می‌شود. این سندرم در رابطه با سن مادر بروز می‌کند و ربطی به تعداد زایمان‌های او ندارد، درضمن میزان مرگ و میر نوزادان در سنین اولیه باروری و سنین بالای ۴۰ سال به حداکثر می‌رسد.‌ با توجه به مطالب عنوان شده می‌توان گفت که باروری در سنین اولیه بلوغ و در سنین بالای ۳۵ سال هم برای مادر و هم برای فرزند خطر‌ساز است و عواقب جبران‌ناپذیری به دنبال دارد.‌ در کشور ما به دلیل توسعه شهر‌نشینی، علاقه تعداد زیادی از دختران به ادامه تحصیلات و افزایش نسبی دختران هرگز ازدواج نکرده نسبت به پسران، سن ازدواج دختران به تدریج در حال افزایش است‌ که به غیر از آثار و نتایج اقتصادی و اجتماعی، عواقب سوء بهداشتی را نیز به دنبال دارد‌. ‌ سن و بارداری‌ به تاخیر انداختن بارداری، تا زمانی که خانواده به بهترین شرایط از نظر اجتماعی و اقتصادی برسد، می‌تواند روی باروری زن و مرد تاثیر بگذارد و باروری را با مشکل مواجه کند.‌
افزایش سن، قابلیت باروری را در زنان بیش از مردان تحت تاثیر قرار می‌دهد. به طوری که زنان سریع‌تر از مردان قدرت بچه‌دار شدن را از دست می‌دهند. زنان در بین سنین ۲۰ تا ۲۴ سالگی، بالاترین قابلیت باروری را دارند و با افزایش سن، احتمال بچه‌دار شدن آنها کاهش می‌یابد و احتمال ناباروری بیشتر می‌شود. قدرت باروری در مردان، دیرتر از زنان از بین می‌رود. ‌محققان به شواهد بسیاری دست یافته‌اند که نشان می‌دهد مردان هم مانند زنان دارای ساعت بیولوژیکی هستند که از نیمه دهه سوم زندگی شروع به فعالیت می‌کند. ‌محققان فرانسوی پس از مطالعه بیشتر از ۱۲ هزار زوج به این نتیجه رسیده‌اند که توان باروری مردان پس از ۳۵ سالگی کاهش می‌یابد. به گفته آنان قدرت تولید‌مثل مردان پس از ۴۰ سالگی به میزان بیشتری کاهش می‌یابد. مطالعات قبلی هم نشان داده بود پس از این سن باروری طبیعی و مصنوعی به وسیله مردان سخت‌تر می‌شود. ‌ ‌خطر سقط‌ محققان فرانسوی تحقیقات خود را متوجه زوج‌هایی کرده بودند که بین سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۶ به یک مرکز باروری در پاریس مراجعه می‌کردند. همان طور که محققان پیش‌بینی می‌کردند، در زنانی که سن آنها بالای ۳۵ سال است، احتمال سقط و بارورنشدن بیشتر از زنان جوان‌تر است.
‌در این حال، به گزارش این محققان زمانی که سن پدر بالای ۳۵ سال است، احتمال سقط جنین افزایش می‌یابد. با بالا رفتن سن مردان از ۴۰ سال، احتمال باروری کاهش می‌یابد. در این سن یک سوم بارداری‌ها به سقط ختم می‌شود و تنها ده درصد موارد درمانی با باروری موفق زوج همراه است. ‌این در حالی است که بنا به اظهارات محمد‌رضا نوروزی، رییس انجمن باروری و ناباروری، سالانه حدود ۱۰۰ هزار نفر به جمعیت خانواده‌هایی که دچار ناباروری هستند در کشور اضافه می‌شود که افزایش ۱۰ ساله سن ازدواج و باروری در کشور، عامل مهم این مساله است.‌ رییس اداره تنظیم خانواده و جمعیت وزارت بهداشت، ضمن این‌که از ادغام دو اداره تنظیم خانواده و جمعیت خبر می‌دهد، یکی از مهمترین هدف‌های این اداره را جلوگیری از حاملگی‌های ناخواسته و پرخطر ذکر کرده و یادآور می‌شود: تمام برنامه‌های تدوین شده، چه قبل از ازدواج، چه هنگام ازدواج و چه بعد از آن، مبتنی بر همین اصل است و اداره تنظیم خانواده بر‌خلاف دیدگاه عمومی‌ که کاهش تعداد فرزندان را هدف اصلی می‌داند، دیدگاه وسیع‌تری دارد و آن هم سلامت خانواده است.
‌دکتر محمد اسلامی‌ همچنین از جمله برنامه‌های مدون این اداره را، اجرای اهداف مکمل از طریق هماهنگی با ادارات و سازمان‌های مرتبط نظیر آموزش و پرورش بیان می‌کند و معتقد است: با توجه به این‌که هدف تنظیم خانواده ایجاد خانواده سالم است، باید کارهای زیادی در کنار جلوگیری و کاهش حاملگی‌های پرخطر داشته باشیم و به طور مستمر انجام دهیم. ‌به اعتقاد وی، متناسب با نیازهای اول ازدواج باید علاوه بر شناساندن روش‌های موقت، روش‌هایی آموزش داده شود که موجب انسجام خانواده‌ها شوند. ‌رییس اداره تنظیم خانواده و جمعیت وزارت بهداشت در پاسخ به این‌که تعریف «بهداشت باروری» چیست، می‌گوید: بهداشت باروری به معنای داشتن یک بارداری سالم، داشتن تعداد فرزند دلخواه و پرهیز از بارداری پرخطر است. ‌دکتر اسلامی‌ می‌افزاید: بهداشت باروری به تعداد محدود فرزندان اشاره ندارد، بلکه می‌گوید: فرزند‌آوری باید بر اساس اصول علمی‌ و بهداشتی باشد؛ یعنی هیچ خانمی ‌زیر ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال حامله نشود. فاصله دو بارداری زیر ۳ سال نباشد و تعداد فرزندان نیز نباید بیش از ۴ بارداری باشد. اگر غیر از این باشد بارداری پرخطر شمرده می‌شود. اگر زنی در ۳۰ سالگی ازدواج کند، این فرصت را ندارد که ۴ فرزند بیاورد و سن ازدواج باید طوری تنظیم شود که به تعداد فرزند دلخواه برسد. ما معتقدیم همه باید این ۴ اصل را بدانند. با توجه به این‌که سن ازدواج در کشور ما حدود ۲۴ - ۲۵ سال است، زوج‌های جوان حدود ۱۰ سال برای فرزند‌آوری فرصت دارند و در خارج از این محدوده سلامت مادر تهدید می‌شود. ‌دکتر اسلامی‌ اعتقاد دارد با توجه به اهداف بهداشت باروری، زوجین باید با آگاهی کامل به این توافق برسند که چه زمانی می‌خواهند بچه‌دار شدن را تجربه کنند تا با برنامه‌ریزی صحیح از نظر آمادگی جسمانی، روحی، اقتصادی، فرهنگی، اولین فرزند را با سلامت کامل به دنیا بیاورند و به منظور سلامت مادر و بچه‌های بعدی فاصله‌ها را رعایت کنند. ‌ ‌شکاف نسل‌ها حمید فرزادی، کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی و مشاور خانواده در حالی که یکی از وظایف اصلی خانواده را باروری و تولید نسل می‌خواند، می‌افزاید: نوع نگرش به فرزندآوری و فرزند‌پروری از اهمیت زیادی در خانواده برخوردار است. این دو مقوله به ویژه فرزندپروری تحت تاثیر اعتقادات، نگرش‌ها و ارزش‌های جامعه و والدین تغییر می‌کند. به عنوان مثال در برخی کشورهای غربی خانواده‌ها کمتر تمایل به داشتن فرزند دارند و ترجیح می‌دهند با نگهداری حیوانات خانگی، خلاءهای خود را پر کنند.‌ وی با تاکید بر پختگی و مسوولیت‌پذیری در فرایند فرزندپروری می‌گوید: با بالا رفتن سن ازدواج، مشکلات معیشتی، اشتغال والدین و...، سن باروری افزایش یافته و با افزایش فاصله سنی میان والدین و فرزندان شکاف نسلی پیش خواهد آمد.‌ این روان‌شناس درباره تبعات شکاف نسلی توضیح می‌دهد: این مساله موجب می‌شود تا والدین و فرزندان درک زمانی و مکانی درستی از یکدیگر نداشته باشند و این معضل با توجه این‌که فاصله زمانی تغییر شکل‌گیری نسل جدید بسیار کوتاه شده، مشکلات را مضاعف می‌کند. ‌فرزادی در ادامه می‌افزاید: در گذشته تغییرات اجتماعی به کندی اتفاق می‌افتاد به طوری که پس از چند دهه ممکن بود نسل تازه‌ای به وجود آید، به همین دلیل میان بسیاری از والدین و فرزندان از نظر باورهای فرهنگی و اجتماعی تفاوت زیادی وجود نداشت در حالی که امروزه تغییرات اجتماعی و فرهنگی به سرعت در حال وقوع است.‌ این مشاور خانواده در حالی که از منظر روان‌شناسی فاصله سنی ۲۵ سال را فاصله سنی مناسبی میان والدین و فرزندان می‌خواند، می‌افزاید: مسلماً هر چه سن والدین بالاتر باشد، پدر و مادر نمی‌توانند نقش والدینی جوان و فعال را ایفا کنند و همین موضوع مشکلات عاطفی روانی و فرهنگی بسیاری را میان والدین و فرزندان ایجاد می‌کند. ‌فرزادی می‌افزاید: در صورت عدم درک دو نسل، والدین احساس می‌کنند که به دنیای فرزندان تعلق ندارند و فرزندان نیز نمی‌توانند با خواست‌های والدین خود سازگار باشند؛ در نتیجه تعارضات خانوادگی افزایش می‌یابد و این مساله در ابعاد وسیع‌تر، تبدیل به معضلی اجتماعی می‌شود و شکاف نسل‌ها در آینده‌ای نه چندان دور مشکلات عدیده‌ای را به وجود می‌آورد.‌ برنامه‌ریزی والدین در فرزندآوری و آگاهی آنها در فرزندپروری موجب پرورش نسلی از پدران و مادران مطلع و فرزندانی سالم می‌شود. اما این شرایط زمانی می‌تواند تاثیرات واقعی خود را داشته باشد که خیلی دیر نشده باشد. شکاف نسلی مساله‌ای است که جامعه‌شناسان درباره آن هشدار داده‌اند. پدیده‌ای که بیشتر تحت تاثیر مسایل اقتصادی و اجتماعی حال در آینده به وجود خواهد آمد. بنابراین لازم است که آگاهی والدین با برنامه‌ریزی‌های اجتماعی جهت‌دهی درست پیدا کند تا نسل آینده که از فزونی جمعیت آسیب نخواهد دید از پتانسیل‌های قاعده‌مند بودن جمعیت بهره‌های لازم را ببرد.‌

منبع : روزنامه تحلیل روز