جریانهای دریایی

آب دریا ، دائما در حرکت بوده و این حرکت در بعضی از نقاط ، افقی و در برخی دیگر عمقی و رو به پایین و در بعضی دیگر رو به بالا است. نرخ و آهنگ حرکت ، در نقاط مختلف متفاوت می‌باشد. اما تخمین زده شده است که مخلوط شدن کامل آب تمام اقیانوسها ، در هر ۲۰۰۰ سال یکبار صورت می‌پذیرد. جریانهای اقیانوسی ، بر اثر جزر و مد ، اختلاف چگالی آب دریا در نقاط مختلف و سیستم بادهای زمین ، بوجود می‌آیند.
● جریانهای جزر و مدی
نیروهای جاذبی که بین خورشید ، ماه و زمین عمل می‌کنند، آب اقیانوسهای زمین را به حرکت در آورده و باعث ایجاد جریانهای جزر و مدی می‌شوند. اگر شرایط محلی مناسب باشد، سرعت این جریانها حتی ممکن است به چندین کیلومتر در ساعت برسد. طی جزر و مدهای شدید در سیمور ناروز ، که بین جزیره وان کوور و سرزمین اصلی بریتیش کلمبیا قرار دارد، سرعتهایی معادل ۲۰ کیلومتر د رساعت نیز ثبت شده است. جریانهای جزر و مدی دارای نصف این سرعت ، جریانهای عادی به شمار می‌آیند.
جریانهای جزر و مدی نزدیک ساحل ، غالبا به وسیله آرایش توپوگرافیک ساحل و نقاط نزدیک به آن ، محدود شده و از جریانهای جزر و مدی میانه اقیانوس ، قوی‌تر می‌باشند. جریانهای نزدیک ساحل ، با وجود محدودیت حرکتی خود ، معکوس می‌شوند. بدین ترتیب که هنگام مد به طرف خشکی و هنگام جزر به طرف دریا جریان می‌یابند. در وسط آب اقیانوس ، جریانها بسیار ضعیف‌تر بوده و سرعت آنها عموما از یک کیلومتر در ساعت تجاوز نمی‌کند. این جریانها در نیمکره شمالی ، دارای حرکتی دورانی در جهت حرکت عقربه ساعت هستند.
● جریانهای ثقلی
چگالی آب دریا ، همزمان با تغییرات میزان شوری ، دما و مقدار مواد معلق ، از نقطه‌ای به نقطه دیگر تغییر می‌کند. این تغییرات ثقلی ، باعث حرکت آب دریا می‌شوند. بدین ترتیب که آب دارای شوری بالا ، سنگین‌تر از آب دارای شوری پایین بوده و به زیر آن فرو می‌رود. آب سرد و سنگین نیز به زیر آب گرمتر و سبک‌تر و آب گل آلود سنگین نیز به یزر آب صاف و سبک فرو می‌رود.
آبی که از میان تنگه جبل‌الطارق جریان می‌یابد، نمایانگر ثقلی است که بر اثر اختلاف در شوری ، پدید آمده‌اند. بدین ترتیب که دو جریان که یکی در بالای دیگری قرار دارد، در دو جهت مخالف بین دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس جاری هستند. چگونگی پدید آمدن این جریانها بدین قرار است: دریای مدیترانه که در یک کمربند اقلیمی گرم و خشک قرار دارد، سالانه از طریق تبخیر ، ۱،۵ متر آب از دست می‌دهد. در نتیجه آب شورتر و سنگین‌تر مدیترانه ، در امتداد کف تنگه به طرف بیرون حرکت کرده و به زیر آب کم نمک‌تر و سبک‌تر اطلس فرو می‌رود و همزمان با این رخداد ، آب سطحی و سبک‌تر اطلس وارد حوضه مدیترانه می‌شود.
علت اصلی چرخش آب در بیشترین بخش از مناطق عمیق اقیانوس ، وجود اختلاف دما است. برای نمونه بر اثر این‌گونه تغییرات ، آبی که از مناطق سرد قطب شمال و جنوب منشا می‌گیرد، به آرامی به سمت محیطهای گرمتر نزدیک استوا می‌خزد. آب سرد و نسبتا سنگین قطب شمال ، در نزدیکی گرینلند در آتلانتیک شمالی ، به زیر فرو رفته و می‌توان آن را تا خود را استوا و حتی در ورای آن تا ۶۰ درجه جنوبی ، دنبال کرد.
● جریانهای سطحی اصلی
حرکات اصلی آب در نزدیکی سطح اقیانوس ، در جریانهایی مانند گلف استریم ، جریان ژاپنی و جریانهای استوایی ، رخ می‌دهد. این جریانهای عظیم ، بر اثر عوامل مختلفی بوجود می‌آیند که عبارتند از:
۱) جریان بادهای غالب
۲) چرخش زمین
۳) تغییر در چگالی آب دریا
۴) شکل حوضه اقیانوسی
جریانهای استوایی ، در دو طرف خط استوا قرار داشته و تقریبا در جهت غرب حرکت می‌کنند. این جریانها ، انرژی خود را از بادهایی بسامان بدست می‌آورند که دائما در جهت شمال شرقی در نیمکره شمالی و جنوب شرقی در نیمکره جنوبی در حال ورزیدن به سمت استوا هستند. جهت غربی این جریانها را می‌توان از روی اثر کوریولیس توضیح داد. چرخش زمین ، باعث می‌شود که اشیا در حال حرکت ، در نیمکره شمالی به راست و در نیمکره جنوبی به چپ انحراف یابند.
هنگامی که آب ناشی از بادهای بسامان ، به سمت استوا در حرکت می‌باشد، در نیمکره شمالی به سمت راست (به سمت غرب) و در نیمکره جنوبی به چپ (باز هم به سمت غرب) انحراف می‌یابد. در نتیجه این وضعیت ، جریانهای استوایی شمال و جنوب پدید می‌آیند. با نزدیک شدن این جریانها به آمریکای جنوبی ، یکی به سمت شمال و دیگری به سمت جنوب منحرف می‌شود. علت اصلی این انحراف ، شکل و قالب حوضه‌های اقیانوسی است. با این وجود ، اثر کوریولیس و سطحی اندکی بالاتر اقیانوسها در استوا ، در محلی که بارش از جاهای دیگر بیشتر است، به این امر کمک می‌کند.