آیا آمار راست می گویند؟

اوضاع کتاب و کتابخوانی در ایران مناسب نیست این را ما نمی‌گوییم؛ آمار منتشره از نهادهای مختلف می‌گویند و همیشه با این ترفند، غرور ملی ایرانیان را زیر سؤال می‌برند.
همیشه و همواره کتابخوان‌های ایرانی از شنیدن این اخبار ناراحت می‌شوند و به آنهایی که هیچ کتابی را ورق نمی‌زنند خرده می‌گیرند. حالا که نمایشگاه کتاب تهران برپاست، همیشه این سؤال پیش می‌آید که نمایشگاهی با این عظمت برای چه کسی؟ کتابخوان‌های حرفه‌ای در این مواقع سؤال دیگری می‌پرسند: نمایشگاهی با این عظمت، برای چه کتابی؟
۵۴ هزار و ۳۰۸ عنوان کتاب در سال ۱۳۸۶ در کشور منتشر شده است که نسبت به سال قبل، ۲درصد افزایش دارد. براساس آمار موجود در بانک اطلاعاتی خانه کتاب، این کتاب‌ها در شمارگان ۲۰۸ میلیون و ۸۸۸هزار و ۵۸۰‌جلد منتشر شد که شمارگان متوسط هر عنوان ۳ هزار و ۸۷۷ جلد بود.
اما بانک اطلاعاتی خانه کتاب درباره کتاب‌های منتشره در سال ۸۶ یک رکورد باورنکردنی دیگر نیز نشان می‌دهد؛« در این مدت، بیشترین کتاب‌ها با ۱۱ هزار و ۵۸۸عنوان در موضوع دین منتشر شد و پس از آن به‌ترتیب موضوع‌های ادبیات با ۹ هزار و ۷۷۰ عنوان، علوم عملی با ۷ هزار و ۶۸۸ عنوان، علوم اجتماعی با ۷ هزار و ۲۷۸ عنوان، علوم طبیعی و ریاضیات با ۵ هزار و ۶۰۳ عنوان، زبان با ۳‌هزار و ۶۹۳ عنوان، تاریخ و جغرافیا با ۲ هزار و ۵۴۰عنوان، فلسفه با ۲ هزار و ۱۳۰ عنوان، هنر با ۲‌هزار و ۱۰۱ عنوان و کلیات با یک هزار و ۹۱۷ عنوان قرار گرفته‌اند.»
وقتی از راه آمار و ارقام به واقعیت‌های دور و بر نگاه می‌اندازیم داستان ساده‌تر از اصل آن به‌نظر می‌رسد. اعداد گاهی اوقات آدم را گول می‌زنند و گاهی اوقات اصل داستان را در هاله‌ای از ابهام فرو می‌برند. در غیراین‌صورت که می‌توان از نگاه آمار و ارقام در نمایشگاه خوش بود و با خود گفت: ۲۳ هزار کتاب آموزشی در نمایشگاه کتاب تهران عرضه می‌شود.
● نمایشگاه آموزشی
ستاد خبری بیست و یکمین نمایشگاه کتاب تهران اعلام کرده است:« ۱۰۴ ناشر آموزشی در بیست و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ۲۳ هزار عنوان کتاب آموزشی عرضه می‌کنند.» براساس همین خبر « تعداد ناشران این صنف به ۱۰۴ رسیده است. سال گذشته ۹۳ ناشر برای شرکت در نمایشگاه کتاب ثبت‌نام کرده بودند.»
محمدرضا سالکی، مدیر انجمن فرهنگی ناشران آموزشی می‌گوید: «‌غرفه‌های ناشران آموزشی سال گذشته در یکی از رواق‌های مصلای تهران برپا شده بود که به‌علت مشکلات خاص این رواق، عبور و مرور برای بازدیدکنندگان دشوار بود.» به همین ترتیب شکل قصه کاملا تغییر می‌کند.
● نمایشگاه علمی
اوضاع برای کتابخوان‌ها و رمان‌خوان‌های حرفه‌ای وقتی وخیم‌تر می‌شود که خبر می‌رسد بهروز نیرمی، نماینده انتشارات اشپیرنگر که دارای شعب مرکزی و نمایندگی‌های فعال در آلمان، انگلیس و آمریکاست در دیدار با نمایندگان بخش خارجی نمایشگاه گفته است:«نمایشگاه کتاب تهران تنها نمایشگاه کتاب در سطح منطقه است که ناشران شرکت‌کننده خارجی را وادار می‌کند تا کتاب‌های خود را با بهترین عناوین وارد این نمایشگاه کنند. بازار مصرف کتاب‌های علمی ایران نسبت به تمامی کشورهای در حال توسعه و خاورمیانه منحصر به فرد است.»
● نمایشگاه بدون ناشر
خبر، مربوط به آخرین روزهای نام‌نویسی در نمایشگاه است. یکی از ضوابط ثبت‌نام ناشران در نمایشگاه کتاب و دریافت غرفه انتشار ۴۰ عنوان کتاب از سال ۸۴ تا پایان سال ۸۶ است. محمود سالاری، مدیر کمیته ناشران داخلی بیست‌ویکمین نمایشگاه کتاب تهران به خبرگزاری فارس، گفت: «تعداد عناوین کتاب‌های حدود ۱۴۰ ناشر بین ۳۰ و ۴۰ عنوان است که به‌علت کمبود جا ما نمی‌توانیم آنها را ثبت‌نام کنیم.»
به گفته سالاری، ۵۷ ناشر نیز وجود دارد که تعداد کتاب‌هایشان کمتر از ۳۰‌عنوان است. مدیر کمیته ناشران داخلی بیست و یکمین نمایشگاه کتاب تهران گفت: ما به این ناشران پیشنهاد داده‌ایم که با یکدیگر جفت شوند تا تعداد عناوین کتاب‌هاشان به ۴۰ برسد و بتوانند در نمایشگاه ثبت‌نام کنند. و این ماجرا اتفاق افتاده است. گروهی از ناشران در کنار هم و زیر یک سقف قرار می‌گیرند تا بتوانند کتاب‌های خود را به هر شکل در اختیار بازدیدکنندگان قرار دهند.
● پاسخ از مسئولان
محمد حسین صفار هرندی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم از زبان آمار سخن می‌گوید: «‌همین که ۵۶ هزار عنوان کتاب در سال ۸۶ منتشر شده که نیمی از آنها هم چاپ جدید است، نشان می‌دهد که معبر برای انتشار کتاب باز است.» وزیر ارشاد می‌پذیرد که دوره صدور مجوز برای کتاب‌ها طولانی است و توضیح می‌دهد:« این به خاطر حساسیتی است که درباره برخی کتاب‌ها وجود دارد.»
او همچنین می‌گوید:« از این بابت اولاً شرمنده‌ایم و دوم اینکه از ناشران این انتظار را داریم که ضوابط نشر را رعایت کنند.» او تنها به گفتن این جملات اکتفا می‌کند و توضیح می‌دهد:« همه ناشران می‌دانند نظام ما مبتنی بر اعتقادات اخلاقی و اسلامی است و طبیعی است صفحاتی را که پر شده‌اند از نکاتی که درگیر مضامین ممنوعه است، نباید برای گرفتن مجوز بیاورند.»
● می‌پذیریم
اصلی‌ترین افرادی که به این پاسخ صفارهرندی احتیاج داشتند همان افراد مدعی کتابخوانی هستند؛ همان گروهی که نمی‌دانند برای چه کتابی باید به نمایشگاه بروند. پاسخ این گروه را فاطمه آلیا نیز می‌تواند بدهد.
او می‌گوید:« از آنجا که براساس نظرسنجی‌ها گرایش مردم به دین بیش از سایر بخش‌هاست، بنابراین، کتاب‌های عرضه شده باید حتی‌المقدور از مضامین دینی برخوردار باشند و بتوانند ذائقه جوانان را در قالب‌های مختلف برآورده کنند و از سوی دیگر محتوای کتاب‌های خارجی نیز باید غنی بوده و از انحرافات فرهنگی و اخلاقی دور باشند.»

محمد فراست

منبع : روزنامه همشهری