دریای زنده اختاپوس‌ها اسکوییدها

تمامی موجودات جاندار جهان دارای نام‌های علمی مشخص هستند که کم‌وبیش نشان دهندهٔ اوضاع و احوال آنهاست. این نام‌ها و واژه‌های علمی برای عامهٔ مردم مفهوم نیست و غالباً گیج کننده نیز هست. اما در مورد جانوران دریائی واژهٔ علمی ”سفالوپود“ به معنای سرپایان برای هر کس واضح و روشن است و روشنگر وضع جانورانی نظیر اختاپوس‌ها و اسکوییدهاست که در این راسته قرار دارند. زیرا این جانوران در نظر اول مجموعه‌ای از پا و سر به چشم می‌آیند، در حالیکه این چنین نیست و همه دارای بخش‌های مختلف یک بدن کامل و اندام‌های درونی آن هستند. با این تفاوت که نحوهٔ قرار گرفتن بخش‌های مختلف بدنشان به گونه‌ای است که انسان نمی‌تواند بفهمد که سر حیوان کجا و بدنش کجاست.
از ویژگی‌های سرپایان، داشتن چندین شاخک یا بازوی حساس (هشت تا در اختاپوش و ده تا در اسکوییدها) دهانی منقاری شکل و چشمانی خمار آلود و کاملاً شبیه انسان است.
گونه‌های اختاپوس‌ها و اسکوییدها از نظر اندازه تفاوت‌های زیادی با هم دارند و از چند سانتی‌متر تا حدود ۲۰ متر متغیر هستند. این جانوران نزدیک به ۴۰۰ میلیون سال قبل به وجود آمده‌اند و اینک یکی از فراوان‌ترین جانوران دریائی به شمار می‌روند. از خطرناک‌ترین گونه‌های تیرهٔ سرپایان گونه‌ای جانور غول‌آسا به نام اسکویید و گونه‌ای اختاپوس سمی طوق‌آبی هستند که برای انسان خطرناک‌اند.
● دایناسورهای دریائی
دریانوردان از قرن‌ها پیش به وجود اسکوییدهای غول‌آسا واقف بودند و روبه‌رو شدن این افراد با این غول‌های به راستی غظیم‌الجثه، موجب پیدایش داستان‌ها و افسانه‌های زیادی شده است اما فقط تقریباً در این ۱۰۰ سال اخیر دانشمندان به خطر حتمی این جانور برای انسان پی‌برده‌اند. در سال ۱۸۸۸ میلادی امواج دریا اسکویید مرده‌ای را بر روی شن‌های ساحلی زلاندنو انداخت که ۱/۱۷ متر طول داشت و طول بازوهای او به ۵/۱۰ متر می‌رسید. البته ما اینک شواهد و مدارکی در دست داریم که نشان می‌دهد اسکوییدهائی به مراتب بزرگ‌تر از این در اعماق دریاها زندگی می‌کنند که خوشبختانه محل زندگی آنها جائی است که احتمال روبه‌رو شدنشان با انسان وجود ندارد. همچنین در شکم والی که شکار شده بود دو بازوی بلعیده شده‌ی یک اسکویید پیدا شد که هر کدام ۶/۱۲ متر طول داشتند. دانشمندان محاسبه کردند که این بازوها باید متعلق به اسکوییدی به طول ۲۰ متر و به وزن ۴۰ تن باشد.
اسکوییدهای غول‌آسا به هر موجودی که بر سر راهشان قرار بگیرد حمله می‌کنند و با کمک بازوهای بلند و پرقدرت خود طعمه را گرفته و به داخل دهان خود که بی‌شباهت به منقار طوطی نیست می‌برند و او را قطعه‌قطعه می‌کنند.
اسکوییدها از خویشاوندان حلزون هستند ولی صدف ندارند در عرض یک بافت نگه‌دارندهٔ سفت و شاخی، در داخل بدن کیسه‌ای خود دارند که این بافت قلم نام دارد. بیشتر اسکوییدها با بیرون راندن آب به جلو حرکت می‌کنند و همین عمل باعث حرکت سریع آنها می‌شو. آنها می‌توانند تا فاصلهٔ ۲۰ متر یا بیشتر بر روی موج‌ها جهشی پرواز گونه داشته باشند.
دشمن طبیعی اسکویید غول‌آسا گاو عنبر (وال عنبر) است که به نوبه‌ٔ خود از بزرگ‌ترین موجودات کره‌ٔ زمین به حساب می‌آید و در هر کجا با اسویید روبه‌رو بشود با او به نزاع می‌پردازد. زیرا این دو حیوان متقابلاً از هم تغذیه می‌کنند. نبرد این دو موجود غول‌آسا در اعماق دریا بدون شک باید یکی از مخوف‌ترین نزاع‌هائی باشد که در جهان بین دو موجود زنده روی می‌دهد.
از روی آثار و شواهد به دست آمده از یک چنین نزاع‌هائی می‌توان پی برد که در اعماق دریاها اسکوییدهائی با جثه‌های وحشتناک وجود دارند. جای اندام‌های مکندهٔ یک اسکویید معمولی ۱۵ متری که دارای لبهٔ دندانه‌دار است، روی بدن یک وال ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر فرو می‌رود و شکارچیان، وال‌هائی شکار کرده‌اند که حلقه‌های مکنده‌ای به قطر ۴۵ سانتی‌متر روی بدنشان بوده است. اندام‌های مکنده‌ای به این قطر باید متعلق به اسکوییدی به طول لااقل ۶۰ متر باشد.
ویلیام‌جی. کرومی نویسندهٔ معروف کتاب‌های علمی در کتاب مستند خود به نام دنیای زندهٔ دریا می‌نویسد که اسکوییدهای غول‌آسا عظیم‌ترین، چابک‌ترین و خوفناک‌ترین بی‌مهره‌های جهان هستند. او اضافه می‌کند که انواع بزرگ آن چنان غول‌آسا هستند که دایناسورهای ماقبل تاریخ در مقابلشان گربهٔ کوچکی بیش به‌شمار نمی‌آیند. وی اسکوییدها را در ردهٔ جانوران آدمخوار جای داده و آنها را به این صفت می‌نامد.
● هشت پای گوشه‌گیر
اختاپوس یکی از باهوش‌ترین بی‌مهرگان جهان است. بخش اصلی بدن اختاپوس کیسه‌ای از پوست و ماهیچه است. در درون این کیسه آب‌شش‌ها و سایر بخش‌های نرم بدن قرار دارد. در جلو، سر به یک طرف کیسه چسبیده است. هنگامی‌که دهانهٔ کیسه باز است آب وارد می‌شود و اکسیژن به آب‌شش‌ها می‌رسد. سپس کیسه می‌تواند به دور گردن فشرده شود و آب را از راه لوله‌ای با فشار به بیرون بفرستد. فوارهٔ آب نسبتاً قوی است و در نتیجه اختاپوس با فشار به جلو رانده می‌شود و می‌تواند خیلی سریع حرکت کند. دستان اختاپوس بسیار دراز است و تا هر جا که بخواهد کش می‌آید. به همین دلیل این جانور می‌تواند طعمه‌های خود را غافل‌گیر کند.
او جانوری است که همیشه تنها زندگی می‌کند و در عمل دیده شده است که از روبه‌رو شدن با انسان ابا دارد البته تا هنگامی که احساس خطر نکرده و امنیتش تهدید نشده باشد، چرا که در صورت بروز حادثه‌آی در مقابل او، شانس زنده ماندن تقریباً هیچ می‌باشد. بسیاری از گونه‌ها اختاپوس‌ها به قدری نیرومند هستند که می‌توانند انسانی را زیر آب نگه دارند تا خفه بشود. بیشتر اختاپوس‌ها سمی هستند ومی‌توانند از سم خود برای از پا در آوردن طعمه استفاده کنند. سم اختاپوس در بزاق دهان او قرار دارد.
وقتی اختاپوس‌ مورد حملهٔ جانوران قرار می‌گیرد ابتدا خود را به رنگ محیط در می‌آورد، سپس مایع مرکب مانندی از خود ترشح می‌کند که آب اطرافش را کدر می‌سازد و مانع می‌شود که جانور مهاجم او را تشخیص بدهد.
اختاپوس جانوری گوشه‌گیر است که تنها به هنگام مهاجرت‌های سالیانه و دوره‌ٔ کوتاه جفت‌گیری دور هم جمع می‌شوند. اختاپوس ماده هر بار تا ۱۵۰،۰۰۰ تخم می‌گذارد که مثل دانه‌های خوشهٔ انگور به هم چسبیده‌اند و به صخره‌های زیر آب می‌چسبند. او هفته‌ها، تا بارور شدن تخم‌ها، از آنها مراقبت می‌کند و آنها را با کمال دقت تمیز نگاه می‌دارد. از این‌رو فرصت به‌دست آوردن طعمه را پیدا نمی‌کند تا جائی که غالباً تا بارور شدن تخم‌ها، از گرسنگی تلف می‌شود.
غیر از اختاپوس طوق‌آبی که زهرش برای انسان کشنده است، بقیهٔ اختاپوس‌ها، حتی گونه‌های کوچک آنها می‌توانند از راه نگه داشتن غواصان در زیر آب موجب مرگ آنها بشوند.
اختاپوس‌ها در تنهائی می‌میرند و در هنگام مرگ ضجه‌های زهرآلود و سوزناکی سر می‌دهند. بسیار پیش می‌آید که اختاپوس‌ها به‌دلیل پرخوری می‌ترکند و گاه برخی از آنها به نحو مضحکی در زیر خروارها اشیائی که به خود آویزان کرده‌اند یا با خود حمل می‌کنند، مدفون می‌شوند.

تألیف و تدوین: مهندس بابک

منبع : مجله دنیای ورزشهای آبی