علاج واقعه پیش از وقوع

سال‌ها است که در کشور برای چای و قند و شکر سازمان داریم، اما توجهی به بحران‌ها و حوادث طبیعی نداشته‌ایم. چند ماهی از تاسیس سازمان مدیریت بحران کشور نمی‌گذرد. این اقدام مثبت نشان می‌دهد که بالاخره نگرش کلان در سطح کشور به حوادث طبیعی در حال تغییر است. آنچه که در این بین از هر لحاظ اهمیت دارد، تولیت یکپارچه و مدیریت واحد بحران‌ها است...
کشور ایران کشور حادثه‌خیزی است و از نظر مواجهه با بلایای طبیعی جزو ۱۰ کشور اول دنیا است. ترتیب اولویت مهم‌ترین حوادثی که موجب بیشترین خسارات و تلفات در ایران اسلامی می‌شود در بخش حوادث زمین ساختی (ژئولوژیک) زلزله است. پس از آن حوادث ناشی از شرایط جوی (هیدرولوژیک) و در نهایت آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع بیشترین آسیب را به کشور ایران می‌زنند.
بنابراین انتظار می‌رود همان‌طور که در کشور برای ورزش و تفریح مردم هزینه می‌کنیم، برای حفظ جان آنها از بلایای طبیعی و حوادث نیز برنامه‌ریزی کنیم. تاکنون مدیریت حوادث و سوانح در حد یک دفتر در وزارتخانه خلاصه می‌شد، اما با تاسیس سازمان مدیریت بحران کشور، در پی رهنمود مقام معظم رهبری پس از زلزله بم کشور در ابتدای راهی قرار گرفته که امید می‌رود انتهای آن به تنظیم یک ساختار یکپارچه مقابله و مدیریت بحران بینجامد.
حرکت در راستای دور شدن از نظام‌های سنتی و استفاده بیشتر از تکنولوژی روز دنیا از جمله اقداماتی است که در دستور کار این سازمان قرار دارد. استفاده صحیح از سیستم‌های هشدار گویا، بهره جستن از یافته‌های لرزه‌نگاری و اطلاع‌رسانی سریع و به موقع به مردم از جمله این راهبردهای نوین برای کاهش خسارات و تلفات حوادث طبیعی است.
● ساختار سازمان
سازمان مدیریت بحران کشور زیر نظر شورای عالی مدیریت بحران کشور فعالیت می‌کند که ریاست این شورا را رییس‌جمهور محترم بر عهده دارند. قائم مقام این شورا وزیر محترم کشور است. از سوی دیگر مسوول مستقیم حوادث در استان‌ها، استاندار محترم هر استان است و در شهر تهران این مسوولیت بر دوش شهردار محترم تهران است. از آنجا که این ساختار موجب شده نوعی هرم مدیریت یکپارچه شکل بگیرد، از رییس‌جمهور تا دهیار‌ها همه به صورت نظام‌مند به یکدیگر مرتبط هستند و باید در برابر شورای عالی مدیریت بحران کشور پاسخگو باشند. ایجاد این مدیریت واحد موجب افزایش هماهنگی‌های بخشی و فرابخشی بین دستگاه‌های اجرایی، نیروهای مسلح، بسیج، صدا و سیما و... می‌شود.
● مدیریت بر بحران، نه در بحران
برای انتخاب استراتژی کشور در مقابله با بحران‌ها، ۳۹ کشور در این زمینه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. مطالعات نشان داد که در مجموع دو نوع مدیریت بحران در این کشورها حاکم است. مدیریت بر بحران و مدیریت در بحران. مدیریت بر بحران آن است که برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات پیش از وقوع بحران انجام گیرد. اما اگر در حین وقوع حادثه قصد مدیریت بحران را داشته باشیم آنگاه گفته می‌شود که از استراتژی مدیریت در بحران استفاده شده است، به علت آنکه مدیریت در بحران ریسک بالایی دارد و کمتر جوابگو بوده است، امروزه کمتر از آن استفاده می‌شود.
● تقسیم‌بندی بحران‌ها
بحران‌ها را می‌توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد. گروه اول حوادث طبیعی هستند. دسته دوم حوادث پیچیده (کمپلکس) و دسته سوم را حوادث انسان ساخت تشکیل می‌دهند. طی بررسی‌های صورت گرفته تاکنون ۴۳ حادثه روی کره زمین شناسایی شده که همگی آنها را می‌توان در این سه گروه کلی تقسیم کرد. به نظر می‌رسد که دستکاری‌های بشر در طبیعت و رشد و توسعه شهری دلیل موجهی برای سیر صعودی حوادث در سطح جهان باشد.
● چهارگام اساسی مقابله با بحران‌ها
پیشگیری، مجموعه‌ای از اقدامات است که باید برای پیشگیری از وقوع بلایا و کاهش آنها صورت بگیرد. این اقدامات باید در گام اول مورد توجه قرار بگیرند. در مرحله بعد، باید بحث آمادگی در برابر حوادث و بحران‌ها مورد توجه قرار بگیرد. منظور از آمادگی ایجاد توانمندی برای مقابله با حوادث با ایجاد ساختار مدیریتی متناسب و ایجاد امکانات و منابع لازم برای برخورد با حوادث در شرایط لزوم است. گام سوم، اقدامات مقابله‌ای است. این اقدامات پس از وقوع حادثه مورد توجه قرار می‌گیرند. این اقدامات به حفظ جان و مال و ناموس مردم در شرایط بحرانی و محدود کردن حجم فاجعه می‌پردازند. سیستم‌های اطلاع‌رسانی، سیستم‌های هشدار، امداد و نجات، بهداشت و درمان، امنیت، ترابری ارتباطات، فوریت‌های پزشکی، تدفین، مهار آتش‌سوزی و... از جمله مهارت‌هایی است که باید آنها را در این فاز تقویت نماییم. گام آخر در این راه، بحث بازسازی و بازتوانی است. در این مرحله با توجه به مسایل فرهنگی و تاریخی هر منطقه و نوع آسیب‌دیدگی باید برنامه‌ریزی درستی در جهت بازسازی و بازپروری انجام بگیرد.
● سال ایمن‌سازی بیمارستان‌ها
شاید برای مخاطبان نشریه سپید که از گروه جامعه پزشکی کشور هستند، این مساله جالب باشد که امسال بر اساس شعاری که از سوی سازمان ملل ارایه شده، «سال ایمن‌سازی بیمارستان‌ها» نامگذاری شده است. بر اساس سیاست‌های جهانی همه ساله برخی از مراکز جمعیتی در دنیا در دستور کار قرار می‌گیرند تا رفته رفته بحث ایمن‌سازی همه جانبه در کشورها اجرا شود. در این راستا برای عملیاتی‌سازی این مساله نیز در وزارت بهداشت کار گروهی شکل گرفته و دستورالعمل ایمن‌سازی بیمارستان‌ها نیز ارایه شده است.
● ریشه‌یابی حوادث
در مقابله با حوادث آنچه که از همه مهم‌تر است علت‌یابی حوادث است. بر این اساس مقابله با علت حادثه مهم‌تر از معلول است. وقتی حادثه‌ای رخ بدهد هر قدر هم که تلاش شود، شاید نتوان خیلی از حجم تلفات کاست، اما اگر با درایت نگذاریم حادثه‌ای با تلفات بالا اتفاق بیفتد آن وقت است که توانسته‌ایم اثرات حوادث را کاهش داده و کاری برای هموطنانمان بکنیم. به همین منظور در مقابله با زلزله که مهم‌ترین حادثه‌ای است که کشور با آن دست به گریبان است، اقدامات ریشه‌ای خوبی در دست اجرا است. اولویت اول این اقدامات، مقاوم‌سازی منازل است. اگر این اولویت اجرایی نشود، طرح استفاده از تخت‌خواب‌های ایمن و یا اتاق خواب ایمن است. در بحث حفاظت از اموال مردم هم استفاده از گاوصندوق‌های خانگی توصیه شده است. اگر حادثه‌ای در کشور رخ دهد باید همه سعی و تلاش مسوولان امر بر آن باشد که بهترین امدادرسانی را به مردم داشته باشند. در این زمینه استراتژی مورد توجه، استراتژی خود امدادی و امداد محلی است، چرا که نزدیک‌ترین افراد برای امدادرسانی به مردم منطقه آسیب‌دیده مردم همان منطقه هستند. ما باید ابزار و امکانات کافی را با استفاده از طرح‌های عملیاتی به شکل کاربردی از پیش در اختیار مردم هر منطقه بگذاریم.
با توجه به آسیب‌پذیری بالاتر مناطق روستایی، سال گذشته طی تفاهم نامه‌ای ۱۹ هزار دهیار به عنوان مسوول حوادث روستایی احکام خود را از دست ریاست محترم جمهور و استانداران دریافت نمودند. بنابراین در امر خود امدادرسانی باید با آموزش‌های لازم ابتدا کاری کنیم مردم بتوانند خود را نجات دهند و در مرحله دوم بتوانند به نجات همسایگان خود بپردازند تا نیروهای امدادی از راه برسند.

مهندس حسین باقری - رییس سازمان مدیریت بحران کشور

منبع : هفته نامه سپید