عملیات داشت

کلیه عملیاتی را که در فاصله جوانه زدن بذر تا برداشت محصول انجام می گیرد عملیات داشت می گویند. این مرحله عبارت است از: آبیاری, تنک کردن, واکاری, خاک دادن پای بوته ها, سله شکنی, وجین کردن, کود دادن, مبارزه با حشرات و آفات, کنترل امراض و بیماریها و مبارزه با علف های هرز .
● آبیاری:
بدون شک, کمبود آب در خاک یکی از عوامل مهم در محدودیت زراعت است . هدف از آبیاری اضافه کردن مقدار کافی و به موقع آب به محیط توسعه ریشه است تا گیاه بتواند آب را بسرعت و به مقدار مورد نیاز خود جذب کند. هر گاه نزولات آسمانی برای تامین نیازآابی گیاه کافی نباشد, آبیاری ضروری است. آب مورد نیاز برای آبیاری از منابع مختلفی مانند چاه های عمیق و نیمه عمیق، رودخانه, چشمه و قنات تامین می شود.
رطوبت خاک از سه منبع نزولات آسمانی, آبیاری و بالا آمدن آب تحت الارضی تامین می شود. وقتی آب جای تمام هوای موجود در زمین را می گیرد, می گویند مقدار رطوبت زمین به حد اشباع رسیده است. مقدار آبی که تحت تاثیر قوه جاذبه از لایه های خاک زراعی خارج می شود, به «آب ثقلی» معروف است.
مقدار آبی که ذرات آب قادر به نگهداری آن نیست و به سرعت وارد آب های تحت الارضی می شود و به سطح زمین بر می گردد, بر اثر تبخیر باعث تراکم املاح در سطح زمین و نمکی شدن و بایر شدن خاک می شود. مقداری از آب که با نیروی معادل ۳% اتمسفر نگه داشته می شود و گیاه آن را به سهولت جذب می کند «حد ظرفیت مزرعه» نامیده می شود و زمانی که گیاه نتواند آب جذب کند و پتاسیل آب در خاک برابر ۱۵- اتمسفر باشد, «نقطه پژمردگی دائم گیاه» است.
▪ زمان آبیاری:
اولین آبیاری معمولا پس از کاشت انجام می شود. زمانی که در زمین خشک بذر کاشته می شود آن را اصطلاحا «خشکه کاری» می گویند؛ ولی وقتی که بعد از تهیه بستر و قبل از کاشت آبیاری انجام شود و پس از آن بذر کاشته شود آن را «هیوم کاری» می گویند. نیاز گیاهان مختلف به آب و تحمل آنها در مقابل کم آبی متفاوت است و زمانی که مقدار آب کافی نیست، به اجبار، باید گیاه را به وضعیت کم آبی عادت داد و این عمل با آبیاری در فواصل طولانی تر ممکن است.
▪ روش آبیاری:
انتخاب روش آبیاری به بافت خاک, پستی و بلندی زمین, گیاه, روش کاشت, مقدار آب, شرایط محیطی و سرمایه گذاری اولیه بستگی دارد و انواع مختلفی را شامل می شود:
۱) آبیاری بارانی، با شبکه لوله کشی ثابت یا متحرک؛
۲) آبیاری سطحی، به شیوه قرغابی (سیلابی، نواری، کرتی) و آبیاری جوی پشته ای یا نشتی یا فارو یا ردیفی,
۳) آبیاری زیر زمینی، که در گلخانه ها و شالی ها به صورت زهکشی و آبیاری کوزه ای کاربرد دارد؛
۴) آبیاری قطره ای، که به دو صورت پیوسته و متناوب است؛
● تنک کردن:
حذف بوته های اضافی را تنک کردن می گویند که عملی وقت گیر و پرهزینه است. زمانی که گیاه کاملا استقرار یافت و بوته دارای ۲ تا ۴ برگ واقعی شد, این عمل انجام می شود. عمل تنک کردن باید قبل از اینکه بوته ها برای جذب آب و مواد غذایی به رقابت بپردازند و ریشه آنها در هم رود صورت گیرد, به طوری که علتی هم برای عمل از بین رفتن بوته ها وجود نداشته باشد. عملیات تنک کردن معمولا در دو یا سه نوبت انجام می شود. البته روش دستی پرهزینه و زمان بر است. ماشین های تنک کننده به دو صورت تصادفی و کنترل شونده عمل می کنند که هر کدام معایبی دارند.
● واکاری:
عملی است که عکس تنک کردن، یعنی دوباره کاشتن قسمت هایی از مزرعه که به تعداد کافی بوته ندارد. گاهی بوته های اضافی کنده شده که خاصیت جابه جایی دارند در محل های خالی کاشته می شوند و گاهی هم دوباره بذرکاری می شود.
● خاک دادن پای بوته ها:
در زراعت گیاهانی که شاخ و برگ زیاد دارند و به علت سنگینی بوته و کم بودن ناحیه توسعه ریشه ها، استقامت آنها در مقابل باد کم است، خاک دادن پای بوته ها سبب افزایش استقرار و استقامت آنها می شود. البته باید دقت کرد که به طور یکنواخت اطراف گیاه را بپوشاند. در سطوح کوچک، این کار با دست و با بیل یا ابزارهای دستی انجام می شود و در زراعت های ردیفی با نهرکن و مرزکش های دیسکی این کار را می کند.
● سله شکنی:
در خاک های سنگین که درصد رس موجود در خاک زیاد است، بر اثر برخورد باران یا آبیاری خاکدانه ها باز و متلاشی و ذرات رس جابه جا می شوند. ذرات رس آزاد شده همراه با آب به داخل خاک وارد می شوند و نفوذپذیری لایه سطحی را کاهش می دهند که به این لایه سله می گویند.
سله پس از خشک شدن سخت و چروکیده می شود و ترک می خورد. بهترین راه مبارزه با سله, افزایش مواد آلی در خاک است. این کار را هم گاه کشاورز با استفاده از داس، کج بیل, فوکا، شفره، بیلچه، چنگک یا چاقو انجام می دهد و گاه این کار با استفاده از ماشین کولتی واتور یا تیغه های پنجه غازی یا فلمی یا کولتی واتورهای دوار یا چنگک های گردان که ممکن است یک ردیفه یا چند ردیفه باشند انجام می شود. البته باید مواظب بود که در این عمل خسارت چندانی به محصول زراعی وارد نشود.
● وجین کردن:
از بین بردن علف های هرز با استفاده از وسایل مکانیکی را وجین نامند. بذر علف های هرز ممکن است از سال های قبل در زمین مانده باشد یا همراه با بذر زراعت اصلی داخل زمین شده یا به وسیله باد و آب و حشرات و مانند آن داخل مزرعه شده باشد. این کار به صورت دستی یا با ماشین آلات و کولتی واتورها انجام می شود.
● مبارزه با آفات:
روش های مختلفی که برای مبارزه با آفات به کار برده می شود دفع آفات گفته می شود. گروهی از آفات خطرناک اند و باید حتما از بین بروند (آفات درجه اول), گروهی معمولا خسارت عمده ای ندارد, مگر اینکه در شرایط خواص طغیان کنند (آفات درجه دوم), گروهی بالقوه آفت اند (آفات درجه سوم), گروهی هم به صورت انگل یا پارازیت یا شکارچی از آفات مختلف تغذیه می کنند.
در هر صورت، در عملیات مبارزه با آفات و کاربرد مواد شیمیایی آفت کش دقیقا باید مشخص شود که زیان اقتصادی ناشی از حملات آفات بیشتر از مخارج عملیات مبارزه و عواقب ناشی از آن باشد.
دستگاه های ارتباط جمعی، کارشناسان و متخصصان مبارزه با آفات در این زمینه وظیفه دارند که آگاهی های لازم را درباره آفات، زندگی آنها و نحوه دفع آنها به اطلاع کشاورزان برساند. انتشار جزوه و پوسترهای تبلیغاتی نیز در این زمینه موثر است. در بین جانوران, حشرات بیش از همه به گیاهان صدمه می زنند. آنها شش پا و بدنی سه قسمتی دارند و به صورت جنسی تکثیر می یابند و از نظر رشد به سه گروه تقسیم می شوند.
● روش های کنترل حشرات:
۱) مبارزه زراعی, مثل تنظیم آبیاری و کود دادن؛
۲) مبارزه مکانیکی، مثل غلتک زدن؛
۳) کنترل فیزیکی, مثل نور و حرارت و تله مرگ؛
۴) کنترل بیولوژیکی و استفاده از عوامل بیماری زای حشرات؛
۵) کنترل شیمیایی, با استفاده از حشره کشها و سموم آفت کش؛
▪ ماشین های سمپاش:
بازدهی یک ماشین سمپاش خوب در این است که با حداقل مقدار سم درصد زیادی از آفات را از بین می برد و در عین حال, از نظر صرف وقت, نیروی انسانی و مخارج سمپاشی حداقل هزینه را دارد.
ماشین های سمپاش از هر نوع که باشند, از سه قسمت عمده بدنه و مخزن, پمپ یا تلمبه, لوله و نازل تشکیل شده اند و شامل انواع سمپاشهای پشتی ساده و موتوری، سمپاشهای چرخدار, سمپاش های زنبه ای و تراکتوری است که مخازن آنها ظرفیت های متفاوتی دارد و از نظر سرعت و وسعت کار و نحوه پاشیدن محلول سمی با هم تفاوت زیادی دارند.
▪ مبارزه با بیماریهای گیاهی:
علایم مشهود که دال بر بیماری است با توجه به نوع عامل بیماری زا و بخشی از گیاه که آلوده شده است تفاوت دارند. گاهی نیز لازم است عامل ذره بینی را از گیاه جدا کرد تا امکان تشخیص دقیق فراهم شود.
موجودات ذره بینی شامل باکتری ها، قارچ ها، ویروسها, میکو پلاسماها و نماته ها می شود. بهترین روش دفع بیماریها داشتن ارقام مقاوم است. ضد عفونی کردن خاک و ضد عفونی کردن بذر، شخم زدن و کنترل شیمیایی گیاهان هم از روشهای موثر دیگری است که باید به کار برد.
▪ مبارزه با علفهای هرز:
علف هرز عبارت است از هر گیاه غیر مفید، مضر و ناخواسته که در مزرعه دیده می شود و می تواند به محصول آسیب برساند. علفهای هرز نه تنها کمیت و کیفیت محصول را کاهش می دهند, هزینه سنگینی را نیز به منظور برنامه ریزی ها و عملیات زراعی لازم برای کنترل آنها بر کشاورز تحمیل می کنند. به طور کلی, می توان زیان های علف هرز را بدین بدین ترتیب خلاصه کرد:
۱) رقابت با گیاه از نظر گرفتن نور, آب و مواد غذایی؛
۲) بالا رفته هزینه کاشت, داشت, برداشت؛
۳) کم شدن ارزش محصول از نظر اقتصادی و غذایی؛
۴) اشغال سریع مزرعه وکاهش تولید؛
۵) تبخیر آب و کمبود آب در نباتات مفید؛
۶) زندگی انگلی؛
۷) ایجاد مشکل در امور غیر کشاورزی، مثل تخریب آسفالت و بام های ساختمانی و شکستن نهرها؛
۸) کمک به انتشار آفات و بیماریها؛
۹) زیان های شدید بهداشتی به دام ها؛
با توجه به تمام این خسارات, اهمیت اقتصادی زیان های علف های هرز را می توان به خوبی تخمین زد. بدیهی است, برای جلوگیری از ضایعات ناشی از عوامل باید اولویت های خاصی را در نظر گرفت. در این راه, لازم است ابتدا شیوه های انتشار آن از طریق انسان, جانوران؛ آب و باد و بذر نباتات زراعی و ماشین آلات کشاورزی شناسایی کرد و سپس, به کنترلآنها پرداخت.کنترل هم سه پیش زمینه دارد:
▪ جلوگیری و پیشگیری،
▪ کنترل
▪ ریشه کن کردن
کنترل یا مکانیکی است یا زراعی یا بیولوژیکی یا شیمیایی, و به چند شیوه است: وجین با دست, وجین با ماشین آلات, شخم زدن, خفه کردن علف های هرز, مالچ ها و سوزاندن.
● دیم کاری:
دیم کاری به معنای کشت بدون آب است و به زراعتی گفته می شود که با آب باران رشد و نمو می کند. دیم کاری در کشور ما به خصوص در زراعت گندم و جو اهمیت زیادی دارد. هر چند موفقیت در زراعت دیم بستگی به نزولات منظم و کافی آسمانی و رحمت الهی دارد, کیفیت و روش شخم و تهیه به موقوع زمین های مزروعی دیم و اعمال شیوه های صحیح کشت نیز تاثیر عمده ای در افزایش تولید دارد.
اولین عامل مهم موفقیت زراعت دیم مقدار بارندگی سالیانه است. در آب و هوای معتدل با مقدار بارش باران سالیانه بیش از ۳۰۰ میلی متر وضعیت مساعدی به وجود می آید. عامل دیگر, منابع تامین رطوبت خاک است که در زراعت دیم منشا جوی دارد, مثل نزولات آسمانی, شبنم, مه یا غبار, بخار آب و رطوبت نسبی.
عامل دیگر, تناوب و آیش در کشت دیم است, یعنی چرخش گیاهان زراعی در یک قطعه زمین, که به ذخیره رطوبت در خاک, تقویت خاک و از بین بردن علف های هرز منجر می شود.
عامل بعدی, خصوصیات خاک زراعتی است که از نظر بافت بهتر است رسی یا رسی- شنی یا لیمونی باشد.
از نظر ساختمان, بهتر است دانه ریز تا کمی درشت و مکعبی کوچک باشد. از نظر عمق, باید دو طبقه باشد؛ یعنی بیش از ۱۲۰ سانتی متر و از نظر رنگ بهتر است سیاه یا تیره باشد.
عامل بعدی, شیب و پستی و بلندی زمین است. در زراعت دیم, بهتر است اراضی نسبتا مسطح و عمیق و هموار باشند و از فرسایش آنها جلوگیری شده باشد.
عامل دیگر, استفاده از ماشین آلات و ادوات کشاورزی است, مثل گاوآهن قلمی یا چیزل و گاوآهن چنجه غازی یا سوئیپ و گاوآهن نیمه برگردان و ماشین بذرکار عمیق و کودپاش.
بررسی زمان شخم زدن و بذر پاشیدن و استفاده از بذر مرغوب و کود و سموم ضدعفونی کننده علف کش ها هم در زراعت دیم بسیار حایز اهمیت است.

منبع : خانه کشاورز استان کرمان