چهارشنبه, ۱۷ بهمن, ۱۴۰۳ / 5 February, 2025
مجله ویستا
بسته پیشنهادی آب، کشاورزی و منابع طبیعی ـ بخش اول
این متن علاوه بر برنامه پیشنهادی همچنین در بردارنده گزارش وضعیت موجود، نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و محدودیت‌های بخش های آب، کشاورزی و منابع طبیعی به عنوان بخشی از مطالعات پشتیبان برنامه پنجم توسعه است.
باید توجه کرد که کیفیت مطالعات پشتیبان اسناد توسعه، نقش بسیار پراهمیتی در قابلیت‌های این اسناد دارد؛ این مطالعات از منظر کاربردی و نظری مبانی شکل‌گیری اسناد توسعه را تدارک می‌بینند و اهداف جهت‌گیری‌های اصلی آن ها را تعیین می‌کنند. در این زمینه بررسی وضعیت موجود، نقاط قوت و ضعف درون بخش و فرصت‌های و تهدیدات محیط پیرامونی(SWOT) یکی از مهم‌ترین مطالعات پشتیبان اسناد توسعه کشور محسوب می‌شود.
۱) پیش نویس اولیه کشاورزی و منابع طبیعی:
دربند نهم اصل چهل و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر افزایش تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی تا تحقق خودکفایی کشور در تامین نیازهای عمومی تاکید گردیده و در اصول ۴۵، ۴۸ و ۵۰ نیز بر حفاظت، نگهداری و بهره‌برداری بهینه از منابع طبیعی، جنگل‌ها و مراتع تاکید شده است.
همچنین براساس ماده یک آیین نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوبه ۳۱/۲/۱۳۵۹ شورای انقلاب، کشاورزی عبارت است از بهره‌برداری از آب و زمین به منظور تولید محصولات حیوانی و گیاهی ( از قبیل : زراعت، باغ‌داری، درخت‌کاری مثمر و غیرمثمر، جنگل‌داری، دامداری، پرورش طیور، زنبورعسل و آبزیان ).
درحال حاضر بخش کشاورزی و منابع طبیعی به دلیل داشتن نقش حیاتی در تامین غذای مورد نیاز کشور و تحقق امنیت غذایی یک از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد کشور محسوب می‌شود. این بخش به لحاظ توانمندی‌های قابل توجه در منابع وعوامل تولید از جمله اراضی مستعد کشاورزی، اقلیم‌های متنوع آب و هوایی، منابع طبیعی تجدید شونده شامل جنگل‌ها و مراتع و ذخایر غنی ژنتیکی توانسته است جایگاه مناسبی در اقتصاد کشور کسب نموده و نقش موثری در تشکیل تولید ناخالص داخلی، افزایش صادرات غیرنفتی و اشتغال نیروی کار کشور ایفا نماید.
۲) بررسی تحولات گذشته ( ۱۳۸۶ ـ ۱۳۷۹):
۱) شاخص‌های کلان:
بر اساس آمار منتشره بانک مرکزی ارزش افزوده بخش کشاورزی در سال ۱۳۸۶ در حد ۶۶۲۳۵ میلیارد ریال به قیمت‌های ثابت ۱۳۷۶ بوده است. سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۸۶ برابر ۹/۱۳ درصد بوده است.
در برنامه چهارم توسعه نرخ رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی۵/۶ درصد پیش‌بینی شده است. طبق مستندات بانک مرکزی متوسط نرخ رشد سالانه بخش در سه سال اول برنامه حدود ۷/۶ درصد اعلام گردیده است.
آخرین آمار رسمی موجود در زمینه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی مربوط با سال ۱۳۸۲ بوده و میزان آن برابر ۵۷۳۶ میلیارد ریال به قیمت‌های ثابت ۱۳۷۶ است که نسبت به سال قبل ۸/۲ درصد کاهش نشان می‌دهد. از کل سرمایه‌گذاری صورت گرفته در این بخش در حدود ۵/۸۵ درصد مربوط به ساختمان و مابقی سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات بوده است. همچنین سهم بخش کشاورزی از تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی در سال مزبور برابر ۲/۴ درصد بوده است.
براساس برآوردهای انجام شده توسط دفتر برنامه‌ریزی و مدیریت اقتصاد کلان و نتایج سرشماری عمومی سال ۱۳۸۵، تعداد شاغلین بخش کشاورزی با رشد حدود ۷/۱ درصد به ۳۶۸۷ هزار نفر درسال ۱۳۸۵ رسید که این میزان رشد کمتر از هدف تعیین شده در برنامه چهارم توسعه ( رشد ۹/۱ درصد) است. البته با توجه به این امر، رشد بهره‌وری نیروی کار بخش کشاورزی تنها در حدود ۶/۶۶ درصد میزان پیش‌بینی شده، تحقق یافته و به ۳ درصد رسیده است. سهم شاغلین بخش کشاورزی از کل نیروی کار شاغل در سال مذکور برابر ۲۲ درصد است که در مقایسه با سال قبل تغییر محسوسی نشان نمی‌دهد.
براساس نتایج حاصل از آمار مقدماتی گمرگ جمهوری اسلامی ایران در دوازده ماهه ۱۳۸۵، مقدار ۲/۱۵۲۹ هزار تن انواع کالاهای کشاورزی به ارزش ۸/۲۰۶۹ میلیون دلار صادر گردید که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر وزنی ۸/۴۳ و از نظر ارزشی نیز ۴/۲۵ درصد افزایش نشان می‌دهد. این میزان در مقایسه با اهداف مصوب برنامه چهارم توسعه مبنی بر صادرات ۱۵۱۶ میلیون دلار کالاهای کشاورزی در ۱۳۸۵ عملکرد بالاتری را نشان می‌دهد که حمایت از تولید کالاهای صادراتی به همراه پرداخت جوایز و یارانه‌های صادراتی و تسهیل شرایط صدور کالاها نقش مهمی در این خصوص داشته است.
متوسط قیمت صادرات هرتن کالای کشاورزی در دوازده ماهه ۱۳۸۴ برابر ۳/۱۵۵۷ دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل حدود ۵/۱۲ درصد افزایش نشان می‌دهد. سهم وزنی و ارزشی بخش کشاورزی از کل صادرات غیرنفتی کشور در مدت مورد بررسی به ترتیب برابر ۲/۵ درصد و ۹/۱۷ درصد است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر وزنی ۵/۰ و از نظر ارزشی ۴/۱ کاهش نشان می‌دهد.
اقلام عمده صادراتی بخش کشاورزی به ترتیب شامل: « پسته و مغز پسته » با ۴/۸۲۳ میلیون دلار، « کشمکش و انواع آن » با ۴/۱۰۸ میلیون دلار، « زعفران» با ۷/۹۶ میلیون دلار و فرآورده‌های خام دامی و شیلاتی با ۶/۱۸۴ میلیون دلار می‌باشد.
۲) جنگل‌ها و مراتع و حوزه‌های آبخیز:
براساس آخرین آمار منتشره مساحت جنگل‌های کشور حدود ۲/۱۴ میلیون هکتار و اراضی تحت پوشش بیشه‌زارها و درختچه‌ها در حدود ۵/۲ میلیون هکتار می‌باشد. مساحت مراتع کشور در حدود ۸۶ میلیون هکتار و اراضی بیابانی بالغ بر ۳۲ میلیون هکتار برآورد گردیده است.
در مجموع حدود ۱۳۶ میلیون هکتار از اراضی کشور تحت مدیریت منابع طبیعی و آبخیزداری حوزه‌های آبخیز قرار دارد از این مقدار حدود ۹۱ میلیون هکتار سیل خیز می‌باشد. متوسط فرسایش خاک ( آبی و بادی ) در سطح ۱۲۵ میلیون هکتار از مساحت کشور حدود ۳۰ - ۲۵ تن در هکتار در سال ( این رقم ۳ الی ۴ برابر متوسط آسیا و ۵ الی ۶ برابر متوسط جهانی می‌باشد ) و رسوب‌گذاری در حوزه سدهای ایران حدود ۱۰ تن در هکتار در سال می‌باشد. در حالی که میزان این شاخص در جهان کمتر از ۲ تن در هکتار در سال می‌باشد. سیر قهقرایی جنگل‌ها و مراتع کشور ادامه دارد و بیابان‌زایی و فرسایش خاک نیز روند صعودی داشته به نحوی که کشور ایران از لحاظ فرسایش خاک رتبه اول جهان را دارد. به دلیل اهمیت منابع طبیعی در چندین ماده از قانون برنامه چهارم توسعه، اهداف معینی برای منابع طبیعی تصریح گردیده است.
در بند ( ج ) ماده ۶۸ قانون برنامه اتمام عملیات ممیزی و تفکیک منابع ملی و دولتی از مستثنیات و اشخاص برای دولت تکلیف گردید. براساس برنامه تنظیمی در سه سال اول برنامه حدود ۲۵ میلیون هکتار به عنوان هدف تعیین گردید که عملکرد برنامه در سه سال اول در حدود ۵/۲۳ میلیون هکتار معادل ۹۴ درصد هدف برنامه محقق گردید.
عدم تحقق اعتبارات پیش‌بینی شده در برنامه از جمله مهم‌ترین دلایل عدم تحقق کامل اهداف زیربخش منابع طبیعی در برنامه چهارم توسعه می‌باشد به نحوی که پیش‌بینی منابع مالی تخصیصی براساس موافقتنامه معادل ۳۳ درصد منابع پیش‌بینی شده در سند برنامه بوده است.
۳) آب و خاک:
بررسی رویکرد برنامه‌های گذشته به موضوع آب بیانگر این است که طی برنامه‌های اول تا سوم توسعه جمهوری اسلامی ایران توجه به آب با محوریت عرضه این ماده حیاتی مطرح بوده و در طول اجرای این برنامه‌ها نیز سرمایه‌گذاری‌های مناسب جهت حفظ و کنترل منابع آبی کشور صورت گرفته است.
در قانون برنامه چهارم توسعه با توجه به اقدامات گذشته، محوریت توامان عرضه و تقاضای آب در ماده ۱۷ درج گردید. بدین منظور در طول اجرای برنامه سعی و تلاش زیادی جهت عملیاتی نمودن آن صورت گرفته که از جمله آنها تهیه و تصویب آئین‌نامه‌های اجرایی خصوصا آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۱ قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی است. سیاست‌ها و اصولی که در تدوین این آئین‌نامه مورد توجه بوده ناشی از پیگیری اهداف " افزایش بهره‌وری و حفاظت کمی و کیفی منابع آب، جهت‌گیری مدیریت آب کشور براساس مدیریت تقاضا در حوزه‌های آبریز کشور، با سازوکار مشارکت بهره‌برداران و تحویل حجمی آب براساس سند ملی الگویی مصرف بهینه آب کشاورزی، تعادل در سرمایه‌گذاری و همزمانی اجرای طرح‌های آب و خاک و آبخیزداری و توجه به چرخه کامل آب در برنامه‌ریزی‌ها از آبخیز تا جالیز می‌باشد. "
براساس آمار و اطلاعات منتشره، از کل اراضی ۱۶۴ میلیون هکتاری کشور، درحال حاضر ۸/۱۸ میلیون هکتار در چرخه تولید محصولات کشاورزی قرار دارد. از این مقدار حدود ۸ میلیون هکتار به صورت آبی و حدود ۳/۶ میلیون هکتار به صورت دیم و بقیه به صورت آیش آبی و دیم مورد بهره‌برداری قرار دارند. در ارتباط با منابع آب نیز از حدود ۹۳ میلیارد مترمکعب منابع آب مصرفی کشور حدود ۸۶ میلیارد مترمکعب به حساب مصارف کشاورزی منظور می‌گردد.
طی سال‌های ۸۶ ۱۳ـ ۱۳۷۹ در مجموع حدود ۱۱۷ هزار هکتار شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی، ۵۱۳ هزار هکتار کانال‌های عمومی آبیاری، ۲۵۰ هزارهکتار پوشش انهار سنتی، ۴۶۶ هزارهکتار تجهیز و نوسازی اراضی، ۲۵۸ هزار هکتار آبیاری تحت فشار و بالغ بر ۳/۲ میلیارد مترمکعب آب از طریق طرح‌های کوچک تامین آب و مرمت قنوات در کشور انجام شده است.
طبق آمار رسمی بالغ بر ۲۵ درصد از اراضی کشور، با شوری خاک مواجه می‌باشند که از این مقدار حدود ۶۰۰ هزار میلیون هکتار جزو اراضی زهدار زیر شبکه‌های آبیاری و زهکشی می‌باشد. با بهسازی و اصلاح و زهکشی از آنها علاوه بر بهره‌برداری از سرمایه‌گذاری‌های هنگفت به عمل آمده فرایند تخریبی در این اراضی متوقف می‌گردد. علاوه بر موارد فوق، اقداماتی نظیر پایش خاک‌های کشاورزی و تهیه نقشه‌هایی با مقیاس ۱:۲۵۰۰۰ گامهای اساسی در راستای ساماندهی خاک‌های کشاورزی کشور تلقی می‌گردد.
در بند الف ماده ۱۸ قانون برنامه چهارم توسعه مقرر گردیده که به منظور اجرای عملیات زیربنایی آب و خاک و توسعه شبکه‌های آبیاری در دو میلیون هکتار از اراضی کشاورزی دارای آب تامین شده سرمایه‌گذاری لازم صورت پذیرد. اقدامات انجام شده در راستای هدف فوق در سال‌های ۱۳۸۶ ـ ۸۴ ۱۳به شرح ذیل می‌باشد:
از دو میلیون هکتار فوق در طول دوره ۳ ساله ۸۶۰ هزار هکتار هدف عملیات آب و خاک شامل تجهیز و نوسازی اراضی سنتی و مدرن، شبکه‌های آبیاری و زهکشی و احداث کانال‌های آبیاری، توسعه آبیاری تحت فشار بوده که مجموعا ۶۵۳ هزار هکتار به شرح جدول زیر محقق گردیده است: ( به دلیل هم پوشانی عملیات آب و خاک رقم هدف تحقق از سر جمع ارائه شده بیشتر می‌باشد در ارتباط با عملیات توسعه و بهبود منابع کوچک تامین آب به میزان تحقق ۲۱۸ درصد بوده که قابل توجه می‌باشد).
از مهم‌ترین عوامل محقق کم اهداف برنامه در طول این سه سال ( ۸۶ ۱۳ـ ۸۴ ۱۳) علاوه بر تخصیص اندک اعتبارات ( معادل ۳/۲۱ درصد کل اعتبار مورد نیاز می‌توان به مسائل و محدودیت‌های از قبیل:
عدم تحویل آب براساس الگوی مصرف بهینه بخش‌های مختلف به بهره‌برداران، عدم تعادل بین تغذیه و برداشت سفره‌های آب زیرزمینی در دشت‌های با تراز منفی، عدم استقرار نظام‌های بهره‌برداری مناسب، عدم صدور اسناد مقابه‌داران، عدم تعادل در سرمایه‌گذاری و همزمانی اجرای اقدامات سازه‌ای و غیر‌سازه‌ای طرح‌های آبخیزداری و طرح‌های آب و خاک، یک جانبه بودن قانون توزیع عادلانه آب ( به نفع طرف عرضه )، زهدار شدن اراضی کشاورزی، تخریب آلودگی منابع آب و خاک و توجه کمتر به روش‌های ترویجی و بهبود روش‌های آبیاری اشاره نمود.
۴) زارعت:
محصولات زراعی بیشتر محصولاتی استراتژیک محسوب می‌شوند. با توجه به اهمیت محصولات زراعی در تامین مواد غذایی و مواد اولیه ( خام )، استفاده بهینه از امکانات و توانایی‌های موجود در بخش کشاورزی جهت بسترسازی و زمینه‌های افزایش تولید در راستای خودکفایی آنها مورد نظر تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان بخش کشاورزی بوده است.
بررسی وضعیت سطح کشت محصولات زراعی طی سال‌های ۱۳۸۶ ـ ۱۳۷۹ حاکی از متوسط رشد سالیانه ۹/۳ درصدی می‌باشد به طوری که سطح کشت کل محصولات زراعی از ۱۰۲۶۸ هزار هکتار در سال ۱۳۷۹ به ۱۳۳۸۸ هزار هکتار در سال ۱۳۸۶ افزایش یافته است. طی همین دوره سطح زیرکشت محصولات زراعی آبی از ۵۵۴۱ هزار هکتار در سال ۱۳۷۹ به ۶۷۱۰ هزار هکتار در سال ۱۳۸۶ و سطح زیرکشت محصولات زراعی دیم از ۴۷۲۷ هزار هکتار در سال ۱۳۷۹ به ۶۶۷۸ هزار هکتار در سال ۱۳۸۶ افزایش یافته است که به ترتیب بیانگر متوسط نرخ رشد سالیانه ۸/۲ و ۱/۵ درصد می‌باشد.
تولید محصولات زراعی طی دوره ۸۶ ۱۳ـ ۱۳۷۹ از ۷/۴۴ میلیون تن در سال ۱۳۷۹ به ۴/۷۳ میلیون تن در سال ۱۳۸۶ افزایش یافته است که نشان‌دهنده متوسط نرخ رشد سالیانه ۳/۷ درصد می‌باشد. طی این دوره تولید محصولات زراعی آبی از ۴۰میلیون تن و محصولات زراعی دیم از ۷/۴ میلیون تن در سال ۱۳۷۹ به ترتیب به ۶۵ و ۴/۸ میلیون تن رسیده است که بیانگر متوسط نرخ رشد سالیانه ۲/۷ درصد برای محصولات زراعی آبی و ۴/۸ درصد برای محصولات زراعی دیم می‌باشد.
در اجرای بند " د " ماده ۱۰۹ قانون برنامه سوم توسعه مبنی بر افزایش تولید ذرت و سویا به منظور کاهش وابستگی به علوفه وارداتی و روغن نباتی، میزان تولید نباتات علوفه‌ای از ۱۰۲۷۶ هزار تن در سال ۱۳۷۹ به ۱۸۳۳۲ هزار تن در سال ۱۳۸۶ با متوسط نرخ رشد سالیانه ۶/۸ درصد افزایش یافته است. در همین ارتباط میزان تولید ذرت دانه‌ای از ۱۱۲۰ هزار تن در سال ۱۳۷۹ به ۲۳۶۱ هزار تن در سال ۱۳۸۶ با متوسط نرخ رشد سالیانه ۳/۱۱ درصد افزایش و تولید سویا از ۱۰۰ هزار تن در سال ۱۳۷۹ به ۱۷۹ هزار تن در سال ۱۳۸۶ افزایش یافته است که نشانگر متوسط نرخ رشد سالیانه ۷/۸ درصد می‌باشد.
بررسی تولید محصولات اساسی در سال ۱۳۸۶ نشان می‌دهد که اهداف مورد نظر در مورد گندم، ذرت دانه‌ای، دانه‌های روغنی و علوفه در حد مقادیر پیش‌بینی شده در برنامه و حتی بالاتر از اهداف برنامه تحقق یافته است به نحوی که تولید این محصولات در سال مذکور به ترتیب ۱۵۸۸۷، ۲۳۶۱ ، ۶۲۸ و ۱۵۲۲۸ هزار تن بالغ گردیده است. لیکن در مورد محصولات شلتوک، چغندرقند و نیشکر به ترتیب با تولید ۲۴۴۹، ۵۴۰۷ و ۵۳۱۵ هزار تن اهداف برنامه به ترتیب در حد ۷۵ درصد، ۸۲ درصد و ۶۶ درصد محقق گردیده است. مجموع تولید محصولات زراعی در سال ۱۳۸۶ نیز معادل ۴/۷۳ میلیون تن بوده است که هدف برنامه تولید برای این سال به طور کامل محقق گردیده است.
۵) باغبانی:
ظرفیت‌های موجود در زیربخش باغبانی از جمله: مزیت نسبی، صادرات، اشتغال‌زایی، بازدهی اقتصادی بالا، سازگاری با ملاحظات زیست محیطی و توسعه پایدار از ویژگی‌های بارز این زیربخش است. حدود ۲۵ درصد ارزش افزوده، ۳۰ درصد اشتغال و ۸۰ درصد صادرات بخش کشاورزی مربوط به زیربخش باغبانی است.
درحال حاضر کشور ایران از حیث تولید پسته، زعفران و انار در جهان دارای مقام اول می‌باشد و هشتمین کشور تولید کننده محصولات باغی جهان و مقام اول تولید محصولات باغی در خاورمیانه و شمال افریقا می‌باشد. همچنین از آنجا که باغات جدید در اراضی حاشیه‌ای درجه ۳ و ۴ یا در سطح شیبدار و سنگلاخ احداث می‌گردند، لذا توسعه باغات در این اراضی ضمن تثبیت خاک موجب افزایش پوشش گیاهی و حفظ منابع پایه و توسعه پایدار می‌گردد.
سطح کشت باغات کشور در سال ۱۳۸۶ معادل ۲۷۳۲ هزار هکتار و تولید محصولات باغی در سال مذکور در حد ۱۶۴۹۰ هزار تن بوده است. تولید سیب و میوه‌جات دانه‌دار، پسته، مرکبات، زیتون، خرما و انگور در سال ۱۳۸۶ به ترتیب در حد : ۳۱۱۶ ، ۳۱۵ ، ۴۵۰۰ ، ۹۶ ، ۱۱۲۹ و ۳۱۰۶ هزار تن بوده است.
در بند " ط " ماده ۱۸ قانون برنامه چهارم توسعه موضوع " نوسازی باغات موجود و توسعه باغات با اولویت در اراضی شیبدار و مستعد به میزان یک میلیون هکتار با تامین منابع ارزان قیمت و در راستای توسعه صادرات" به عنوان یکی از اهداف بخش تصریح گردیده است.
در سه سال اول برنامه چهارم ( ۸۶ ۱۳ـ ۱۳۸۴ ) حدود ۲۳۶ هزارهکتار از هدف مذکور به عنوان هدف پیش‌بینی گردیده بود که در عمل حدود ۷۴ هزار هکتار معادل ۳۲ درصد هدف برنامه محقق گردیده است. ناکافی بودن اعتبارات تخصیص یافته به این امر از مهم‌ترین دلایل عدم تحقق هدف فوق می‌باشد.
اعتبار پیش‌بینی شده برای هدف فوق در برنامه حدود ۹۳۲ میلیارد ریال بوده است که رقم تخصیص یافته در حد ۲۶۲ میلیارد ریال، معادل ۲۸ درصد پیش‌بینی بوده است.
۶) دام و طیور:
زیربخش دام و طیور ضمن تامین بخش مهمی از پروتئین غذایی مورد نیاز آحاد جامعه، از طریق ایجاد ارزش افزوده و تامین اشتغال نیروی کار در جوامع روستایی و شهری و جلب سرمایه‌های بخش خصوصی، نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می‌نماید.
پروتئین حیوانی با ارزش تغذیه‌ای بالا و ریزمغذی‌های مهم مانند آهن، ویتامین‌های ضروری و کلسیم نقش مهمی در سلامت و بهداشت جامعه دارد. لذا افزایش مصرف سرانه فرآورده‌های دامی و رسیدن به استانداردهای تغذیه‌ای مطلوب همواره جزو اهداف توسعه ملی بوده است.
فرآورده‌های دامی حدود ۳۵ درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی را تشکیل می‌دهد. طی سال‌های برنامه سوم و چهارم زیربخش دام و طیور با اتخاذ سیاست‌های حمایتی و فنی مناسب از جمله پرداخت تسهیلات بانکی کم بهره ساماندهی دامداری‌های روستایی با انجام پروژه‌های بهبود مدیریت و اصلاح نژاد دام و بهبود تغذیه دام و همچنین توسعه صنایع تبدیلی و بیمه همگانی طیور به منظور ایجاد اطمینان برای تولید‌کنندگان توانسته است زیرساخت‌های مورد نیاز برای افزایش تولید را مهیا نماید.
در راستای اجرای بند « و » ماده ۱۸ برنامه چهارم، تولید محصولات پروتئینی دامی و شیلاتی از سرانه ۲۲ گرم در روز در سال ۸۳ ۱۳ به سرانه ۸/۲۸ گرم در روز در سال ۸۶ ۱۳ افزایش یافته است. که این میزان ۹۵/۲۴ گرم تولیدات دامی و ۸۵/۳ گرم تولیدات شیلاتی بوده است.
با افزایش واحدهای صنعتی در چند دهه اخیر و افزایش نیروی انسانی متخصص و آموزش بهره‌برداران و ترویج روش‌های نوین دامپروری، تولیدات دام و طیور در سال‌های اخیر از افزایش قابل توجهی برخوردار بوده است. در سال ۱۳۸۶ تولید شیر در حد ۸۳۱۲ هزار تن، تولید گوشت قرمز ۸۶۶ هزار تن، تولید گوشت مرغ ۱۴۶۸ هزارتن و تخم مرغ به ۷۰۳ هزار تن رسیده است.
منبع : خبرگزاری ایسنا
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست