سرخک در کمین کودکان

سرخک، بیماری آشنایی است که در ذهن بسیاری از ما پیوندی محکم با دوران کودکی دارد. اگرچه این بیماری ممکن است در سنین بزرگسالی هم فرد را مبتلا کند اما تقریبا بیشتر ما با شنیدن این واژه به یاد کودکی می‌افتیم.
اگرچه امروزه سرخک به مدد پیشرفت علم پزشکی به کنترل درآمده است و با انجام واکسیناسیون می‌توان از ابتلا به آن پیشگیری کرد اما باید توجه داشت که سرخک یک بیماری بسیار خطرناک است.این بیماری، نوعی بیماری عفونی، ویروسی و بسیار مسری است که در اثر ویروسی به نام RNA از خانواده پارامیکسوویریده ایجاد می‌شود. سرخک توسط ترشحات تنفسی گسترش پیدا می‌کند.
تب، تورم ملتحمه چشم، ترشح بینی، سرفه و برجستگی‌های سرخ‌رنگ با مرکزی سفید و یا سفید متمایل به آبی روی مخاط دهان (نقطه کوپلیک) از جمله پیش‌نشانه‌های این بیماری محسوب می‌شوند.
دورانی که ویروس وارد بدن می‌شود و شروع به تکثیر می‌کند، در حدود ۱۰ روز طول می‌کشد. در این دوران، نشانه‌ای از بیماری در بدن فرد دیده نمی‌شود. مرحله بعدی، مرحله یورش مرض نام دارد. در این مرحله بیمار دچار تب شده و دانه‌های سفیدرنگی در دهان مانند دانه‌های نمک روی زمینه قرمز‌رنگ ظاهر می‌شود که به آن، دانه‌های کوپلیک گفته می‌شود.
این دانه‌ها معمولا بعد از چند ساعت از بین می‌روند. از زمان شروع تب تا پیدایش گلگونه‌ها که تحت عنوان دوران یورش نام دارد هم در حدود ۳ تا ۴ روز طول می‌کشد که از مهم‌ترین علائم این دوره می‌توان به ریزش آب از چشم، بینی و سرفه اشاره کرد و بیشتر این موارد با تب ۵/۳۸ تا ۵/۳۹ همراه است.
این تب گاهی در خردسالان همراه با تشنج و هذیان است.
بعد از ۲۴ ساعت حال مریض بدتر شده و عطسه، سرفه و ریزش اشک بیشتر می‌شود. یکی، دو روز بعد، دانه‌های برجسته و سفیدرنگی داخل دهان بیمار مشاهده می‌شود. بعد از گذشت ۲ روز، دانه‌های قرمزرنگی روی پوست فرد ظاهر می‌شود. این دانه‌ها ابتدا روی صورت و سپس در بدن دیده می‌شود. گلگونه‌ها معمولا روی تنه بیشتر از دست و پا هستند.
این دانه‌های سرخ‌رنگ کمی برجسته و نرم و قرمزرنگ است. این دانه‌ها در حدود ۶ـ۵ روز بعد از ابتلا از صورت، سپس بدن و در انتها پاها محو می‌شوند ولی ممکن است بعد از آن، تا مدتی لکه‌های قهوه‌ای رنگی روی بدن بیمار مشاهده شود.
● دوران پوست‌ریزی
چند روز بعد از برآمدگی گلگونه‌ها، پوست‌ریزی شروع می‌شود. این پوسته‌ها خیلی ریز هستند و فقط با دقت زیاد می‌توان آنها را تاحدودی روی صورت و بدن تشخیص داد اما اگر ملحفه سیاهی زیر مریض پهن کنیم، به‌راحتی می‌توان این گردهای سفید را مشاهده کرد.
دانه‌ها ابتدا از قسمت فوقانی و طرفی گردن و پشت گوش شروع می‌شود و سپس در تمام صورت پخش می‌شوند و در مدت یک شبانه‌روز در تمام بدن انتشار پیدا می‌کنند. در این مرحله تب کودک قطع می‌شود. هنگامی که دانه‌های سرخک محو می‌شوند، رنگ پوست در محل دانه‌ها قهوه‌ای‌رنگ می‌شود و بعد از مدتی از بین می‌روند.
● مراقب باش سرخک نگیری
میکروب سرخک در خارج از محیط بدن استقامت کمی دارد. دوران نهفتگی این بیماری، به‌طور متوسط در حدود ۱۲ روز است و معمولا علائمی خاص در این دوران مشاهده نمی‌شود ولی ویروس سرخک در خون و ترشحات گلو، بینی و چشم بیمار وجود دارد.
سرعت انتشار بیماری سرخک در نقاط دوردست شدید نیست. به‌طور مثال هنگامی که مادری به عیادت کودک مبتلا به سرخک می‌رود، پس از مراجعت به منزل احتمال انتقال آن به فرزندش بسیار کم است چون عامل این بیماری در محیط خارج بدن خیلی زود از بین می‌رود.
این بیماری یا به‌عبارتی ویروس سرخک از طریق سرفه، عطسه و همراه با ترشحات دهان و بینی در فضا منتشر می‌شود. این ویروس قادر است حتی تا ۳۴ ساعت در اتاق بیمار به‌صورت زنده و فعال باقی بماند. هنگامی که کودک در این فضا قرار گیرد و قبلا واکسن سرخک به او تزریق نشده باشد، ویروس این بیماری وارد دستگاه تنفسی او شده و ۱۰ تا ۱۲ روز بعد، علائم بیماری ظاهر می‌شود.
سرخک قبل از ظهور واضح و کامل علائم یعنی از اولین روزی که علائمی مانند تب، آبریزش بینی و سرفه شروع می‌شود تا روز پنجم ظهور دانه‌های سرخک، مسری است و فرد باید در قرنطینه قرار گیرد. این در حالی است که خطر سرایت سرخک در دوران پوسته‌ریزی از بین می‌رود.
● خردسالان، هدف اصلی
سرخک بیشتر در اطفال خردسال دیده می‌شود و بسیاری از مردم تا قبل از ورود به کودکستان این بیماری را تجربه کرده‌اند ولی احتمال ابتلا به سرخک حتی در سنین بالا وجود دارد. این در حالی است که ابتلا به سرخک در سنین پایین‌تر سبک‌تر از سنین بزرگسالی است. سرخک در سنین سالمندی با بثورات زیاد و حالت عمومی خوب همراه است. این بیماری گاهی با بیماری‌های دیگری مانند آبله مرغان،‌دیفتری و سیاه‌سرفه همراه می‌شود.
تکثیر ویروس سرخک و وجود عفونت‌های باکتریایی ثانویه گاهی ممکن است به التهاب گوش میانی، پنومونی، لارنژیت، ‌تراکئیت و برونشیت توام، اسهال و التهاب مغزی بینجامد. سرخک یک بیماری ضعیف‌کننده است که زمینه ابتلای کودک را به سل و سایر امراض مساعد می‌کند و گاهی با عوارضی چون ورم حنجره، آماس گوش،‌خونریزی از بینی، عوارض ششی، چشمی (کوری) و عفونت‌های متعدد ثانوی همراه است. در خلال سرخک گاهی غدد لنفاوی زیر فک و گردن بزرگ شده و اختلال گوارش به صورت استهال و استفراغ به‌ویژه در بین شیرخواران دیده می‌شود.در هر صورت باید به یاد داشت که سرخک یک بیماری جدی و حتی خطرناک است که می‌تواند عوارضی مانند ذات‌الریه ایجاد کرده و حتی منجر به مرگ بیمار شود. این بیماری حتی ممکن است باعث کم شدن فعالیت مغز و هوش و استعداد فکری و ذهنی کودک شود.
● کودکانی که مصونند
مادرانی که در دوران کودکی خود به سرخک مبتلا شده‌اند می‌توانند با خیال راحت مطمئن باشند که کودک شیرخوارشان در حدود چهار تا شش ماه نخست تولد خود در برابر این بیماری مصون است چون ماده ضدبیماری سرخک موجود در خون مادر از راه جفت مادر به جنین منتقل شده و خون نوزاد در هنگام تولد حاوی این ماده است.
این ماده کم‌کم در خون نوزاد کاهش پیدا می‌کند و تا سن یک سالگی کاملا از بین می‌رود بنابراین به هر کودکی حتما باید واکسن سرخک تزریق شود. کودک با تزریق این واکسن نسبت به این بیماری مصونیت پیدا خواهد کرد و حتی در تماس نزدیک با یک فرد مبتلا به سرخک هم بیمار نخواهد شد. البته افرادی که قبلا به سرخک مبتلا شده‌اند هم برای همیشه در برابر ابتلا به این بیماری مصون خواهند بود. اما کسانی که هرگز سرخک نگرفته یا واکسن آن را نزده‌اند در برابر این بیماری بسیار حساس هستند.
سرخک در کودکان کم‌سن و سال و کسانی که دچار فقر غذایی هستند شدیدتر است و گاهی ممکن است با نشانه‌های خونریزی‌های جلدی، از دست دادن پروتئین به دلیل ضایعات روده‌ای، التهاب گوش میانی، زخم دهان،‌ از دست دادن آب بدن، اسهال،‌کوری و عفونت‌های شدید پوستی همراه باشد. کودکان مبتلا به کمبود ظاهری یا مخفی ویتامین‌ها هم بیشتر در معرض خطر ابتلا به عوارض سرخک هستند. لازم به ذکر است سرخک در کودکانی که در مرز فقر غذایی هستند گاه منجر به ایجاد سندرم کواشیورکور و کمبود بیشتر ویتامین A شده که باعث کوری می‌شود.
● نگاهی به آمار
در دهه ۱۹۹۰ در ایالات متحده آمریکا مرگ ناشی از سرخک در حدود ۳-۲ مورد در ازای هر یک هزار نفر مبتلا بود و مرگ و میر در این بیماری بیشتر در کودکان کمتر از پنج سال مشاهده می‌شد.
این در حالی است که براساس آمار سازمان بهداشت جهانی مرگ در اثر سرخک در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۶ در آفریقا حدود ۹۱ درصد کاهش پیدا کرده است.
با این حال WHO اعلام کرده است میزان مرگ و میر در اثر ابتلا به سرخک در آسیای جنوبی به‌ویژه در کشورهای هند و پاکستان بسیار بالاست. عملیات ضد سرخک در سال ۲۰۰۱ از طریق تامین حمایت‌های مالی از دولت و گروه‌های واکسیناسیون آغاز شد. در مبارزه‌ای که در ۴۶ کشوری که با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کردند ۴۷۸ میلیون کودک علیه سرخک واکسینه شدند.
پنج سال بعد این آمار به ۸۰ درصد رسید متاسفانه در حال حاضر حدود ۷۴ درصد از مرگ‌هایی که در اثر ابتلا به سرخک رخ می‌دهد در آسیای جنوبی است و هنوز هم هر روز در حدود ۶۰۰ کودک زیر پنج سال در جهان در اثر ابتلا به سرخک جان خود را از دست می‌دهند. این در حالی است که امروزه سرخک در کشورهای پیشرفته‌ای مثل انگلیس به عنوان یک بیماری خفیف دوران کودکی مطرح است.

شهرزاد عبدیه

منبع : روزنامه تهران امروز