شیری که زندگی است

شیر بعد از آب، حیاتی‌ترین ماده موجود در كره زمین، كامل‌ترین غذا و سرشار از مواد معدنی است كه عمده نیاز بدن انسان را از كودكی تا كهنسالی تامین می‌كند.
شیر به‌عنوان یك ماده غذایی باارزش از دیرباز توسط انسان مصرف شده و خواص غذایی آن هر روز بیشتر آشكار می‌شود. شیر بعد از آب، حیاتی‌ترین ماده موجود در كره زمین، كامل‌ترین غذا و سرشار از مواد معدنی است كه عمده نیاز بدن انسان را از كودكی تا كهنسالی تامین می‌كند.
این نوشیدنی حیات‌بخش منبع غنی از پروتئین باارزش بیولوژیكی بالا، كلسیم، فسفر، ویتامین‌ها و چربی است. امروزه مصرف سرانه شیر و فرآورده‌های آن در هر جامعه یكی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه فرهنگی به‌شمار می‌آید. مصرف سالیانه ۲۰۰ لیتر از این ماده غذایی ارزشمند، علاوه بر افزایش رشد و تضمین سلامت جسمی افراد، موجب ارتقای هوشی و قدرت فراگیری آنان می‌شود اما متاسفانه به دلیل ناآگاهی، مصرف سرانه آن در ایران برای بهره‌مند شدن از فواید آن بسیار كمتر از میزان مطلوب و تقریباً یك سوم مقدار جهانی است. براساس آمارهای موجود، مصرف سرانه محصولات لبنی در كشور مابین ۷۲ تا ۷۵ كیلوگرم در سال است كه این مقدار باتوجه به مقادیر توصیه شده در سطح پایینی است.
● پروتئین شیر
بعد از آب، مواد پروتئینی موجود در بدن قسمت اعظم بافت‌های نرم و ۱۸درصد وزن بدن راتشكیل می‌دهد. پروتئین‌ها مسوول ساخت، نگهداشت و ترمیم بافت‌های بدن هستند. پروتئین‌ها از مولكول‌های درشتی تشكیل شده‌اند كه خود از واحدهای كوچك‌تری به‌نام اسید آمینه ساخته شده‌اند. تاكنون ۲۰ نوع اسیدآمینه شناخته شده كه ۱۸ نوع آن در شیر موجود است.
مصرف نیم‌ لیتر شیر ۲۰ تا ۲۵ درصد از كل پروتئین موردنیاز روزانه را تامین می‌كند. شیر با دارا بودن پروتئین كامل مانند كازئین، لاكتوگلوبولین و ... كه محتوی همه اسیدهای آمینه ضروری در تركیب خود است، باعث رشد و نمو مطلوب در دوران كودكی و نوجوانی می‌شود.
● چربی شیر
چربی در شیر به‌صورت گویچه‌هایی به‌اندازه‌های مختلف است. در حدود ۶۰درصد چربی شیر از نوع اشباع شده‌است كه این مقدار در طول فصول و با تغییر تغذیه دام تغییر می‌كند. چربی شیر در تمامی پستانداران به‌عنوان منبع اصلی برای تامین انرژی، تركیبات ساختمانی ضروری برای غشاهای سلولی به‌ویژه سلول‌های عصبی محسوب می‌شود.
● قند شیر یا لاكتوز
قند موجود در شیر، لاكتوز نام دارد. این ماده به وسیله آنزیم‌های خاصی در سیستم گوارشی تجزیه شده و به قندهای ساده تبدیل می‌شود. آنزیم تجزیه‌كننده لاكتوز (لاكتاز) از ابتدای تولد و تا سنین كودكی در سیستم گوارشی انسان ترشح می‌شود اما در عده‌ای از مردم بنا به دلایل ناشناخته‌ای، مقدار این آنزیم در جوانی و بزرگسالی رو به نقصان گذاشته و یا تولید نمی‌شود. با مصرف تدریجی شیر، آنزیم لاكتاز مجددا در بدن ساخته شده و عدم تحمل بدن به لاكتوز رفع می‌شود.
● ویتامین‌های شیر
شیر حاوی ۱۲ نوع ویتامین محلول در آب و ۴ نوع ویتامین محلول در چربی است. مهم‌ترین ویتامین‌های شیر شامل ویتامین A، ویتامین D و ویتامین‌های گروه B است.
● املاح شیر
شیر مهم‌ترین منبع تامین كلسیم و فسفر بدن است. مهم‌ترین موادمعدنی شیر عبارت است از كلسیم، فسفر، سدیم ولی مقدار آهن موجود در شیر بسیار كم است. عمده‌ترین املاح شیر كلسیم است. این ماده در مقایسه با دیگر املاح از قابلیت جذب بالاتری برخوردار است.
● كلسیم
كلسیم تقریباً ۱.۶ درصد وزن بدن را تشكیل می‌دهد كه نسبت به سایر موادمعدنی تشكیل‌دهنده بدن از همه بیشتر است. كلسیم مورد نیاز بدن نسبت به سن و شرایط جسمی انسان متفاوت است. در غذای روزانه كودكان ۰.۶ گرم و افراد بالغ حداقل ۰.۸ گرم كلسیم باید موجود باشد .
شیر و فرآورده‌های آن از منابع بسیار غنی كلسیم است. كلسیم موجود در سبزیجات نمی‌تواند مانند كلسیم شیر برای كودكان و نوجوانان مفید و قابل جذب باشد.
جوشاندن شیر، جذب كلسیم را به‌میزان ۲۰درصد كاهش می‌دهد. مصرف روزانه ۳ لیوان شیر عمده نیاز كلسیم موردنیاز كودكان را تامین می‌كند. ویتامین D نقش عمده‌ای در جذب كلسیم دارد. تابش نورخورشید به بدن بخش عمده‌ای از ویتامین D موردنیاز بدن، را تامین می‌كند.
● فسفر
فسفر از اجزای مهم تركیبات سلول‌های بدن است. فسفر در تشكیل و استحكام استخوان‌ها همراه كلسیم عمل می‌كند و در ساخت بافت‌های عضلانی، مغز و اعصاب دخالت دارد. موادغذایی كه به میزان كافی پروتئین و كلسیم دارد از فسفر كافی نیز برخوردار است.
● شیر و تغذیه دوران كودكی
سال‌هایی كه كودك در مدارس می‌گذارند از نظر تغذیه دوره مهمی است زیرا رشد كودك در این دوران بسیار سریع است. ایجاد عادات صحیح غذایی كه در دوران كودكی شكل می‌گیرد در طول زندگی تداوم می‌یابد و موجب پیشگیری از بیماریهای دوران بزرگسالی می‌شود. مصرف شیر در مدارس توسط دانش‌آموزان علاوه بر تاثیر بر یادگیری بیشتر آنان، موجب ترویج فرهنگ مصرف شیر در بین دانش‌آموزان و در نهایت در جامعه خواهد شد.
مصرف شیر در تمام طول زندگی ‌باید تداوم داشته باشد و مصرف آن در هیچ مقطع سنی قطع نشود. برای اینكه فردی به‌طور مداوم بتواند از شیر استفاده كند و نسبت به مصرف آن تحمل‌ناپذیر نشود، لازم است بعد از دوران شیرخوارگی نیز نوشیدن آن را ادامه دهد، در غیراین صورت تولید آنزیم هضم‌كننده قند شیر یا لاكتاز در بدن قطع شده و درنتیجه فرد نسبت به مصرف آن در میانسالی و كهنسالی دچار "بی‌‌تحملی" و یا عوارض گوارشی ناشی از آن، ازجمله نفخ معده، دل پیچه وحتی اسهال خواهد شد.
● تركیب شیر
تركیب اصلی شیر را موادی مانند آب، پروتئین، قند شیر یا لاكتوز و موادمعدنی تشكیل می‌دهند. همچنین شیر حاوی موادی به مقادیر بسیار كم مثل رنگدانه‌ها، آنزیم‌ها، ویتامین‌ها، فسفولیپیدها و گازها است. برای كودكان سنین مدرسه مصرف ۳ واحد از گروه شیر و لبنیات ضروری است. مصرف شیر و فرآورده‌های آن برای استحكام دندان‌ها و استخوان‌ها، رشد و سلامت پوست و تامین بخشی از نیازهای تغذیه‌ای كودكان و نوجوانان لازم است.

‌ مریم كردی

منبع : روزنامه سلامت