طوفان الکتریکی در مغز

صرع، نشانه‌ای است که می‌گوید گوشه‌ای از مغز، کار خود را همیشه به خوبی انجام نمی‌دهد.
وقتی مغز به طور طبیعی کار کند، یک سری امواج الکتریکی ایجاد می‌شود که این امواج، مانند الکتریسیته از مسیر اعصاب مغزی عبور می‌کند. در حالت تشنج، یک جرقه الکتریسیته مانند برق در آسمان ایجاد می‌شود که این جرقه الکتریکی، بسته به محل خود در مغز، نوع صرع را تعیین می‌کند.
«اپی‌‌لپسی» یا صرع، حالتی است که یکسری از این تشنج‌ها و طوفان‌های الکتریکی در مغز به طور مرتب و با فاصله زمانی خود به خود ایجاد و سپس خاموش شود. یک بار تشنج، هیچ‌گاه صرع نیست بلکه باید دو تا سه بار تشنج رخ دهد تا پزشک احتمال مبتلا شدن بیمار به صرع را در نظر بگیرد. با اینکه صرع، علت بسیاری از تشنج‌ها است اما صرع با تشنج تفاوت دارد.
در طول تاریخ، احتمالاً عارضه‌ای بیش از صرع، بیم و هراس بیمارگونه ایجاد نکرده است. قرن‌ها این عارضه عصبی با افسانه‌هایی همراه بوده است، اما به رغم وجه منفی بیماری، بیشتر افراد دچار صرع به خوبی علایم بیماری خود را کنترل می‌کنند، محدودیت‌های زندگی خود را به حداقل می‌رسانند و زندگی عادی دارند.
● انواع صرع
▪ صرع عمومی (ژنرالیزه)
صرع عمومی، حالتی است که تمام مغز درگیر اختلال الکتریکی می‌شود. فرد مبتلا در این حالت، هوشیاری و آگاهی خود را از دست می‌دهد. انواع صرع عمومی عبارتند از:
الف) صرع بزرگ
در صرع بزرگ، حمله تشنجی افراد مبتلا بیشتر به صورت از بین رفتن ناگهانی آگاهی، سقوط، زمین افتادن و دست و پا زدن است. در این حالت، چشم‌ها بالا می‌رود، دهن کف می‌کند، چهره تیره می‌شود. حمله از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد و به دنبال آن، فرد حالت خواب آلودگی پیدا می‌کند و به تدریج به هوش می‌آید.
صرع بزرگ، یکی از شایع‌ترین انواع حملات ناگهانی صرع است که با از دست دادن ناگهانی هوشیاری همراه است. برخی از این حملات تشنجی از همان ابتدا، فراگیر و برخی دیگر حاصل فراگیر شدن حملات موضعی است. حملات فراگیر بدون هیچ گونه نشانه‌ای آغاز می‌شود. برخی از بیماران ممکن است گاهی روزها قبل از حمله، احساسات و اختلال‌های روانی و جسمی خاصی را تجربه کنند که به عوارض «پیش نشانه‌ای» معروفند. این حملات معمولاً یک تا سه دقیقه طول می‌کشد که در پایان حمله، بیمار تا مدتی گیج بوده و ممکن است به خواب برود. پس از بیداری، مدتی ممکن است دچار سردرد عضلانی شود.
ب) صرع کوچک
در حالت صرع کوچک، فقط چند ثانیه حالت‌ مات‌زدگی، عدم هوشیاری و حرکات تکراری در لب‌ها دیده می‌شود.
▪ صرع موضعی
در صرع موضعی، فقط قسمتی از مغز درگیر می‌شود که دو نوع ساده و پیچیده دارد. در صرع موضعی ساده، هوشیاری فرد تغییر پیدا نمی‌کند و علائم عصبی موضعی رخ می‌دهد. در موضعی مرکب و پیچیده، به دنبال تشنجات موضعی ساده، فرد هوشیاری خود را از دست داده و احتمالاً به دنبال آن حمله بزرگ صرع به وقوع خواهد پیوست و یا بیمار دچار حالت‌های روحی خاص می‌شود.
▪ صرع مداوم
وقتی حمله صرع، طولانی شده و یا پشت سر هم تکرار شود فرد مبتلا به صرع مداوم شده است. شخص مصروع در حین حملات، بی‌هوش می‌ماند. صرع مداوم، یک مورد اورژانس است و نیاز به کمک‌های ویژه و درمان مخصوص دارد.
● حملات صرع
حملات صرع، انواع مختلفی دارد که به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
۱) حملات ناقص
۲) حملات کامل
حملات کامل، زمانی رخ می‌دهد که اختلالات الکتریکی بر کل مغز عارض شود. در این حالا فرد بیهوش می‌شود، پیچ و تاب می‌خورد، زمین می‌افتد و دچار کشیدگی ماهیچه می‌شود، چنین علائمی عمدتاً همانی است که مردم صرع را با آن می‌شناسند.
حملات ناقص، زمانی رخ می‌دهد که اختلالات الکتریکی فقط در بخشی از مغز روی دهد و کارکردهای فیزیکی یا ذهنی مربوط به آن بخش را مختل کند. حملات ناقص شیوع زیادی دارد و در۶ نفر از هر ۱۰ بزرگسال دچار صرع و ۴ نفر از ۱۰ کودک مبتلا به صرع دیده می‌شود. با این حال، ‌اغلب این علائم از چشم‌ها دور می‌ماند یا علت درستی برای آن بر نمی‌شمارند و یا اصولاً نمی‌دانند علت چیست.
حملات ناقص نیز به ۲ دسته ساده و پیچیده تقسیم می‌شود. ملاک تقسیم‌بندی، زائل شدن قوای ذهنی است. معمولاً در خلال حملات ناقص ساده، افراد قوای ذهنی خود را حفظ می‌کنند، اما حرکات، درک و احساسات به اشکالی غیرعادی تغییر می‌کند. حملات ناقص پیچیده، بخش بزرگتری را به نسبت حملات ناقص ساده در بر می‌گیرد و باعث بروز تغییراتی در هوشیاری می‌شود. درمان این نوع حملات غالباً از همه سخت‌تر است. جالب اینجاست که افرادی که دچار حملات ناقص پیچیده می‌شوند گاه نویسندگان و هنرمندان خلاقی هستند. از جمله این افراد می‌توان از «ونسان‌ون‌گوگ» و «لوئیزکارل» نام برد. البته هنوز شواهد علمی کافی برای بررسی این ارتباط وجود ندارد.
در بیشتر افراد مبتلا به صرع، حملات بدون پیش‌بینی و بدون هرگونه رابطه‌ای با کاری که به آن مشغول هستند، رخ می‌دهد. با این حال، وقوع حملات صرع ممکن است بر اثر برخی محرکات باشد، مانند بی‌خوابی، نخوردن غذا، فشار روحی عاطفی، عادت ماهیانه یا برخی داروها در برخی بیماران. در ۵۰ تا ۷۰ درصد موارد علت صرع معلوم نیست. در موارد دیگر، علت ممکن است جراحت مغز یا واردن شدن ضربه به سر باشد، به خصوص بر اثر حوادث و افتادن، همچنین سکته مغزی، برخی سموم، برخی عفونت‌هایی مانند مننژیت یا انسفالیت یا بیماری مادرزادی که بر مغز جنین تأثیر بگذارد، ممکن است علت صرع باشد.
تشخیص صرع با مراجعه به سابقه حملات میسر می‌شود. با استفاده از الکتروانسفالوگراف، می‌توان جریان‌های الکتریکی در سلول‌های مغز را بررسی کرد. از روش‌هایی همچون ام.آر.آی و سی‌تی‌اسکن نیز می‌توان برای بررسی علل صرع همچون جراحت یا غده مغزی استفاده کرد.
● علت صرع
خوب است ابتدا با نظر عوام در مورد علت صرع آشنا شویم. عده‌ای، علت حمله را جن‌زدگی، سحر شدن توسط دیگران، آثار گناه، ضعف اعصاب و بیماری روانی می‌دانند. به همین دلیل توصیه‌های درمانی خاصی می‌کنند. مثلاً دور بیمار افتاده خط می‌کشند، به او نزدیک نمی‌شوند، دعا برای او می‌نویسند، به جن‌گیر مراجعه می‌کنند یا آب قند یا چیزهایی دیگر به وی می‌خورانند. اما صرع، نوعی اختلال در کار سلول‌های مغزی است که باعث پخش جریان‌های مغزی اضافی به صورت ناگهانی و انتشار آن به سراسر مغز می‌شود. علت صرع گاه صدمه مغزی، ضربه، عفونت و گاه ارثی است.
ضربه‌های دوران بارداری وارد شده بر جنین و فشار بر سر جنین هنگام زایمان، عفونت‌ها و ضربه‌های پس از تولد و دوران کودکی، تصادفات و حوادثی که باعث ضربه مغزی می‌شود، عفونت‌های مغزی و مننژیت‌ها همگی می‌توانند باعث ایجاد صرع شوند. علت صرع همیشه شناخته شده نیست. گاهی به علت تومور مغزی یا ضربه به سر است. همچنین می‌تواند مربوط به مسمومیت، عفونت، تکامل مغزی یا ژن‌ها باشد.
به طور کلی علل صرع را می‌توان در دو گروه کلی زیر قرار داد:
۱) صرع اولیه (ایدیوپاتیک)
اختلال مشخصی در سیستم عصبی مرکزی است و اغلب زمینه ژنتیکی دارد.
۲) صرع ثانویه
علامتی که با اختلال مشخصی در سیستم عصبی معلوم می‌شود. در مجموع این دو گروه طیفی از ضربات ناگهانی سر، عفونت‌های مغزی، اختلالات متابولیک مغز، مشکلات زایمان و فاکتورهای ژنتیک را در بر می‌گیرد.

گردآورنده: زهرا اکرمی

منبع : روزنامه اطلاعات