کودک آزاری جرمی پنهان در هزارتوی سنت

هرچند اسماعیل احمدی مقدم فرمانده نیروی انتظامی پیش از این اعلام کرده بود که «آن بخش از کودک آزاری و جرائم مربوط تحت این عنوان که در جامعه به شکل آزار و اذیت و تعدی به کودکان صورت می گیرد، زیاد نیست» و نمی توان با فرمانده نیروی انتظامی که مطمئناً آمارهای درست و دقیقی هم در این زمینه دارد، مخالفت کرد، اما شاید گفتن این نکته پربیراه نباشد که به دلیل ضعف اطلاع رسانی در مورد کودک آزاری و مصادیق آن بسیاری از موارد این جرم در کشور شناخته نمی شود.البته کودک آزاری در ایران از جرائم عمومی است، هر شخصی که از آن اطلاع پیدا کند، می تواند مراتب را به مراجع انتظامی اطلاع دهد و دادستان به عنوان مدعی العموم این مساله را پیگیری می کند، اما در واقع چه تعداد از ایرانی ها از این موضوع اطلاع دارند و مصادیق کودک آزاری را می شناسند؟در فروردین و اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۶ در مجموع ۲۳ مورد کودک آزاری به واحد مددکاری صدای یارا ارجاع شد. صدای یارا نتیجه بررسی تماس گیرندگان را این گونه اعلام کرد؛ ۳۰ درصد از تماس گیرندگان مادران، ۱۷ درصد مددکاران، ۱۳ درصد پدران، چهار درصد اقوام نزدیک، ۱۱ درصد همسایگان، ۹ درصد کادر آموزشی مدارس، چهار درصد نیروی انتظامی و ۱۲ درصد را مددجویان تشکیل می دهند. بر اساس این گزارش ۷۰ درصد کودک آزاری ها توسط پدران، ۱۰ درصد توسط کادر آموزشی و ۲۰ درصد توسط مادران صورت گرفته است. همچنین ۶۱ درصد از موارد ارجاعی در وضعیت اقتصادی نامناسب به سر می برند. یارایی سرپرست خط مشاوره تلفنی «صدای یارا» و عضو انجمن حمایت از حقوق کودک، در گفت وگویی که چندی پیش با خبرگزاری دانشجویان ایران انجام داد، گفت؛ «کمبود آگاهی والدین در تربیت جنسی کودکان و نوجوانان از عمده مشکلات تماس گیرندگان است.» آنگونه که او اعلام کرد؛ «زنای با محارم از مشکلات مهم پیش روی کودکان است. در این مورد نیز نمی توانیم از کودک حمایت های لازم را انجام دهیم، چرا که قوانین ما در این مورد اندک و قضات نیز عنوان می کنند دستشان بسته است.»در سال ۸۱ قانونی در جهت پیشگیری از پدیده کودک آزاری در مجلس تصویب شد و به تایید شورای نگهبان رسید و با خانواده هایی که به چنین عملی دست می زنند برخورد قانونی صورت می گیرد اما با اطلاع رسانی صحیح و اصلاح فرهنگ در این زمینه می توان با این پدیده زشت برخورد کرد. همچنین بر اساس آمارها مادران زیر ۲۶ سال و پدران زیر ۳۰ سال کودکان خود را بیشتر مورد کودک آزاری قرار می دهند. اما کودکان ایرانی تنها قربانیان کودک آزاری نیستند. روزانه صدها هزار کودک در جهان به وسیله یکی از نزدیکانشان آزار داده می شوند. و هزاران کودک هم بر اثر همین آزارها جان خود را از دست می دهند. آنهایی هم که زنده می مانند از اثرات روانی و جسمی ناشی از آن رنج می برند.آنچه وضعیت را در ایران پیچیده می کند، آشنا نبودن جامعه با پدیده یی به نام کودک آزاری است. هر چند در سال های اخیر انجمن هایی چون حمایت از حقوق کودکان و سازمان بهزیستی تلاش هایی را برای بالا بردن آگاهی های عمومی در این زمینه آغاز کرده اند اما در عمل راه چندانی طی نشده است.بسیاری از ایرانی ها هنوز نمی دانند کودک آزاری چیست و چه زمانی می گویند کودکی آزار دیده است. روز یکشنبه ۱۶ مهرماه روز جهانی کودک بود؛ روزی که قرار بود امسال در آن بیشتر به کودک آزاری بیندیشیم. به همین دلیل قرار است در این گزارش هم با مصادیق کودک آزاری آشنا شویم تا بفهمیم که ممکن است بسیاری از ما ناخواسته کودکانمان را آزار داده ایم.
● کودک آزاری
کودک آزاری به غفلت یا برخورد ناخوشایند فیزیکی، جنسی یا احساسی می گویند که والدین، مربیان یا دیگران با کودکان انجام می دهند. از آنجایی که بیشترین موارد کودک آزاری در خانه کودکان اتفاق می افتد اغلب موارد کودک آزاری توسط مدارس، معلمان و مربیان کودکان کشف می شود. بر اساس گزارش های مرکز حمایت از حقوق کودک سازمان ملل متحد، یونیسف، کشورهای امریکا و انگلستان در میان کشورهای توسعه یافته، در پایین ترین رده های حمایت از حقوق کودکان قرار دارند. در این گزارش همچنین مطرح شده است که کودک آزاری و غفلت از کودکان در خانواده های تک سرپرست بیشتر از خانواده هایی روی می دهد که هم پدر و هم مادر از فرزندان مراقبت می کنند. کودک آزاری شکل های متفاوتی دارد. به همین دلیل هر روز قوانین تازه یی برای جلوگیری از شکل های متفاوت این کار در کشورهای مختلف تصویب می شود. دلایل زیادی را برای وجود کودک آزاری برشمرده اند. بسیاری از کسانی که در بزرگسالی دست به کودک آزاری می زنند خود در کودکی قربانی آن بوده اند. بیماری های روانی دلیل دیگری برای کودک آزاری است. بسیاری از کودک آزاران شکست شخصیتی یا دیگر اشکال بیماری های روانی داشته اند. در عین حال بیماری های جسمی هم در این زمینه نقش ایفا می کنند. شرایط محیطی هم در کودک آزاری نقش دارند. کارشناسان به این نتیجه رسیده اند که فقر، طلاق، بیماری، ناتوانی های جسمی، آشنا نبودن با مهارت ها و مسوولیت های پدر و مادر بودن و مواد مخدر احتمال بروز کودک آزاری در بزرگسالان را افزایش می دهد.
● کودک آزاری جسمی
کودک آزاری جسمی جراحاتی است که در نتیجه خشونت های جسمی در کودک پدید می آید. حتی اگر جراحتی روی بدن کودک باقی نماند، خود عمل کتک زدن کودک، کودک آزاری جسمی به حساب می آید. در دنیا برای تعیین کودک آزاری جسمی اعمالی را تعریف کرده اند که اگر از والدین سر بزند، کودک آزاری محسوب می شود؛ گاز گرفتن، سیلی زدن، هل دادن، لگد زدن، پرتاب کردن، کتک زدن، کشیدن موی سر کودک، با سیگار سوزاندن یا اعمالی مانند آن. اما نکته یی که در این میان مطرح می شود این است که آیا تنبیه جسمی کودکان همان کودک آزاری جسمی است؟ در تعاریفی که از کودک آزاری جسمی شده، آمده است؛ «جراحت ناشی از خشونت جسمی». اما تنبیه جسمی استفاده از اجبار جسمی و دردهای ناشی از آن برای کنترل کودکان است. جراحتی نباید در این میان پیش بیاید. البته تنبیه جسمی به سادگی می تواند تبدیل به کودک آزاری شود.
● کودک آزاری روانی
این نوع کودک آزاری به هر نوع رفتار و منشی گفته می شود که سلامت روحی و روانی کودکان را به خطر بیندازد. این کودک آزاری می تواند یک کلمه اهانت آمیز باشد یا آسیب های شدیدتر. کودک آزاری روانی معمولاً با انواع دیگر کودک آزاری همراه است. این نوع کودک آزاری معمولاً اثر طولانی تری دارد و از بین بردن آثار منفی آن هم مشکل تر است. برای این نوع کودک آزاری هم مصادیقی تعریف شده است؛ داد زدن و فریاد کشیدن بر سر کودک، تهدید، ترساندن، مسخره کردن، اسم های مسخره روی کودک گذاشتن، «اینکه به کودک بگویند بد است» و «به درد هیچ کاری نمی خورد»، اینکه به کودک بگویند «همه چیز گناه اوست»، حبس کردن کودک در اتاقی تاریک، بستن او به صندلی، اینکه کودک را مجبور کنید شاهد صحنه یی خشونت آمیز یا آزردن دیگران باشد و حتی نشان ندادن احساسات مثبت به کودک مانند در آغوش گرفتن از نمونه های کودک آزاری روانی است.
● غفلت
یکی دیگر از نمونه های کودک آزاری که زیاد هم روی می دهد، غفلت است. اغلب قربانیان این نوع کودک آزاری شناخته نمی شوند. این نوع کودک آزاری که فاعل آن والدین هستند معمولاً زمانی روی می دهد که پدر یا مادر با مهارت ها و مسوولیت های داشتن فرزند آشنا نیستند و نمی توانند به خوبی از کودکانشان مراقبت کنند. کم نیستند نمونه های جهانی که غفلت والدین باعث از بین رفتن کودکی شده است. ممکن است تصور کنید در ایران به دلیل ساختار سنتی خانواده ها معمولاً از این اتفاقات کمتر روی می دهد اما این نظر شما چندان هم درست نیست. هرچند آماری در این زمینه وجود ندارد، اما از روی قرائن می توان گفت در خانواده هایی که به دلیل شرایط کودکانشان در معرض کودک آزاری قرار دارند نمونه هایی از این دست را می توان یافت.
فاطمه جنگروی کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی در پژوهشی آورده است؛ «والدینی که در رفتار با کودک خود دچار مشکل هستند، اغلب آگاهی کمی در ارتباط با ویژگی های مراحل رشد کودک، توانایی های او و روش های صحیح تربیتی کودکان دارند. همچنین بر اساس این مطالعه سطح تحصیلات مادران نقش مهمی در افزایش آگاهی، نگرش و رفتار آنها داشته است و این تاثیر در رده تحصیلات دانشگاهی چشمگیرتر بوده است.» ناتوانی در تامین غذا و لباس مناسب، مراقبت های بهداشتی، آموزش مناسب و مانند آن از نمونه های این نوع کودک آزاری هستند. در تعاریف امروزی کودک آزاری حتی استفاده از مواد مخدر در زمان حاملگی هم جزء مصادیق کودک آزاری محسوب می شود زیرا می تواند بر سلامتی آینده کودک تاثیر منفی بگذارد. درک ریشه های کودک آزاری می تواند به روانشناسان و قانون گذاران کمک کند که برای پیشگیری از آن راهکارهایی بیندیشند. اما چگونه می توان از کودک آزاری پیشگیری کرد؟
این روزها در دنیا برای پیشگیری از کودک آزاری چند مرحله را تعریف کرده اند. مرحله نخست پیشگیری اولیه است. در این مرحله تلاش می شود در کل جامعه آموزش های لازم به کودکان و والدین آنها داده شود. در مدارس کودکان را با کودک آزاری و نمونه های آن آشنا می کنند؛ در تجمع ها و مراکزی که خانواده ها حضور دارند، اطلاع رسانی های لازم ارائه می شود و راه هایی از این دست. پیشگیری ثانویه در خانواده هایی انجام می شود که یک یا دو مورد از فاکتورهای کودک آزاری مانند اعتیاد یا فقر را داشته باشند. در این موارد نه تنها آموزش های لازم به کودکان و والدین آنها داده می شود، بلکه کلاس های ویژه یی برای آموزش والدین در نظر گرفته می شود. به خانه آنها هم مراجعه می شود. سومین مرحله از پیشگیری، در مورد خانواده یی اجرا می شود که سابقه رسمی یا غیررسمی از کودک آزاری دارند. در این مرحله بیشتر روی درمان مشکلات خانواده که منجر به کودک آزاری می شود تکیه می شود، نه آموزش های ابتدایی زیرا در عمل آموزش ها دیگر برای چنین خانواده هایی فایده ندارد و باید به دنبال راه های حل مشکل گشت. برای درمان در چنین خانواده هایی معمولاً از روان درمانی ها و روش های مشابه استفاده می شود.

نسترن شوقی

منبع : روزنامه اعتماد