آشنایی با رجال عصر پهلوی

غلامرضا نیك‌پی آخرین شهردار تهران در عصر پهلوی دوم فرزند «اعزازالملك» نوه ظل‌السلطان (برادر مظفر‌الدین شاه قاجار) بود. نیك‌پی در ۱۳۰۸ در اصفهان به دنیا آمددر ۱۳۱۳ به دبستان پهلوی اصفهان رفت و پس از آنكه پدرش به حكمرانی كرمانشاه منصوب شد سال آخر دوره ابتدائی و سال اول دبیرستان را در مدارس هدایت و شاهپور كرمانشاه سپری كرد و با برچیده شدن حكومت رضاخان در ۱۳۲۰ به اصفهان بازگشت.
غلامرضا نیك‌پی ادامه تحصیلات متوسطه را در دبیرستان‌های ادب، سعدی و صارمیه اصفهان گذراند و همزمان با وزارت پدرش در كابینهٔ قوام‌السلطنه در سال ۱۳۲۵، دیپلم گرفت و راهی دانشكده حقوق و علوم سیاسی در دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۲۸ لیسانس گرفت.
در سال ۱۳۲۹ كه همزمان با مرگ مادرش ـ تركان خانم ـ بود، به انگلستان رفت و ضمن اقامت ۶ ساله در لندن، از دانشگاه آ‌ن شهر، دكترای اقتصاد در رشته روابط بین‌الملل گرفت و در شهریور ماه سال ۱۳۳۵ به كشور بازگشت.
او كه به قید قرعه از سربازی معاف شده بود، پس از یك دوره كارآموزی در سال ۱۳۳۶ ، پروانه وكالت پایه یك دادگستری گرفت و در ۱۸ خرداد همان سال در شركت ملی نفت ایران، استخدام شد.
استخدام غلامرضا نیك‌پی در شركت ملی نفت كه مصادف با حضور امیر عباس هویدا به عنوان معاون اداری آن شركت بود، باعث شد تا هویدا او را كه از منسوبین مادری‌اش بود به ریاست دفتر اموراداری منصوب نماید.
پس از گذشت مدت زمانی او را در امور قضایی و پس از آن به عنوان متصدی تهیه آمار شركت نفت به كارگرفتند تا اینكه ریاست اداره كل آمار و بررسی‌های اقتصادی را به عهده او گذاشتند. شغلی كه ارتباط مستقیم با فعالیت‌های حسنعلی منصور ـ كه ریاست شورای عالی اقتصاد را به عهده داشت ـ پیدا می‌كرد. ارتباط امیر عباس هویدا با حسنعلی منصور، و همزمانی تقریبی تحصیل نیك‌پی در دانشكده حقوق و علوم سیاسی،‌با تحصیل حسنعلی در همان دانشكده، و داشتن نقاط مشترك، باعث شد تا غلامرضا نیك‌پی نیز از اعضای اصلی «كانون مترقی» شود.
ساواك در این باره می‌نویسد:
«نیك‌پی از دوستان قدیمی حسنعلی منصور بوده ـ دوستی آنها از پاریس شروع شد. ۱ اهل عیش و طرب است و علت آشنایی او با منصور مانند هویدا از مجالس تفریح و عیش و عشرت شروع شد و همین آشنایی در زمان نخست‌وزیری منصور او را به سمت معاون نخست‌وزیر رسانید. ۲
یكی از تناقضات موجود در سوابق غلامرضا نیك‌پی، مسئله ازدواج اول او می‌باشد كه در هیچ كجا از آن بحثی نشده است.
مسئله از این قرار است كه در فرم بیوگرافی مورخه ۶/۱۰/۱۳۴۳ ، غلامرضا نیك‌پی، مجرد معرفی شده است در حالی كه در فرم دیگری به تاریخ ۲۶/۱۲/۱۳۴۳، یعنی هشتاد روز بعد،‌ ‌او را فردی متأهل معرفی كرده و در مقابل گزینهٔ مربوطه نوشته است:
«همسرش دختر ابوالفتح قهرمانی۳ (سردار اعظم) است.»
در همین سند است كه نسبت علاقمندی او به مذهب و خانواده، معمولی و به مقام و قدرت و شهرت، زیاد ارزیابی شده و در مقابل گزینهٔ میزان علاقمندی وی نسبت به زن آمده است:
«زیاد و اصولاً اهل زن‌بازی است.» ۴
این ارزیابی در حالی صورت می‌گرفت كه، غلامرضا نیك‌پی از تاریخ دوازدهم فروردین ۱۳۴۳ به عنوان معاون نخست‌وزیر مشغول به كار شده و محمد‌رضا پهلوی نیز، فرمان انتصاب وی را در تاریخ سی‌ام فروردین امضا كرده بود و ادارات كل سوم، چهارم، هشتم و نهم ساواك، پیرامون او به تحقیق پرداخته و وی را فاقد سابقه مضره معرفی كرده بودند.
از دیگر مواردی كه در این ارزیابی، به طور مشخص بیان شده بود، صراحت انگلیسی بودن خانواده او و طرفداری خودش از امریكا بود و قماربازی او نیز ـ البته نه به طور مرتب ـ بیان شده بود.
غلامرضا نیك‌پی كه با تبدیل «كانون مترقی» به «حزب ایران نوین»، به عضویت هیئت اجرائی حزب و به واسطهٔ ارتباطات خود، به عضویت كانون وكلای دادگستری و انجمن نفت ایران نیز درآمده بود و با نشریاتی چون: روزنامه اطلاعات، بورس تهران و اكونومیست و برخی نشریات انگلیسی زبان نیز همكاری می‌كرد، از جمله افرادی بود كه به طور تمام و كمال در اختیار برنامه‌های حسنعلی منصور قرار داشت.
در دی ماه ۱۳۴۳ به عضویت شورای سازمان ایرانی مجامع بین‌المللی درآمد، سپس وزیر مشاور و معاون اجرائی نخست‌وزیر شد. در همین سمت بود كه مسئولیت اداره كاخ جوانان به وی واگذار شد. نیك‌پی در این سمت از مدیر اجرائی كاخ جوانان خواست تعدادی كارشناس به اسرائیل اعزام كند تا برای رهبری نسل جوان ایران، از تجارب آنان استفاده شود.
نیك‌پی در اردیبهشت ۱۳۴۷ با حكم وزیر علوم و آموزش عالی به عضویت هیأت امنای دانشگاه اصفهان درآمد و در شهریور این سال وزیر مسكن شد. در اردیبهشت سال ۱۳۴۸ گزارشهای مستندی درباره عضویت نیك‌پی در شبكه فراماسوری منتشر شد. همچنین در زمینه بحثهای مربوط به «مبارزه با فساد» نام نیك‌پی در فهرست مقاماتی كه به گرفتن رشوه‌های كلان متهم است قرار گرفت.
در مرداد ۱۳۴۸ غلامرضا نیك‌پی وزیر مسكن و عطاءالله خسروانی وزیر كشور در پی یك زد و خورد فیزیكی با یكدگیر از كابینه هویدا اخراج شدند. بعضی از آگاهان این زد و خورد و نتیجه حاصل از آن راسناریوی از پیش نوشته شده هویدا برای خلاصی از شر خسروانی می‌دانند كه در مقام دبیر كل حزب ایران نوین، برای او به یك «مانع» و «مزاحم» تبدیل شده بود. با این حال نیك‌پی پس از اخراج از كابینه، در مهر ۱۳۴۸ شهردار تهران شد.
در دوران شهرداری نیك‌پی، فساد، دزدی، سوءاستفاده‌های مالی و رشوه‌خواری گسترش بی‌سابقه‌ای یافت. به طوری كه ساواك در گزارشهای متعدد خود به این پدیده اشاره كرده است.
در یكی از گزارشهای ساواك به اقدام نیك‌پی در اخذ رشوه ۲۰ میلیون تومانی از چند كلیمی در شمال غرب تهران برای قرار دادن املاك آنها در محدوده شهری اشاره شد و در گزارشی دیگر می‌خوانیم كه به دستور نیك‌پی یكی از چشمه‌های بزرگ و قدیمی منطقه شمیران پوشانیده شده و آب فراوان آن به طور شبانه‌روزی با استفاده از لوله‌ای یك كیلومتری به باغ پدرش «اعزاز نیك‌پی» منتقل گردیده است.
غلامرضا نیك‌پی تا ۲۵ مرداد ۱۳۵۶ به مدت ۸ سال عهده‌دار شهرداری تهران بود و سپس در این تاریخ با بركناری هویدا از مقام نخست‌وزیری، كنار نهاده شد. او سپس به دستور شاه سناتور انتصابی دربار شد. هنوز یك سال از این انتصاب سپری نشده بود كه شعله‌های انقلاب اسلامی در حال سوزاندن ریشه‌های رژیم شاهنشاهی گردید و غلامرضا نیك‌پی در جریان طرح عوامفریبانه دستگیری برخی دولتمردان منفور رژیم بازداشت شد . (۲۱/۸/۵۷)
در ماه آذر ۱۳۵۷، همسر و فرزندان نیك‌پی به خارج از كشور رفتند ولی وی در زندان باقی ماند و نامه‌نگاری‌هایش برای سران حكومت پهلوی در دو كابینه ازهاری و بختیار سودی نبخشید تا اینكه با پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ درهای زندان گشوده شد و زندانیان به همراه نیك‌پی از زندان آزاد شدند. نیك‌پی پس از آزادی مجالی برای فرار نیافت و مجدداً به دست نیروهای انقلاب دستگیر شد و پس از محاكمه در دادگاه انقلاب اسلامی به اعدام محكوم شد. وی روز چهارشنبه ۲۲ فروردین ۱۳۵۸ به همراه جمعی از بلندپایگان رژیم پهلوی تیرباران شد.
نیك‌پی از جمله افرادی بود كه در رژیم پهلوی نشان‌های متعددی دریافت كرد كه از آن جمله است: مدال درجه یك همایونی، مدال درجه سه تاج، مدال درجه یك اصلاحات ارضی، مدال تاجگذاری، مدال درجه یك سپاس و مدال درجه یك ورزش.

پی‌نویس‌ها:
۱ـ در قدمت دوستی نیك‌پی با حسنعلی منصور شكی نیست ولی آنچه مسلم است این دوستی از دوران تحصیل در دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است نه پاریس.
۲ـ سند بیوگرافی ـ ۲۶/۱۲/۴۳.
۳ـ ابوالفتح قهرمانی، تحصیل كرده سن پطرزبورگ به همراه امان‌الله جهانبانی بود كه در رشته توپخانه تحصیل كرد و چندی در ارتش روسیه خدمت كرد و بعد از بازگشت به ایران به نیروی قزاق پیوست و درجات متعددی را طی كرد تا جایی كه از احمد‌شاه به جای پدرش قهرمان‌میرزا،‌ لقب سردار اعظمی گرفت. مشارالیه از ملاكین مشهور اصفهان بود و در دوره‌های ۱۵ و ۱۶ از شهرضا و اصفهان به مجلس شورای ملی آمد. وی در سال ۱۳۵۶ ش. درگذشت.
۴ـ سند بیوگرافی ـ ۲۶/۱۲/۱۳۴۳.

منبع : دوران