دوشنبه, ۳۱ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 20 May, 2024
مجله ویستا
مربع و دایره؛ ترفند قدیمی معماران
یکی از بحثهایی که تاکنون دربخش اندیشهی رادیو زمانه پیگیری شده ، بحث در مورد زبان فارسی و ضعفها و امکانات آن در تولید اندیشهی مدرن است. در بخشی از این برنامهها، به این مطلب اشاره شده که زبان فارسی در تولید اندیشهی انتقادی، تاکنون کاستیهای فراوانی داشته است. این مطلب فقط در مورد اندیشهی فلسفی صادق نیست بلکه در سایر شاخههای علوم انسانی نیز نمونههای فراوانی از آن را پیدا میکنیم. یکی از این موارد، زبان نارسای نقد و تحلیل آثار هنری، معماری و به طور کلی میراث فرهنگیست.
در گفتار قبل به این مطلب اشاره کردیم که چگونه در زبان رایج و کلیشهای رسانهها، میراث فرهنگی و معماری، به طور عمده با زبانی همانند قطعات ادبی و به صورت نمادین و حتا گاه عرفانی تشریح و تفسیر میشود و کمتر به دلایل ساختاری پدید آمدن و تکامل فرمهای گوناگون آن توجه صورت میگیرد.
نمونهی شاخص این برخورد را مثلا در مورد توصیف گنبدهای ایرانی میبینیم که در بسیاری اوقات، این فرم معماری را با مذهب و عرفان مرتبط میدانند. درحالی که گنبد در پی پاسخ دادن به یک نیاز ساختمانی مشخص به وجود آمد و تکامل پیدا کرد و در بناهایی با کاربریهای متفاوت از مذهبی گرفته تا خدماتی به کار گرفته شد.
● دشواری مهم
در سیر تکامل گنبد، یکی از ابداعات مهمی که در ایران صورت گرفت، تبدیل پلان یا زمینهی مربع به دایره بود. گنبد یک فرم مدور است و برای آن که بتواند روی اتاق یا ساختمانی را بپوشاند، یا به اصطلاح روی آن بنشیند، به یک زمینه یا پایهی مدور نیاز دارد. اما اکثر فضاهای معماری چهارگوش یا مربع و مستطیل هستند. یعنی وقتی دیوارهای یک فضای مربع شکل، تا جایی که باید سقف شروع شود، براساس همان الگوی مربع ساخته میشوند و بالا میآیند، آنگاه برای آن که فرم دایره روی این زمینهی مربع بنشیند مشکل به وجود میآید.
این مسألهای بود که معماران دوران گذشته با آن روبهرو بودند. برای همین، تا مدتها بسیاری از ساختمانها و بناهایی که با گنبد پوشانده میشدند، طرح و پلان دایره شکل داشتند. یعنی چون معماران نمیتوانستند مربع را به دایره تبدیل کنند، ترجیح میدادند از ابتدا فضایی را که میخواهند با گنبد بپوشانند با پلان و طرح دایره بسازند.
یکی از مشهورترین گنبدهای جهان که روی پلان یا طرح دایره قرار گرفته گنبد پانتئون است. قطر گنبد عظیم پانتئون در شهر رم بیش از ۴۳ متر است و در زمان امپراتوری آگریپا ساخته شد. پانتئون تا قرنها بزرگترین گنبد جهان بود.
● شیوهی ایرانی
اما با تکامل شیوهی ساخت گنبد، معماران کمکم به توانایی تبدیل مربع به دایره رسیدند. یکی از این تکنیکها که در ایران مورد استفاده قرار گرفت به «گوشوار» یا «فیلگوش» معروف است. در این تکنیک، وقتی دیوارهای گنبدخانه به اندازهی کافی بالا میآمد و لازم بود گنبد شروع شود، در چهارگوشهی ساختمان یا فضای معماری، تاقها یا تاقچههای کوچکی، درست در کنج دیوارها ساخته میشد و به این ترتیب مربع به هشتضلعی تبدیل میشد و آرامآرام به دایره نزدیک میگردید.
برخی ها این ابداع را در تاریخ مهندسی و معماری به ایرانیان نسبت میدهند. بعدها تبدیل مربع به دایره با تقسیمات بیشتری صورت گرفت و از هشتضلعی به شانزدهضلعی و سیودو ضلعی افزایش پیدا کرد.
از دوران ساسانی نمونههای مهمی از این تکنیک برجای مانده است که پیش از این، به آنها اشاره کردیم: کاخ فیروز آباد، کاخ سروستان و همچنین تعداد زیادی چهارتاقی یا آتشکده مانند نیاسر و ایزدخواست.
در دورههای بعد، گوشوارها یا فیلگوشها علاوه برآن که در جهت تبدیل مربع به دایره به کار میرفتند، بهعنوان عناصر تزیینی نیز مورد توجه قرار گرفتند. بهعنوان نمونه، میشود به مقبرهی امیراسماعیل سامانی در بخارا در اواخر قرن سوم هجری اشاره کرد. در معماری این ساختمان، که باید در آینده به طور مفصل به آن اشاره کنیم، ضمن تداوم سنت چهارتاقیهای ساسانی، از گوشوار استفادهی بسیار خلاقانهای صورت گرفته است و برخلاف نمونههای پیشین، علاوه بر نقشی که برای ساخته شدن گنبد ایفا میکند، بهعنوان عنصری تزیینی نیز به کار رفته است. آجرکاریهای این ساختمان ِ ساده، و در عین حال مهم در تاریخ معماری ایرانی، الگوی مهمی برای معماران دورههای بعدی شد.
فرمها و عناصر معماری، گرچه پس از پدید آمدن خود میتوانند مورد تفسیرهای متفاوت واقع شوند، اما حداقل در دوران گذشته برای پاسخ دادن به نیازها و مسایل ساختمانی به وجود آمدهاند.
منبع : رادیو زمانه
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
سید ابراهیم رئیسی سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور ابراهیم رئیسی رئیسی سقوط بالگرد رئیسی ایران بالگرد سقوط بالگرد شهادت شهادت ابراهیم رئیسی دولت سیزدهم
هلال احمر سردار رادان تهران هواشناسی پلیس سانحه بالگرد رئیسی مشهد سیل سیل مشهد بارش باران سیلاب آموزش و پرورش
یارانه بورس قیمت دلار قیمت خودرو خودرو قیمت طلا دلار بازار خودرو بازنشستگان حقوق بازنشستگان ایران خودرو مالیات
سینما هنرمندان تلویزیون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موسیقی کنسرت سینمای ایران نمایشگاه کتاب لیلا حاتمی زری خوشکام علی حاتمی کتاب
قرآن
روسیه رژیم صهیونیستی سوریه اتحادیه اروپا غزه اسرائیل فلسطین جنگ غزه آمریکا حماس چین لبنان
فوتبال پرسپولیس ابراهیم رییسی استقلال لیگ برتر انگلیس لیگ برتر لیگ برتر ایران فدراسیون فوتبال باشگاه پرسپولیس تراکتور بازی بارسلونا
سامسونگ هوش مصنوعی موبایل فناوری تبلیغات اپل ناسا اینترنت نمایشگاه ایران هلث هواپیما
سرطان رژیم غذایی استرس آلزایمر سازمان غذا و دارو کاهش وزن افسردگی رابطه جنسی