توسعه مکانیزاسیون در گرو نوسازی ماشین آلات قدیمی کشاورزی

۳۰۰ هزار دستگاه انواع تراکتور در بخش کشاورزی کشور به اندازه ۱۰درصد تعداد خودروهای تهران موجود است که کل تولید محصولات زراعی و باغی به کمک آنها انجام می شود. این در حالی است که که نیمی از این تعداد تراکتور یعنی حدود ۱۵۰ هزار دستگاه دارای عمر بالای ۱۳ سال و از رده خارج است.
به طوری یک تراکتور به طور متوسط ۱۲۰۰ساعت در سال کار می کند که در مورد تراکتورهای سبک و باغی این کارکرد کمتر و در مورد تراکتورهای سنگین این کارکرد بیشتر است.
● عدم تنوع عملیات مختلف کشاورزی
۸۰ درصد تراکتورهای موجود کشور با توان متوسط حدود ۸۰- ۶۰ اسب بخار است، که نشان می دهد، قدرت تنوع عملیات مختلف را در کشور وجود ندارد و عموم عملیات مختلف مورد نیاز در کشور توسط تراکتور متوسط انجام می شود.
با وجود تراکتورهای موجود، عملیات سبک با هدر رفت انرژی صورت می گیرد و عملیات سنگین با کیفیت پایین صورت می پذیرد. هر تراکتور متوسط در شرایطی که در محدوده عمر مفید باشد، حدود ۱۲ تا ۱۳ لیتر گازوئیل در ساعت مصرف می کند و اگر بالای عمر مفید ۱۳سال باشد، حداقل ساعتی ۳ لیتر هدر رفت گازوئیل یعنی مصرفی بین ۱۵ تا ۱۶ لیتر گاوزوئیل در ساعت مصرف دارد.
● ۴۵۰ میلیون لیتر گازوئیل، ضرر تراکتورهای فرسوده
اگر ۱۵۰ هزار دستگاه تراکتور بالای عمر ۱۳ سال کشور که حداقل سالی ۱۰۰۰ ساعت کارکرد دارند و حدود ۳ لیتر در هر ساعت اضافه مصرف سوخت داشته باشند، گازوئیل هدر رفته در قبال هر سال باقی ماندن آنها در بخش کشاورزی ۴۵۰ میلیون لیتر در سال است.
رییس مرکز توسعه مکانیزاسیون جهادکشاورزی تصریح کرد: از مجموع ۳۰۰ هزار دستگاه تراکتور کشور فقط ۱ درصد تراکتور سنگین در محدوده بالای ۱۱۰ اسب بخار است ، بنابراین در عملیات برداشت و عملیات سنگین در کشور چه در کمیت و چه در کیفیت مشکل وجود دارد، به عنوان مثال در برداشت چغندرقند، سیب زمینی و ذرت به کارگیری و استفاده از ماشینهای چند کاره کمبینات و استفاده از خاک ورزهای حفاظتی نیز رایج است.
● پیامدهای انحصار تولید تراکتور
انحصار در تولید تراکتور در سال های گذشته باعث ایجاد ترکیب نامناسب تراکتور در کشور شده که طی سال های اخیر با رفع انحصار و فراخوان های سراسری و سیاست های حمایتی مانند تسهیلات یارانه دار و کاهش تعرفه گمرکی، ترکیب توانی تراکتورهای کشور به سمت اصلاح پیش می رود.
از مجموع تراکتورهای کشور کمتر از ۱۰۰۰ دستگاه ویژه زراعت برنج هستند، در حالی که برای زراعتی مانند برنج برای هر ۲۵ هکتار یک تراکتور شالیزاری نیاز است، پس اگز الزامات توسعه مکانیزاسیون در ۵۰ درصد اراضی شالیزاری فراهم و هدف گذاری شود، سطحی معادل ۳۰۰ هزار هکتار است، به ۱۲ هزار دستگاه تراکتور ویژه شالیزاری نیاز خواهد بود.
در این راستا با اصلاح ترکیب توان تراکتورهای کشور می توان به سمت مدیریت مصرف انرژی در انجام عملیات کشاورزی حرکت کرد.
به طوری کلی مطابق استاندارد جهانی، عمر مفید یک تراکتور ۱۰ هزار ساعت است که این زمان بر اساس قرار سالی ۱۰۰۰ ساعت و در نهایت ۱۰ سال است، در حالی که بیش از نیمی از تراکتورهای کشور دارای عمر چندین برابر عمر مفید در حال کار هستند.
● تراکتور سنگین، پردرآمدتر از بخش مسکن
اگر یک تراکتور سنگین از انجام عملیات نوین نظیر کمبینات زنی به ازای هر ساعت ۴۰ هزار تومان به طور متوسط و حداقل ممکن دریافت نماید و با کارکرد سالانه حدود ۱۴۰۰ ساعت شامل ۵۰۰ ساعت کمبینات زنی، درآمدی حدود ۲ میلیون تومان خواهد داشت، بنابراین اگر کار با بهره وری خوب انجام شود، درآمدی حتی بیشتر از سرمایه گذاری در بخش مسکن برای کشاورز خواهد داشت.
در حال حاضر قیمت یک تراکتور سنگین ۶۰ تا ۷۰ میلیون تومان است، که با کارکردن مناسب این ادوات در کمتر از ۳سال برگشت سرمایه و سود کافی به دست می آید.
با این تفاسیر می توان گفت مشکل در عدم بهره وری مناسب از ماشین است؛ پس اگر با کارکرد سالیانه مناسب و تکنولوژی روز انجام عملیات بدهیم یک تراکتور سنگین و حتی با یک دنبال بند نوین نظیر کمبینات درآمدزا است.
مثلا یک روز دیرکاشت محصول به هر دلیلی موجب ۱ درصد کاهش در تولید می شود که این موضوع پس از ۷ تا ۱۰ روز تصاعدی بالا می رود ،یعنی تاخیر به ازای هر روز بیش از یک درصد خواهد شد.
تمامی تراکتورهای کشور ( ۹۹ درصد) دارای ادوات خاک ورزی اولیه هستند و با توجه به این که از لحاظ کمی وضعیت خوبی در ساخت و تولید ادوات خاک ورزی مانند گاوآهن برگرداندار در کشور وجود دارد، ولی به لحاظ کیفی و تکنیک های جدیدی نظیر خاک ورزی های حفاظتی نیاز به کار بیشتری است.
بین ۸ تا ۱۰درصد تراکتورهای کشور مجهز و دارای دنباله بندهای مراحل تسطیح نسبی و کاشت هستند، یعنی عملا در بحث ساخت و تولید لولرها و بذرکارها در کشور نیاز ارتقای کمی و کیفی تولید مشاهده می شود.
● لزوم جایگزینی و نوسازی ناوگان کمباین های کشور
از سطح حدود ۸ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار مزرعه گندم و جو آبی و دیم کشور بیش از۹۰ درصد با کمباین برداشت می شود.
در کل می توان گفت که بزرگترین عملیات منسجم کشاورزی کشور در بخش غلات نیازمند مدیریت فنی و تخصصی برداشت است.
در حال حاضر ضایعات برداشت غلات در کشور حدود ۶ درصد است که این میانگین طی سه سال اخیر به دست آمده زیرا پیش از این در محدوده ۵/۷ درصد و فراتر قرار داشته است. بخشی از این ضایعات، در محدوده یک سوم آن و کمتر به خاطر دیر برداشت محصول بوده که به دلیل کمبود ماشین و دیر رسیدن کمباین به مزرعه است.
هر دستگاه کمباین در یک برنامه مطلوب در کشور، باید ۴۰۰هکتار را با کیفیت مناسب و در موعد مناسب برداشت نماید، ولی به دلیل کمبود کمبانی این رقم فراتر رفته است.
عمر یک کمباین در استانداردهای جهانی کمتر از یک تراکتور حدود ۲۵۰۰ ساعت (یک چهارم عمر تراکتور) به حساب می آید و این ماشین اگر به شکل مستهلک به کار گرفته شود، تاثیر نامطلوبی در کمیت و کیفیت محصول دارد، ضمن آن که کمباین قطعات متحرک فراوان دارد و زودتر مستهلک می شود.
این در حالی است که عمر مفید کمباینها در کشور بسیار فراتر از عمر استاندارد بوده، هر چند تعمیرات اساسی نیز بر روی آنها صورت می پذیرد، ولی باید نسبت به جایگزینی و نوسازی آنها اقدام شود.
از حدود ۱۰ هزار دستگاه کمباین موجود در کشور حدود ۴ هزار دستگاه بالای عمر ۱۳سال بوده و باید از عرصه مزارع برچیده و با کمباین نو جایگزین شوند

نویسنده: مهندس عباسعلی پاک نژاد

منبع : ماهنامه دام، کشت و صنعت