حق انتخاب می خواهم!

● مسوولیت: حق بیان و حق انتخاب
هیچ كودكی با احساس مسوولیت ذاتی به دنیا نمی آید و در یك دوره سنی معین نیزآن را خود به خود و اتوماتیك وار فرا نمی گیرد. احساس مسوولیت، به تدریج و پس از سال های طولانی به دست می آید و این نیز در گرو اجرای روزانه تمرین در موقعیت های مناسب و با توجه به سن و قدرت درك كودك است.
● قضاوت و گزینش
موقعیت های كشمكش دار و قلمرو مسوولیت ها- آموزش مسوولیت را می توان از سنین اولیه كودكان آغاز كرد. مسوولیت وقتی پرورش می یابد كه در اموری كه بر كودكان اثر می گذارند، به آنان اجازه دهیم نظرشان را بیان كنند و هر جا كه لازم می بینیم، بگذاریم انتخاب كنند. این جا تفاوتی سنجیده باید بین حق بیان و حق انتخاب قایل شد. بعضی موارد هستند كه در قلمرو مسوولیت كودك قرار دارند و در چنین اموری است كه باید اجازه بدهیم كودك خود انتخاب كند. برعكس برخی از مسایل نیز هستند كه در آسایش و رفاه كودك تاثیر دارند و این امور به طور اختصاصی در قلمرو مسوولیت ما قرار دارند. بهتر است در چنین مواقعی بگذاریم كودك نظرش را بیان كند، اما ما انتخاب را برای او انجام می دهیم. در ضمن به او كمك می كنیم تا این موارد اجتناب ناپذیر را بپذیرد.
حال، چیزی كه به آن نیاز داریم و ضروری است، مشخص كردن حد و مرز این دو قلمروی مسوولیت است. با هم چند فضا را بررسی می كنیم، فضاهایی كه در آن ها، برخوردها و ناسازگاری ها بین والدین و كودكان بسیار رایج هستند:
▪ غذا
حتی از یك كودك دوساله می توان پرسید كه آیا نصف لیوان شیر می خواهد یا یك لیوان شیر، می توان به یك كودك چهارساله حق انتخاب داد تا بگوید كه نصف سیب را می خواهد یا تمام سیب را و یك كودك شش ساله می تواند پیش خود تصمیم بگیرد كه آیا تخم مرغ آب پزش را سفت می خواهد یا نیم پز؟بكوشیم با فراهم آوردن موقعیت هایی كه كودكان در آن باید دست به انتخاب بزنند، عملاً این فضا را خلق كنیم.
والدین موقعیت ها را انتخاب می كنند؛ كودكان چاره اندیشی كرده و راهی را بر می گزینند. از یك كودك خردسال نمی پرسیم: «برای صبحانه چه می خواهی؟» از او می پرسیم: «تخم مرغ ها را می خواهی نیمرو كنم یا املت؟ نان را برشته كنم یا همین طور باشد؟ شكر چای را زیاد كنم یا كم؟ آب پرتقال می خواهی یا شیر؟»
چیزی كه كودك در می یابد این است كه وی در امور مربوط به خودش تا اندازه ای مسوولیت دارد. او صرفاً گیرنده دستورات و اوامر نیست، بلكه در تصمیم گیری هایی كه زندگی اش را شكل می دهند شركت می كند. از طرز برخورد پدر یا مادر، كودك باید پیامی آشكار را دریافت كند: ما هم برایت چای درست كرده ایم و هم شیر، كلوچه و انواع شیرینی را در اختیارت گذاشته ایم و مسوولیت تو انتخاب است!
مشكلات غذا خوردن در كودكان غالباً توسط مادرانی ایجاد می شود كه علاقه و توجه زیادی نسبت به مزه دهان كودك از خود نشان می دهند. آنان همواره به كودك گوشزد می كنند كه فلان سبزیجات را بخورند و به آن ها می گویند كه برای هر عضو بدن كدام سبزی مقوی تر است، حال آن كه این نظر آنان كاملاً خلاف موازین علمی است. بهتر از همه چیز برای كودك این است كه مادرش نسبت به غذا زیاد حساس نباشد؛ كه مادرش غذاهای مرغوب و لذیذ را در پیش او بگذارد و به فرزندش اعتماد كند كه او هر چقدر اشتهایش بكشد خواهد خورد، با این شرط كه جنبه بهداشتی غذاها هم رعایت شود. روشن است كه خوردن در قلمرو مسوولیت كودك قرار دارد.
▪ پوشاك
در خرید لباس برای كودكان این مسوولیت ما است كه تصمیم بگیریم آن ها چه لباسی را نیاز دارند و این باز مسوولیت ما است كه هزینه آن را تعیین كنیم. در فروشگاه، ما چند نمونه لباس انتخاب می كنیم. همه این نمونه ها از نظر جنس و قیمت مورد قبول ما هستند. كودك یكی از این چند نمونه لباس را كه ترجیح می دهد بپوشد، انتخاب خواهد كرد. بنابراین، یك كودك شش ساله در میان جوراب ها و پیراهن هایی كه ما برگزیده ایم، می تواند انتخاب كند و یكی را بخرد. در خیلی از خانه ها كودكان هیچ تجربه و مهارتی در خرید لباس های خودشان كسب نمی كنند. حتی افراد بالغی هم وجود دارند كه اگر مادر یا همسرشان در كنارشان نباشد، از انتخاب یك پیراهن یا شلوار برای خودشان عاجزند.
به خصوص، به كودكان كه سن و سال بیشتری دارند، باید اجازه داد تا لباس هایی داشته باشند كه این لباس ها با معیارهای قابل قبول دوستانشان چندان تفاوتی ندارند. قلمرو مسوولیت در مورد پوشاك را می توان چنین بیان كرد: ما چند نمونه لباس در اختیار كودك قرار می دهیم و كودك از میان آن ها انتخاب می كند.

منبع : روزنامه جوان