دانستنی‌های روکش دندان از سیر تا پیاز

آنچه از سوی آفریدگار بدون عیب و نقص سالم و سفید و بدون اشكال به ما هدیه می‌شود، طی دورانی كوتاه یا بلند آسیب می‌بیند و تخریب می‌شود. آنگاه ناچاریم از علم نه چندان كامل بشر سود بجوییم و آن را در حدی قابل قبول و نه به شكل عالی و كامل دوباره بسازیم. صحبت از دندان‌هاست كه هر چند سالم و بی‌عیب و نقص در دهان ما می‌رویند، طی چند سال، گاه آنچنان با بی‌مهری صاحبان خود روبه‌رو می‌شوند كه به شدت تخریب شده و برای بازسازی آنها ناگزیر به استفاده از علم و تكنولوژی خاص آن هستیم.
دندان‌ها در اثر عدم رعایت بهداشت و تغذیه نادرست، در معرض پوسیدگی قرار می‌گیرند. اگر برای درمان این پوسیدگی‌‌ها زود اقدام و آنها را ترمیم كنیم، نیاز به تداخل و دستكاری چندانی از سوی دندانپزشك نخواهند داشت و به راحتی ترمیم می‌شوند. اما گاهی پوسیدگی‌‌ها چندان پیشرفت می‌كنند كه نسج زیادی از دندان از بین می‌رود و ساختمان دندان تا حد زیادی تخریب می‌شود. برای درمان این دندان‌ها و بازسازی دوباره آنها، روكش‌های دندانی به كمك آمده‌اند. به كمك این روكش‌ها دندان دوباره ساخته می‌شود و می‌توان امید داشت كه تا چند سال دندان به كمك روكش در دهان باقی ماند.
● كلاهی بر سر دندان
تخریب دندان‌ها ممكن است در اثر پوسیدگی یا ضربه اتفاق بیفتد. دندان‌هایی كه پوسیدگی‌های شدید دارند، مقدار زیادی از نسج خود را از دست می‌دهند و دندانپزشك برای بازسازی آنها مجبور به استفاده از روكش‌ها خواهد شد.
گاهی اوقات ضربه‌هایی كه به دندان‌ها می‌خورد نیز باعث می‌شود كه دندان بشكند. اگر شكستگی‌ دندان كوچك باشد می‌توان آن را به كمك مواد پركردنی، ترمیم كرد اما شكستگی‌های بزرگ دندان باید به كمك روكش‌ها اصلاح شوند.
دندان‌های دچار شكستگی‌های مادرزادی مثل دندان‌های میخی شكل یا دندان‌هایی كه اندازه‌های كوچك‌تر یا نامتناسب با دندان‌های دیگر دارند و نیز بدرنگی‌های دندان‌ها، به كمك روكش‌ها قابل اصلاح است. در مجموع به كمك یك روكش می‌توان عملكرد و یا زیبایی از دست رفته یك دندان را به آن باز گرداند.
روكش‌ها از جنس‌های مختلفی ساخته می‌شوند. ماده‌ای كه روكش یا هر گونه پروتز دندانی از آن ساخته می‌شود باید با خصوصیات و شرایط دهان سازگاری داشته باشد مثلا به راحتی زنگ نزند و مواد سمی برای بدن در آن به كار نرفته باشد.
جالب است بدانید كه طلا یكی از سازگارترین مواد با بدن انسان است و انتخاب خیلی مناسبی برای ساخت روكش‌های دندانی محسوب می‌شود. این خصوصیات، طلا را به عنوان ماده‌ای مناسب برای ساخت روكش‌ها، معرفی می‌كند:
▪ لایه نازكی از طلا، استحكام خوبی همراه خواهد داشت بنابراین برای ساخت روكشی از جنس طلا برای دندان‌ها لازم نیست مقدار زیادی از نسج دندان تراشیده شده و فضا برای قرارگیری روكش ایجاد شود.
▪ طلا خصوصیات تطابق‌پذیری خیلی خوبی در هنگام ذوب و ساخت روكش دارد بنابراین یك تكنسین دندانپزشكی خواهد توانست به كمك طلا روكش بسیار دقیق و كاملی را در لابراتوار تهیه كند.
در كنار این خصوصیات خوب طلا، یكی دو اشكال عمده در استفاده از آن باعث شده كه این ماده نجیب، در سال‌های اخیر، به ندرت به كمك دندانپزشكان بیایدد.
تا چندین سال پیش، طلا به عنوان یك سرمایه و نیز زیوری برای دندان‌ها در دهان افراد قرار می‌گرفت به عبارتی اگر كسی می‌خواست پولی ذخیره كند، دندان‌های جلوی خود را باروكشی از طلا می‌پوشاند تا این دندان‌های طلا هم به كار زیبایی بیایند و هم اگر روزی صاحب دندان‌ها نیاز مالی داشت یكی از دندان‌ها را بكشد و با فروش طلای آن پولی به دست آورد. از طرفی برای ترمیم و بازسازی دندان‌های تخریب شده هم روكش‌های طلا، استفاده بسیار عمومی داشتند.
اما امروزه روكش‌های طلا با هزینه بسیار سنگین ساخته می‌شوند و گران‌قیمت هستند بنابراین استفاده از طلا در ساخت روكش‌های دندانی، كم‌كم جای خودش را به موادی از جنس چینی و پرسلن و فلزهای ارزان قیمت‌تر داده است. از طرفی با تغییر ارزش‌های زیبایی دیگر دندان‌های طلا ملاكی برای زیبایی محسوب نمی‌شوند بلكه گرایش عمومی به داشتن دندان‌هایی ردیف و سفید پیش رفته است.
امروزه، روكش‌های دندانی ممكن است برای دندان‌های عقب از جنس تمام فلز ساخته شود زیرا این دندان‌ها اغلب در معرض دید نیستند اما بیشترین روكش‌های ساخته شده در لابراتورهای امروزی دندانپزشكی از فلز ساخته شده و روی آن لایه‌ای از جنس چینی یا پرسلن قرار می‌گیرد. پرسلن دندانپزشكی در رنگ‌های مختلفی از سفید در بازار موجود است و دندانپزشك قدرت انتخاب زیادی دارد تا رنگی از پرسلن متناسب با دندان‌های كناری را برای روكش در حال ساخت بیمار انتخاب كند.
● قدم به قدم
برای قرار دادن یك روكش بر روی دندان، مراحل مختلفی باید طی شود. اول از همه دندانپزشك، دندان مورد نظر را از نظر موقعیت، وجود فضای كافی در فك مقابل، وضعیت لثه و.... بررسی می‌كند و اگر تمام شرایط برای قرارگیری یك روكش بر روی دندان مناسب بود، مرحله به مرحله كارهای مربوط به روكش را پیش می‌بردد:
▪ تمام پوسیدگی‌های دندان برداشته می‌شود و سپس دندان به كمك یك ماده ترمیم كننده مناسب مثل آمالگام یا كامپوزیت به صورت كامل ترمیم می‌شود. در ابتدای كار، در صورت نیاز بی‌حسی انجام می‌شود.
▪ فرم خاصی از تراش برای دندانی كه قرار است زیر روكش برود لازم است. برای قرار گرفتن دندانی كه زیر روكش می‌رود لازم است دندان در اطراف و سطح جونده به فرمی تراش بخورد و از نسج‌دندانی آن حذف شود كه فضای كافی برای قرارگیری روی دندان ایجاد شود. بعد از آنكه تراش دندان كامل شد، از ناحیه دندان تراش خورده و همچنین فك مقابل آن قالب‌گیری می‌شود و قالب تهیه شده برای ساخت روكش به لابراتوار دندانپزشكی (محلی كه دندان‌های ساختنی در آنجا تهیه می‌شوند) ارسال می‌شود تا روكش موردنظر ساخته شود. روی دندان تراش خورده معمولا روكش موقتی قرار می‌گیرد و بیمار مرخص می‌شود.
▪ در جلسه ملاقات بعدی، پایه فلزی روكش ساخته شده روی دندان موردنظر امتحان می‌شود. در این جلسه باید مسائلی مثل تطابق كامل روكش با دندان و وضعیت آن نسبت به لثه بررسی شود و رنگ روكش انتخاب شود و بیمار برای جلسه بعدی فراخوانده ‌شود.
▪ در این جلسه روكش ساخته شده‌ای كه روی آن لایه چینی (پرسلن) هم قرار گرفته بر روی دندان امتحان می‌شود و رنگ آن بررسی می‌شود. در مورد رنگ روكش ساخته شده از بیمار هم نظرخواهی می‌شود و اگر مورد رضایت بود، روكش به صورت موقت بر روی دندان چسبانده می‌شود.
▪ بعد از چند هفته اگر مشكلی برای روكش به وجود نیامد، به صورت دائمی به دندان چسبیده می‌شود.
▪ گاهی اوقات لازم است روكش بر روی دندانی قرار بگیرد كه تاج آن به دلیل تخریب كاملا از بین رفته است. این دندان‌ها معمولا درمان ریشه می‌شود و سپس قسمتی از پركردگی داخل كانال خالی شده و میله‌ای به نام پست (post)‌ داخل آن قرار می‌گیرد كه این میله باعث گیر روكش به دندان خواهد شد. در قسمت بالای میله هم قسمتی شبیه تاج بازسازی می‌شود، كه به كلاهك (core)‌ معروف است. این دو قسمت به دندان چسبانده می‌شود و سپس مراحل بعدی ساخت روكش مانند دندان عادی ادامه پیدا می‌كند.
● بریج، پلی به سمت با دندان شدن
اگر دندان یا دندان‌هایی از دهان ما كشیده شود و دوست داشته‌باشیم كه آنها را به نوعی جایگزین كنیم، بریج یكی از راه حل‌های جایگزینی دندان‌های از دست رفته است. برای قرار دادن بریج باید دندان‌های دو طرف منطقه بی‌دندان، به همان شكلی كه برای قرار دادن روكش ذكر شد، تراش بخورند (حتی اگر این دندان‌ها سالم باشند) و سپس چند روكش به هم پیوسته به شكل یك پل از یك سمت ناحیه بی‌دندان تا سمت دیگر دندا‌ن‌ها را به هم وصل كنند و ناحیه بی‌دندان هم به كمك روكش‌های میانی پر شودد.
● بهداشت روكش و بریج
دندان‌های دارای روكش باید مثل دندان‌های طبیعی مسواك بخورند و برای سلامت لثه‌های اطراف آن مراقبت و استفاده از دهانشویه‌های ملایم مثل آب نمك یا دهانشویه‌هایی كه از سوی دندانپزشك‌تان توصیه می‌شود، مفید است. برای تمیز كردن قسمت بی‌دندانی یك بریج باید از نخ دندان‌های مخصوص زیر بریج یا مسواك‌های بین دندانی استفاده كرده و این مناطق را به طور كامل تمیز كنیم. سایر نكات بهداشتی مثل مسواك، نخ دندان و دهانشویه‌ها باید همانند دندان‌های طبیعی، برای دندان‌های دارای روكش و بریج هم استفاده شوند.‌

دكتر فرین میزانیان

منبع : روزنامه سلامت