مهدویت از منظر امام باقر(ع)

●مقدّمه‏
سخن گفتن از وجود مقدّس امام زمان‏علیه السلام كاری است دشوار. اما هركسی به فراخور استعداد و شایستگی‏اش نسبت به آن حضرت اظهار علاقه نموده و ابراز عشق می‏كند. چرا كه هر انسانی فطرتاً تشنه عدالت و سعادت و كمال است و همه آن را در وجود شخصیتی والا و از قبیله نیكان می‏داند و انتظار روزی را می‏كشند كه آن منجی عالم بشریت، ظهور كرده و عطر دل‏انگیز عدالت و معنویت را در فضای غم‏زده و ستم دیده دنیای امروزی بپراكند.
آری، انتظار فرج گرچه در ظاهر تعلّق به شیعیان دارد، اما در عالم واقع هركس به نوعی و به هر زبانی موضوع انتظار قدوم آن موعود آسمانی را در صفحه دل خود دارد. مردمانی كه از نابرابری، تبعیض و زورگوئی و حق كشی‏ها به جان آمده‏اند و به دنبال انیس تنهائی و مرهم گذار دردهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی می‏گردند تا در پرتو حكومت وی نَفَسی تازه كرده و آرامشی را در زندگی احساس كرده و طعم شیرین عدالت و اخلاق و انسانیت به معنای واقعی را بچشند. زبانحال تمام تشنگان حكومت مهدوی، همنوا با نغمه‏های دلنشین فیض كاشانی چنین است:
كس نیست كه او منتظر وصل شما نیست‏
جان نیست كه آن خاك ره آل عبا نیست‏
حق، معرفت مهر شما در دل ما كاشت‏
این شدّت شوق و شعف از جانب ما نیست‏
كس نیست كه آنقدر شما را نشناسد
در هیچ سری نیست كه سِرّی ز خدا نیست‏
دل تیره شد از ظلمت شبهای فراقت‏
باز آی كه بی‏مهر رخت نور و ضیاء نیست‏
باز آ كه نمانده است ز اسلام بجز نام‏
در روی زمین بی‏تو بجز جور و جفا نیست‏
در صومعه و خانقه و خلوت و مسجد
جائی نتوان یافت كه دستی به دعا نیست‏۱ گذشته از این كه انتظار ظهور حضرت ولیّ‏عصرعلیه السلام امر فطری و خواسته تمام انسانهای آشفته‏حال عصر غیبت می‏باشد، از منظر فرهنگ اهل‏بیت‏علیهم السلام این انتظار از برترین عبادات محسوب می‏شود. امام باقرعلیه السلام به نقل از رسول گرامی اسلام‏صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «أَفْضَلُ الْعِبادَهِٔ إنْتِظارُ الْفَرَجِ؛۲ انتظار فرج آل محمّد [و ظهور مهدی‏علیه السلام‏] برترین عبادت است.
در همین رابطه چه زیباست كه ویژگی‏های حضرت امام زمان‏علیه السلام و گوشه‏هایی از عصر ظهور را از منظر پیشوای پنجم حضرت امام باقرعلیه السلام به نظاره بنشینیم و قطراتی از چشمه جوشان اندیشه‏های زلال باقر علوم آل محمّدصلی الله علیه وآله وسلم را در این فرصت نوش جان كنیم.
●عصاره پیامبران الهی‏
از بارزترین ویژگی‏های حضرت مهدی‏علیه السلام شباهت آن حضرت به انبیاء الهی و اولیاء بزرگوار است. آن حضرت عصاره شایسته رهبران الهی و جلوه‏ای از زیبائی‏ها و كمالات برگزیده‏ترین انسان‏ها است. حضرت باقرعلیه السلام در یك كلامِ نشاط آفرین به محمد بن مسلم فرمود:
در وجود مقدّس قائم آل محمّد پنج ویژگی از پنج پیامبر وجود دارد و آن پیامبران عبارتند از: یونس بن متی‏، یوسف بن یعقوب، موسی، عیسی و محمّدعلیهم السلام.
اما شباهت آن حضرت به یونس بن متی‏ در این است كه بعد از یك غیبت، به سوی قومش باز می‏گردد و در حالی كه سنین زیادی بر او گذشته است؛ اما همچنان جوان می‏نماید.
شباهت وی به یوسف بن یعقوب عدم حضور وی در میان دوستان و آشنایان و سایر افرادی است كه آن حضرت را می‏شناختند، با اینكه حضرت یوسف جای دوری نبود و میان او و پدر و فامیل و شیعیان مسافت اندكی بود. او برادران خود را می‏شناخت، اما آنان وی را نمی‏شناختند در حالی كه در حضور وی بوده و با او هم‏سخن می‏شدند.
اما شباهت وی به حضرت موسی‏علیه السلام در این است كه ولادتش مخفی بود، پیروانش تا آمدن او در رنج و ناراحتی و در زیر یوغ ستم فرعون به سر می‏بردند؛ او مدتی طولانی از قومش غایب شد و دائماً در خوف و ناراحتی به سر می‏برد تا اینكه خداوند به او اذن ظهور داده و او را در پیروزی بر دشمنانش یاری نمود.
شباهت امام عصرعلیه السلام به حضرت عیسی‏علیه السلام از این جهت می‏باشد كه در غیبت حضرت عیسی هركس سخنی می‏گفت و اختلاف شدیدی در میان مردم وجود داشت تا آنجائی كه برخی گفتند: اصلاً چنین كسی متولّد نشده است. عدّه‏ای دیگر بر این باور تأكید می‏كردند كه او از دنیا رفته است و برخی به قتل و كشته شدنش نظر دادند.
اما شباهت آن گرامی به جدّش حضرت محمّد مصطفی‏صلی الله علیه وآله وسلم از این بابت است كه آن رسول برگزیده الهی بر علیه دشمنانش شمشیر كشیده و با اقتدار تمام بر گسترش حكومت عدل اسلامی پای فشرد. پیامبر دشمنان قسم خورده اسلام را با اذن الهی سركوب كرده و جبّاران و سركشان و طاغوت‏های زمان را به زانو درآورده و ذلیل و خوار گردانید. خداوند متعال پیامبراسلام را با فرشتگان آسمانی و با انداختن رعبت و وحشت در دل مخالفان و معاندان و منافقان و تمامی دشمنانش یاری نمود تا آنجائی كه هیچ پرچم مخالفی در ظاهر باقی نماند و هیچ نغمه ناموزونی بر علیه حكومت اسلامی نواخته نمی‏شد. در عصر ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام نیز این گونه خواهد شد و آن حضرت با نصرت الهی بر تمام دشمنانش پیروز و غالب خواهد گردید.
از نشانه ظهور امام عصرعلیه السلام خروج سفیانی از شام، و یمانی از یمن و صیحه آسمانی در ماه رمضان كه آن حضرت را با اسم و نام پدر ندا كرده و اعلان خواهد نمود.۳
●استتار نام مهدی‏علیه السلام‏
نام بردن از اسم شریف حضرت امام زمان‏علیه السلام (م. ح. م. د) از مسائلی است كه در پیرامون موضوع مهدویت مطرح است. روایات زیادی از ذكر نام آن گرامی نهی كرده‏اند و دستور داده‏اند تا زمان ظهور از یادآوری نام حضرتش خودداری شود. راز این نهی در كلام امام باقرعلیه السلام بیان شده است.
ابوخالد كابلی از یاران امام باقرعلیه السلام می‏گوید: هنگامی كه بعد از رحلت امام چهارم‏علیه السلام به حضور امام باقرعلیه السلام مشرّف شدم، عرضه داشتم: جانم به فدایت! تو می‏دانی كه من جز پدرت به كسی اظهار علاقه نمی‏كردم، چقدر با آن امام بزرگوار مأنوس بوده و از دیگران وحشت داشتم. امام فرمود: راست می‏گویی ای اباخالد! اما سخن اصلی خود را شفّاف بگو! گفتم: فدایت شوم! پدر بزرگوارت، حضرت امام زمان‏علیه السلام را طوری برای من توصیف كرده بود كه اگر او را در كنار راه می‏دیدم حتماً دستش را می‏گرفتم. امام پنجم فرمود: اباخالد! از این سخن چه منظوری داری؟ گفتم: آقای من! می‏خواهم نام آن عزیز اهل‏بیت‏علیهم السلام را بگوئی تا با نام بشناسم. فرمود:
ای اباخالد! پرسش سختی از من كردی كه مرا به زحمت وا می‏دارد. من تا به حال این سخن را به كسی نگفته‏ام. و اگر آن پاسخ گفتنی بود، به تو می‏گفتم. اگر [دشمنان ]بنی‏فاطمه او را با آن اسم بشناسند، تلاش می‏كنند تا او را قطعه قطعه كنند. [یعنی تقیّه حكم می‏كند كه نام او را ندانی و با آن نام نشناسی!۴]
●لحظه دل‏انگیز ظهور
از دیدنی‏ترین و جالب‏ترین لحظاتی كه مشتاقان عدالت مهدوی و شیفتگان اهل‏بیت‏علیهم السلام انتظار آن را می‏كشند و همواره آرزو دارند كه آن لحظات زیبا را ببینند و به جمال دل آرای امید شیعیان و مایه تسلّی‏بخش محرومان و مستضعفان و ستم‏دیدگان عالم چشم بدوزند، همان ساعت ظهور و هنگامه حضور رسمی امام مهدی‏علیه السلام برای اجرای احكام شریعت و گسترش عدالت می‏باشد. پیشوای پنجم، آن لحظات شورآفرین را این گونه بیان می‏كند:
مهدی‏علیه السلام هنگام نماز عشا ظهور می‏كند. او در حالی كه پرچم رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم را بر دوش و پیراهنش را بر تن و شمشیرش را به دست گرفته است، تمام نشانه‏ها و نور و بیان را به همراه خود دارد. بعد از اقامه نماز عشا با صدای رسا و بلند خود می‏فرماید: ای مردم! خدا را به یاد شما می‏آورم، شما اینك در پیشگاه خدا ایستاده‏اید. او حجّت خود را برگزید و پیامبران را برانگیخت؛ و كتاب آسمانی فرو فرستاد. شما را امر كرد كه چیزی را شریك او قرار ندهید و از خدا و رسولش فرمان برید و معارف قرآن را زنده نگهدارید و آنچه را كه قرآن نهی كرده، از آن دوری كنید و طرفداران هدایت و راستی و پشتیبان پارسائی باشید. چرا كه زندگی دنیا به آخر رسیده و زوال و نابودی آن نزدیك شده است. و دنیا اعلان خدا حافظی و وداع می‏كند. من شما را به سوی خدا و رسول و عمل به آیات قرآن، میراندن باطل و زنده‏گردانیدن سنت پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم... دعوت می‏كنم.
آنگاه آن حضرت به همراه سیصد و سیزده مرد، به شمار یاران بدر، كه همانند ابر پائیزی پراكنده‏اند و چون زاهدان شب در عبادت و همانند شیران روز در شجاعتند، بدون قرار قبلی ظهور می‏نماید و قیام خود را آغاز می‏كند. در آن هنگام، خداوند متعال سرزمین حجاز را برای مهدی‏علیه السلام می‏گشاید. آن بزرگوار تمام زندانیان بنی‏هاشم كه بی‏گناه به زندان افتاده‏اند را آزاد می‏سازد.
در آن موقع، پرچم‏های سیاه در كوفه به اهتزاز در آمده و مردم گروه گروه برای بیعت با امام زمان‏علیه السلام به سویش روانه می‏شوند. امام لشكریان خود را به سرتاسر جهان گسیل داشته و ستم و ستمگران را از صحنه گیتی بر می‏دارد و حكومت عدالت و راستی و درستكاری به تمام سرزمین‏ها سایه می‏افكند.۵●سخنرانی امام در مكّه‏
امام عصرعلیه السلام هنگامی كه ظهور می‏كند برای تبیین مواضع خویش و روشن كردن اهداف بلند قیام جهانی خود، در جاهای مختلف سخنرانی كرده و نقطه نظرات خود را به گوش جهانیان می‏رساند. امام باقرعلیه السلام در این زمینه می‏فرماید:
سوگند به خدا! گوئیا قائم‏علیه السلام را می‏بینم در حالی‏كه به حجرالأسود تكیه داده است و خدای سبحان را به حقّ خویش سوگند می‏دهد و می‏فرماید: ای مردم! هركس درباره خدا با من بحث و مناقشه كند، من شایسته‏ترین مردم نسبت به خدا هستم. ای مردم! هركس درباره آدم با من مناظره كند، من شایسته‏ترین فرد به آدم هستم. ای مردم! هر كس درباره نوح با من مناقشه كند، من نزدیك‏ترین فرد به او هستم. هركس درباره ابراهیم با من بحث كند، من شایسته‏ترین مردم نسبت به ابراهیم هستم. ای مردم! هركس درباره موسی با من مناظره كند، من شایسته‏ترین كس به موسی هستم. هركس درباره عیسی با من سخن بگوید، من شایسته‏ترین فرد به او هستم. هركس درباره محمّد با من بحث كند، من شایسته‏ترین مردم نسبت به محمّد هستم. هركس درباره كتاب خدا (قرآن) با من مناقشه كند، من آگاه‏ترین مردم نسبت به كتاب خدا هستم.
آنگاه به مقام ابراهیم رفته و دو ركعت نماز می‏گزارد.۶
●دشمنان كینه توز
دشمنی‏ها با یاران آل محمّدصلی الله علیه وآله وسلم در آستانه ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام نیز ادامه خواهد یافت و دشمنان كینه‏توز اولیاء الهی، رفتار اسلاف ستم پیشه خویش را در پیش خواهند گرفت. امام باقرعلیه السلام می‏فرماید:
گویا من سفیانی (سركرده دشمنان حضرت مهدی‏علیه السلام) را می‏بینم كه در زمین‏های سرسبز شما در كوفه اقامت گزیده و ندا می‏دهد كه: هركس سر یك تن از شیعیان علی‏[علیه السلام‏] را بیاورد، هزار درهم پاداش اوست. در این هنگام، همسایه [به همسایه دیگر] حمله برده، می‏گوید: این شخص از شیعیان است. او را می‏كشد و هزار درهم جایزه می‏گیرد.۷
●ستیز با عالمان بی‏عمل‏
وجود برخی متدینین نادان و مقدس مآب و عالمان بی‏عمل و انسان‏های ضعیف الایمان از مشكلاتی است كه همواره جبهه حق را تهدید می‏كند. این گونه افراد با داشتن ظاهری آراسته و عوام فریب، در كوران حوادث و بحرانهای سخت جامعه، ناخواسته دل به اهل باطل می‏سپارند و به ستیز با طرفداران حق بر می‏خیزند. گرچه در عرصه‏های مختلف از دفاع از دین و پیروی از فرهنگ آسمانی دم می‏زنند اما در هنگام امتحان به مخالفت با حجّت الهی اقدام كرده و نغمه‏های موافقت با جبهه باطل ساز می‏كنند. پیشوای پنجم شیعیان از این واقعیت در عصر ظهور خبر داده و مخالفت برخی از اهل مسجد و نمازگزاران را با حضرت مهدی‏علیه السلام بیان نموده و فرمود:
هنگامی كه صاحب الامرعلیه السلام بر طبق احكام الهی و سنّت پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم حكم كند، گروهی از مسجد بیرون آمده و آهنگ مقابله و جنگ با آن حضرت را خواهند كرد. امام عصرعلیه السلام نیز به یارانش دستور می‏دهد كه این دینداران مقدس‏نما را دستگیر كرده و به كیفر اعمالشان برسانند. یاران مهدی‏علیه السلام آنان را در محلّه تمّارین (خرمافروشان) كوفه دستگیر نموده و به قتل می‏رسانند و این، آخرین گروهی است كه بر قائم آل محمّدعلیه السلام خروج می‏نمایند.۸
علی‏علیه السلام نیز در راستای این سخن از وجود عالمان بی‏عمل و مقدّس‏نما در میان دشمنان حضرت مهدی خبر داده و به مالك بن ضمره فرمود:
ای مالك! هنگامی كه قائم ما قیام كند، هفتاد تن از عالمان بی‏عمل را كه بر خدا و پیامبرش‏صلی الله علیه وآله وسلم دروغ بسته و در میان شیعیان اختلاف و دو دستگی ایجاد نموده‏اند، از میان صفوف مردم بیرون كشیده و همه را به قتل می‏رساند.۹
●رجعت در عصر ظهور
اندیشه «رجعت» از ویژگی‏های مكتب اهل‏بیت‏علیهم السلام است و پیروان آن مكتب با الهام از قرآن و سنّت بر این باورند كه گروههایی از پیشینیان در هنگام ظهور قائم آل محمّدصلی الله علیه وآله وسلم به این دنیا بازخواهند گشت. سپس دوباره قبض روح شده و در روز قیامت محشور خواهند شد. شیخ مفید، از بزرگ‏ترین اندیشه‏پردازان مكتب اهل‏بیت‏علیهم السلام، می‏گوید: در هنگام قیام قائم‏علیه السلام كسانی كه مؤمنِ خالص و یا كافرِ خالص باشند، به این جهان باز می‏گردند و غیر این دو گروه، رجعتی نخواهند داشت.۱۰
این اعتقاد مسلّم شیعی برگرفته از آیات قرآن است. در آیات متعدّدی به رجعت گروههایی از مردم در گذشته اشاره شده است. زنده شدن گروهی از بنی‏اسرائیل‏۱۱، زنده شدن كشته شده بنی‏اسرائیل در داستان بقره‏۱۲، مرگ هزاران تن از مردم و برانگیخته شدن دوباره آنها۱۳، زنده شدن عُزَیْر بعد از صد سال‏۱۴، زنده شدن مردگان به دست حضرت عیسی‏علیه السلام‏۱۵ و داستان اصحاب كهف‏۱۶ نمونه‏هائی از «رجعت» در اقوام پیشین هستند كه آیات الهی به آن پرداخته است. اگر اعتقاد به رجعت، امری محال و غیر قابل قبول بود، پس این همه تأكیدات قرآن را چگونه می‏توان تفسیر كرد؟ امام باقرعلیه السلام بر این باورِ وحیانیِ شیعه تأكید نموده و به ابوبصیر فرمود: آیا اهل عراق اعتقاد به رجعت را نمی‏پذیرند؟ وقتی او پاسخ مثبت داد. امام باقرعلیه السلام فرمود:
آیا مگر آنها قرآن نمی‏خوانند؟ قرآن می‏فرماید: «و یوم نَحشر مِن كُلِّ اُمّهٍٔ فوجاً»۱۷؛ و روزی فرا می‏رسد كه ما از هر امتی گروهی را زنده كرده و محشور می‏كنیم.۱۸
این آیه به روشنی دلالت می‏كند بر اینكه قبل از قیامت، گروههایی از مردم زنده می‏شوند و به این دنیا باز می‏گردند. چرا كه اگر منظور این آیات برگشت در روز قیامت بود، باید می‏فرمود: همه مردم محشور خواهند شد نه برخی از آنان. چنانكه خداوند در آیه دیگری به حشرِ روز قیامت اشاره كرده و فرمود: «و یوم نُسیّرُ الجبال و تریَ‏الارضَ بارزهًٔ و حشرناهم فلم نُغادِر مِنهم احداً»۱۹؛ روزی را به خاطر بیاور كه كوهها را به حركت در آوریم و زمین را آشكار و مسطّح می‏بینی و همه انسان‏ها را بر می‏انگیزیم حتّی یك نفر هم از آنان را فروگذار نخواهیم كرد.
بنابراین، قرآن نه تنها به موارد و مصادیق رجعت در این دنیا اشاره كرده، بلكه به رجعت گروهی نیز قبل از قیامت تأكید دارد.
سیّد مرتضی، از دیگر اندیشمندان بلندپایه مكتب اهل‏بیت‏علیهم السلام، در مورد رجعت و توضیح سخن امام باقرعلیه السلام می‏گوید:
خداوند متعال در آستانه ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام گروهی از اموات شیعه را زنده می‏كند تا به ثواب نصرت و یاری آن حضرت نائل آمده و برقراری دولت حَقّه مهدوی را نظاره كنند و طعم شیرین حكومت آن گرامی را بچشند و گروهی دیگر از دشمنان اهل‏بیت‏علیهم السلام را محشور می‏گرداند تا از آنان قبل از قیامت انتقام گرفته و آنان نیز در این دنیا ذلّت و خواری كفر و نفاق را احساس نمایند.۲۰

نویسنده:عبدالكریم پاك‏نیا
پی‏نوشت‏ها:
۱. دیوان فیض كاشانی.
۲. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۵.
۳. معجم احادیث الامام المهدی(عجّ)، ج ۳، ص ۲۴۲؛ كمال الدین و تمام النعمهٔ، ص ۳۲۷.
۴. كتاب الغیبه، محمد بن ابراهیم نعمانی، ص ۲۸۸.
۵. عصر الظهور، ص ۲۸۳ و فارسی ۳۱۷؛ كتاب الفتن، نعیم بن المروزی، ص ۲۱۴.
۶. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۱۵.
۷. همان، ص ۲۱۵.
۸. همان، ص ۳۴۴؛ تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۶۰؛ معجم احادیث الامام المهدی(عجّ)، ج ۵، ص ۲۹.
۹. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۱۵.
۱۰. مع الشیعهٔ الامامیهٔ، ص ۱۳۸.
۱۱. بقره / ۵۵.
۱۲. همان / ۷۲.
۱۳. همان / ۲۴۳.
۱۴. همان / ۲۵۹.
۱۵. آل عمران / ۴۹.
۱۶. كهف / ۱۲.
۱۷. نمل / ۸۳.
۱۸. عصرالظهور، ص ۳۳۳.
۱۹. كهف / ۴۷.
۲۰. مع الشیعهٔ الامامیهٔ، ص ۱۳۹.
منبع:فصلنامه كوثر، شماره ۶۲

منبع : خبرگزاری فارس