رصد شهاب‌های برخوردی با ماه

بیشتر رخدادهایی كه موجب ایجاد دهانه ی ماه و سیارات داخلی منظومه شمسی شدند، در سال یك میلیارد آغازین پیدیش منظومه شمسی به وقوع پیوستند. با این وجود هنوز هم گهگاه شاهد برخوردهایی هستیم كه سبب ایجاد دهانه هایی می شوند. در ۱۸ و ۱۹ نوامبر ۱۹۹۹، چندین رویداد برخوردی با قدرهی آغازی بین ۳+ و ۷+ در لبه ی تاریك ماه ، با چشم غیر مسلح رصد شد و به وسیله ی نوار ویدئویی ثبت گردید. این درخشش ها بر اثر برخورد شهاب های بارش اسدی به وجود آمدند. چرا كه مركز نهر شهابواره ی ۱۸۹۹، در ۴۹ : ۰۴ زمان جهانی ، تنها ۰۰۰۲/۰ واحد نجومی با زمین فاصله داشت.
به جز موارد بسیار استثنیی، نظیر آنچه كه به وسیله ی گرواس ثبت شد، درخشش حاصل از برخورد، فقط زمانی قابل رؤیت است كه در محل برخورد یك پس زمینه ی تاریك داشته باشیم. بنابراین شرایط مناسب بری رصد چنین پدیده ی،در موارد زیر به وجود می آید:
۱) در نور زمین تاب ماهِ نو.
۲) در لبه ی تاریك ماه در تربیع اول یا دوم.
۳) در طول یك ماه گرفتگی كلّی
كه مورد اخیر بهترین شرایط را دارد، اما متأسفانه كمتر از دو مورد دیگر اتفاق می افتد. در برخوردهی اسدی ۱۹۹۹، فاز ماه %۶۲ بود؛ در حالی كه در رویداد دهانه Giordano Brunoماه ،فاز ۱۱ درصد داشت.
● نور زمین تاب
حداكثر روشنایی زمین تاب ماه، در طول یك خورشید گرفتگی كلّی اتفاق می افتد. این مقدار به منظور مطالعه ی پدیده ی تاج خورشیدی، اندازه گیری می شود، و روشنایی آن ۳/۹ ۱۰باركم نورتر از قرص خورشید است. این بدان معنی است كه ماه در نور زمین تاب، مانند ستاره ی با قدر ۳- می درخشد. روشنیی (B) زمین تاب ماه در كسوف كلی ۲۲ سپتامبر ۱۹۶۸، در حدود ۱۳+ بر ثانیه قوسی مربع بود.
ماه گرفتگی
بری اندازه گیری روشنایی ماه در یك خسوف كلی، مرسوم است كه یك ستاره را از فكوس خارج می كنند و تصویرش را با ماه گرفته، مقایسه می كنند. معمولاً روشانیی ماه در خسوف كامل مانند روشانیی ستاره ای با قدر صفر است. اما گاهی هم در موارد نادر ، تا قدر ۳+ كم نور می شود. بنابرین روشانیی سطح ماه (B)، معمولاٌ ۱۶+ بر ثانیه قوسی مربع است.
● تربیع اول یا آخر ماه
ماه تربیع، حد واسط دو مورد قبلی است. در تربیع، ربع تاریك ماه به وسیله ی ربعی از زمین روشن می شود. بنایرین نوری كه از زمین به ماه می رسد و آن را روشن می كند، نصف نور زمین تاب در ماه نو است. روشانیی سطحی ماه در وضعیت تربیع، حدود ۱۴+ بر ثانیه قوسی مربع است. بنابرین، در صورتی كه بخش روشن ماه به وسیله ای پوشانده نشود، درخشش زیاد اتمسفر و همچنین سفیدگری ذاتی چشم، باعث می شود كه روشنیی مؤثر پس زمینه، حتی از روشنایی زمین تاب هم بیشتر باشد.
● نكته رصدی
با توجه به پیش بینی اوج حاصل از نزدیكی توده ۱۹۳۲ به زمین در بامداد روز یكشنبه، با استفاده از یك تلسكوپ كوچك و نظاره كردن بخش تاریك ماه، شانس خود را در شكار شهابهای برخوردی درخشان بر سطح ماه رقم بزنید. لازم به یادآوری است كه برای بارش اسدی ۱۳۷۸ با ZHR موثر ۱۵۰۰۰۰ تعداد حدود ۸ شهاب برخوردی تخمین زده شده بود كه نتایج رصدی نیز با دقت خوبی با آن در تطابق بودند. البته برای بارش اسدی امسال این ممكن است این شانس اندك باشد اما رصد حتی یك شهاب برخوردی با ماه بسیار هیجان انگیز خواهد بود. رصد گران آماتور پرسابقه در كنار تجربه از شانس نیز بهره مند هستند.

آرش نبی زاده حقیقی

منبع : شبکه فیزیکی هوپا