همه چیز را همه کس می دانند

● آیا ویكی پدیا می تواند بر تخصص فائق آید
ویكی پدیا، دایره المعارف هم كنش interactive آن لاین،اول مارس ۲۰۰۶ با مقاله ای درباره ایستگاه قطار جوردن هیل در حومه گلاسكو، ركورد یك میلیون مقاله را پشت سر گذاشت. نویسنده، اوان مك دانلد، در ساعت ۱۱ شب به وقت محلی تنها یك جمله درباره ایستگاه قطار فرستاده بود ولی ظرف كمتر از ۲۴ ساعت این مطلب بیش از صدها بار و توسط ده ها تن ویرایش گردید.
جوردن هیل «یك هزار و بیست و نهمین ایستگاه پررفت وآمد در انگلستان» به شمار می رود كه «در حال حاضر، دیگر از كارمندان بلیت پاره كن در آنجا خبری نیست.» دایره المعارف بریتانیكا، كه طی بیش از دو سده یكی از بهترین و در واقع، معیار طلایی مراجع موجود به شمار می رفت، در جامع ترین ویرایش هایش، تنها ۱۲۰ هزار مدخل داشت.
كاملا روشن است كه تاكنون هیچ یك از نویسندگان و ویرایشگران دایره المعارف های سنتی به این فكر نبوده اند، كه مثلا كسی نسبت به سودوكو كنجكاو باشد، یا می خواهد مطلبی درباره فحشا در چین بخواند همین طورند هذیان كپگراس احساس سرخوردگی بیمار، از این كه یكی از نزدیك ترین بستگان همواره درصدد بازی نیرنگ و تزویر با وی است، بیماری شیره قند بوستون، حزب كرگدن های كانادا، منزل بیل گیتس، ۴۵ دقیقه ای انگلستان و زنگبار، و یا اسلام در آیسلند.
ویكی پدیا دارای مدخل های بسیار جالبی درباره كافكا، جنگ های داخلی اسپانیا، و نیز راهنمای كاملی از ناوهای نیروی دریایی ایالات متحده، شرحی از استیك پنیر فیلادلفیا، مطلب استادانه ای پیرامون خطوط خط خطی، فهرستی از گربه های تاریخی گربه های نامدار، یك گربه میلیونر، نخستین گربه ای كه سراسر استرالیا را پیمود، تحقیقی پیرامون واژه های من درآوردی كه رمان نویسان به كار می گیرند، دستورالعمل هایی برای درمان سكسكه، و مقاله ای است كه با تصاویر فراوان نحوه ساختن اجاق با استفاده از قوطی نوشابه دور انداخته شده را آموزش می دهد. وجود مداخلی با عنوان چگونه، نشان می دهد كه ویكی پدیا وارد قلمرویی شده كه هیچ كدام از دایره المعارف های موجود از سده هجدهم تاكنون ادعای وارد شدن در آن را نداشته اند.
می توانستید با استفاده از بریتانیكای اصلی، منتشره در سال های ۱۷۷۱۱۷۶۸، درد دندان را درمان كنید یا كفش اسكی بسازید. به علاوه، یك خروار مطالب پیشداورانه و خرافات نیز یاد بگیرید. مدخل زن تنها از شش كلمه تشكیل شده بود: «مونث مرد. نگاه كنید به HOMO.» اگر «تهیه قهوه» را در ویكی پدیا پیدا كنید، مسیرتان از طریق مدخل Espresso به انواع ماشین های espresso باز خواهد شد، كه احتمالا مایلید پیش از خریدن یكی از آنها نگاهی به آن بیندازید. همچنین صفحه ای نیز اختصاص به «خطاهای دایره المعارف بریتانیكا كه در ویكی پدیا تصحیح شده» تاریخ تولد استالین، مخترع واقعی تیغ بی خطر دارد.
برای ویكی پدیا هیچ محدودیت فیزیكی وجود ندارد، پس حق دارد رویای كامل و جامع بودن را در سر بپروراند. به علاوه، كاملا روزآمد است: مدخل های مفصلی برای هر یك از ۱۲ فینالیست مسابقات فصل جاری آمریكا وجود دارند، و مقاله «جنگ ۲۰۰۶ اسرائیل لبنان» از زمانی كه نخستین بار در دوازدهم جولای، شش ساعت پس از آن كه مبارزین حزب الله آتش مخاصمات را با ربودن دو سرباز اسرائیلی برافروختند نوشته شد، تا كنون بیشتر از چهار هزار بار ویرایش شده است. ویكی پدیا، كه در سال ۲۰۰۱ به راه افتاد، حال به صورت هفدهمین سایت اینترنتی پرطرفدار درآمده، كه روزانه بیشتر از سایت MSNBC.com و روایت های آن لاین تایمز و وال استریت ژورنال در مجموع بازدید كننده دارد. تعداد بازدید كنندگان هر چهار ماه دو برابر می شود در هر ثانیه، بیشتر از ۱۴ هزار بازدید كننده به سایت سر می زنند. ویكی پدیا همچون فیلتری برای حجم بسیار عظیم اطلاعات آن لاین عمل می كند، و می توان گفت كه گوگل مقدار زیادی از مرتب و منظم كردن اطلاعات خود را مدیون آن است. با این حال گوگل خود نیز دینش را ادا می كند: پیوندهای بی شماری كه از صفحات این موتور جست وجو به صفحات ویكی پدیا وجود دارند، نقش بزرگی در ترافیك غبطه برانگیز آن دارند.
اما جالب است كه تمام این موقعیت برجسته، عمدتا بدون كمك كاركنان و حقوق بگیران ثابت یا كسب درآمد، حاصل شده است. شركت علاوه بر جیمی ویلز، بنیانگذار ۳۹ساله ویكی پدیا، تنها پنج كارمند دارد. هیچ گونه آگهی نمی پذیرد. در سال ۲۰۰۳، ویكی پدیا به صورت سازمانی غیرانتفاعی به ثبت رسید قسمت اعظم بودجه ۷۵۰ هزار دلاری آن، به كمك مبالغ اهدایی تامین می شود، كه قریب به اتفاق آنها ۲۰ دلار یا كمترند. ویلز می گوید رسالت اش «توزیع دایره المعارف آزاد برای تمام ساكنین كره زمین و به زبان آنهاست» و به میزان شگفت انگیزی نیز در این راه موفق شده است.
هر كس كه به اینترنت دسترسی دارد، می تواند مدخلی در ویكی پدیا به وجود آورد یا یكی از مدخل های فعلی را ویرایش نماید. در حال حاضر، سایت از بیش از ۲۰۰ زبان و صدهاهزار مقاله نویس در سراسر جهان برخوردار است. ویلز در خط مقدم انقلاب در شرف وقوع در گردآوری دانش قرار دارد: او ارتشی از داوطلبان را جمع كرده، كه باور دارند با كار مشترك می توانند دایره المعارفی را به وجود آورند، به خوبی آن كه متخصصین می نویسند، و آن هم در سطح و گستره ای كاملا بی سابقه.
ویكی پدیا، جامعه آن لاینی است كه خود را نه وقف مهمانی آخر شب یا آخرین نشست آی پاد، كه خیری به مراتب والا تر كرده است. ولی كمتر از تمام پروژه های اتوپیایی دیگر در خطر تاثیرپذیری از تلون مزاج بشری نیست. ویژگی هایی چون دلسوزی، سبك مغزی، و عامی گری در سایت كم نیستند. در این همكاری توام با عزت نفس، هیچ چیز نمی تواند ضامن دقت باشد، و ویرایش باز و در دسترس همگان زمینه را برای سوء استفاده مساعد می سازد.
سناتورها و نمایندگان مجلس پنهانی به مدخل های خود ناخنك می زنند چندین بار، كل مجلس نمایندگان از دست بردن در ویكی پدیا ممنوع شده اند. تغییر سن سناتور رابرت بیرد از ۸۸ به ۱۸۰، كار دشواری نیست. از آن راحت تر، پاك كردن سوابق انتخاباتی فرد، به منظور فاصله گرفتن از فلان رئیس جمهور بدنام، یا حذف قول های انتخاباتی است، كه بعدها نادیده گرفته شده اند. با این حال، جالب است كه این همه عیب و ایراد، كار را به اغتشاش و هرج و مرج نكشانده. ویكی پدیا، كه به صورت تجربه ای از دموكراسی بدون مانع آغاز شد، خود به صورت منبعی برای قواعد و مقررات جدید درآمد.
در عین حال، سایت تجسمی است از روش جدید برخورد با واقعیات. به محض برخورد با شواهد خطا یا سوگیری، این بهانه همیشگی مطرح می شود: نگاهی به رسانه های اصلی بیندازید، ببینید چه میزان مطالب غیرواقعی در آنها وجود دارد با طرح این بحث ها، بار دیگر با همان معمای قدیمی اول مرغ بود یا تخم مرغ مواجه می شویم. ولی هر چه باشد، ویكی پدیا فقط پنج سال دارد. بالاخره روزی او نیز بزرگ خواهد شد.
علاقه به دایره المعارف، كه به دو هزار سال پیش از این بازمی گردد، به ندرت در چارچوب مرزهای یك كشور باقی مانده است. از جمله آثار مرجع آن، آینه امپراتور بود، كه در سال ۲۲۰ میلادی به سفارش امپراتور چین برای كاركنان غیرنظامی دولت نگاشته شد. تلاش برای گردآوری همه دانش بشری در یك جا در سده هجدهم سرعت گرفت. در سال های دهه ۱۷۷۰، آلمانی ها، كه قهرمانان كمال گرایی اند، شروع به جمع آوری ۲۴۲ شاهكار نمودند. چند دهه جلوتر، یوهان هاینریش زدلر، كتابفروش اهل لایپزیك، با درخواست نگارش مقالاتی برای یك كتاب قاموس عمومی از نویسندگان هم عصرش، توجه رقبا را به خود جلب نمود. رقبا از بیم آن كه ممكن است با از دور خارج كردن كتاب های شان بی كار شوند، تصمیم به خرابكاری در كارش گرفتند و از قضا موفق هم شدند.
پی یر بیل فرانسوی به این فكر افتاد كه دایره المعارفی از اشتباهات تالیف كند. ولی زمانی كه نتوانست شور و اشتیاقی در میان خوانندگان احتمالی خود ایجاد كند، تصمیم به تالیف «فرهنگ تاریخ و نقد» گرفت كه تماما از یادداشت های خود وی و خطاهایی بود كه از متفكرین جلوتر از خود پیدا كرده بود. بیل در اندیشه ایجاد شك و تردید در ذهن خوانندگان بود، كاری كه دیدر و دالامبر، نویسندگان دایره المعارف ۱۷۸۰۱۷۵۱، به خوبی فراگرفتند. اثر ۳۵ جلدی آنها، موعظه واقع گرایی به ضرر كلیسا و دولت بود. بریتانیكای بی احساس، اما، در آن سوی كانال مانش و در گرماگرم شور و شوق آنگلوساكسون ها برای بهره جویی از هر چیز موجود متولد شد.
نخستین دایره المعارف ویلز كتاب جهان نام داشت كه والدین اش آن را در سال ۱۹۶۹ شب هنگام و پس از صرف شام از كتابفروش محل خریداری كردند. ویلز كه بسیار به بیلی كریستال، با روان نژندی پنهانش می ماند شور و شوق اش را هنگام چسباندن برچسب هایی كه به مدخل های قدیمی تر ضمیمه های سالانه ارجاع می دادند، به خاطر می آورد.
مادر و مادربزرگش، مدرسه ای خصوصی را در هانتس ویل، آلاباما، اداره می كردند، كه از سه سالگی در آن درس می خواند. ویلز تحصیلاتش را در رشته اقتصاد در دانشگاه اوبرن به پایان رساند، و سپس برای دریافت درجه دكترا نخست به دانشگاه آلاباما و سپس دانشگاه ایندیانا رفت. در ۱۹۹۴، تصمیم گرفت به جای نوشتن رساله دكترا به شغلی در شیكاگو مشغول شود. چهار سال بعد، به سان دیه گو رفت، و تمام پس اندازش را صرف پایه گذاری یك سایت اینترنتی نمود. از نظر وی، اطلاعات نادرست، تبلیغات، و جهل، مسئول و مسبب بسیاری از مصایب عالم بودند. هم او، یك بار به من گفت، «من آدم روشنفكری هستم.» وعده اینترنت، دانش رایگان برای همگان است. چگونه می توان چنین رویایی را محقق ساخت
زمانی كه به تحصیل در دانشگاه مشغول بود، مانیفست بازار آزاد فریدریش هایك «كاربرد دانش در جامعه» منتشر شده در سال ۱۹۴۵ را خواند. مانیفست مزبور چنین استدلال می نمود كه دانش افراد، طبق تعریف، ناقص است و حقیقت زمانی در دسترس قرار می گیرد كه همه مردم عقول شان را روی هم گذارند. یك بار دیگر، در سال های دهه ۱۹۹۰، این اندیشه جان گرفت و ویلز شروع به بررسی جنبش ماخذ آزاد گروهی از برنامه نویسان، كه معتقد بودند نرم افزار باید آزاد بوده و كاربر حق ایجاد تغییر در كد آن را داشته باشد كرد. به ویژه، تحت تاثیر مقاله اریك ریموند، «كلیسا و بازار» كه بعدها به صورت كتاب درآمد قرار گرفت: «این مقاله، چشم هایم را به امكان همكاری انبوه گشود.»
نخستین گام، به خطا برداشته شد. در سال ۲۰۰۰، ویلز لری سانجر، دانشجوی دوره دكترای فلسفه را كه با نامش در یكی از فهرست های سرویس دهنده اینترنت آشنا شده بود، به استخدام خود درآورد، تا به وی در ایجاد دایره المعارفی با علاقه همگانی به نام نوپدیا كمك كند. فكری كه در سرش بود، گرفتن مقالات از دانشوران، قرار دادن مقالات مذكور در یك فرآیند بازبینی هفت مرحله ای، و سپس انتشار رایگان آنها از طریق اینترنت بود. ویلز، خود نوشتن مدخل هایی چون رابرت مرتون و نظریه قیمت گذاری گزینشی را بر عهده گرفت اما، چند جمله كه نوشت، به خاطر آورد كه چرا دوره دكترا را كنار گذاشته بود: «آنها می خواستند مقاله مرا گرفته و آن را برای دو تن از اساتید در این رشته بفرستند. چندین سال از درس و كتاب دور بودم، و به خاطر همین این كار را شبیه تكلیف مدرسه می دانستم و از آن خوشم نمی آمد.»
پس از یك سال، نوپدیا تنها بیست و یك مقاله، درباره موضوعاتی مانند شلی عضلات و هرودوت داشت. در ژانویه ۲۰۰۱، سانجر مشغول خوردن شام با دوستی بود، كه صحبت از ویكی شد، نرم افزار ساده ای كه امكان نوشتن و ویرایش دسته جمعی را فراهم می ساخت. سانجر، پیش خود فكر كرد، ممكن است ویكی برای جلب همكاران تازه به نوپدیا مفید باشد . ویلز می گوید، استفاده از ویكی فكر او بود.
ویلز، كم و بیش به شوخی، موافقت كرد كه آن را امتحان كنند. بر اساس مدل ویكی، كه سانجر و ویلز پذیرفته بودند، هر مدخل دارای یك صفحه تاریخچه بود، كه سابقه كلیه تغییرات ویرایشی را در خود نگاه می داشت. آنها یك صفحه گفت وگو نیز به آن اضافه كردند، تا امكان بحث در طول فرآیند ویرایش فراهم شود اندیشه ای كه از نظر بیل هم جالب می بود. سانجر واژه ویكی پدیا را ابداع نمود، و در ۱۵ ژانویه ۲۰۰۱ سایت عملا متولد شد. دو روز بعد، ای میلی را به فهرست ای میل های نوپدیا كه حدود دو هزار نفر را دربر می گرفت اضافه كرد. وی نوشت «ویكی پدیا سرپاست. لطفی به من كنید و بروید آنجا و مقاله كوچكی به آن اضافه كنید. بیشتر از پنج تا ده دقیقه وقت تان را نمی گیرد.»ویلز خود را آماده روبه رو شدن با «لاطائلات واقعی» كرده بود. طبق حساب اش، اگر او و سانجر به اندازه كافی شانس داشتند، می توانستند امیدوار باشند كه ویكی بتواند تنها چند صفحه چركنویس به نوپدیا اضافه كند. ظرف شش ماه، ویكی پدیا ششصد مقاله داشت. پس از گذشت یك سال، تعداد مقالات به بیست هزار رسید.
ویلز بسیار علاقه مند به ذكر مفاد اعلامیه ۱۹۶۲ چارلز وان دورن، كه بعدها سردبیر بریتانیكا شد، است. وان دورن بر این گمان بود كه عمر دایره المعارف سنتی به سر رسیده. امروز، موضوع سرعت، و نه طراحی است دایره المعارف سنتی سرعت عمل را فدای پایبندی به قراردادها نموده و نظر به گذشته دارد. به گفته وان دورن، «از آنجا كه جهان به كلی دگرگون شده، دایره المعارف ایده آل نیز باید به كلی تغییر یابد. دیگر باید خود را از فضای تنگ قلمروهای بی دردسر سیاست، فلسفه، و علم خلاص سازد.»
زمانی كه، نخستین بار، دایره المعارف در مغرب زمین شكل می گرفت، اندیشه خطرناكی به شمار می رفت. دایره المعارف سازمان های جاافتاده دینی و غیردینی را به زور كنار زد، تا عقل و منطق را در مركز جهان قرار دهد و به همین دلیل بود، كه كارش به باستیل كشید. رابرت دارنتون، تاریخ نگار، مدخل آدمخواری در دایره المعارف را با ارجاع به مدخل «عشاء ربانی» پایان داد. آن چه كه ظاهرا در ذهن ویلز بود، اما، كمتر از وان دورن توصیه به استفاده از اسلحه های نوین به جای كلوخ اندازهای قدیمی می كرد.
در سال های دهه ۱۹۳۰، اچ. جی. ولز از این می نالید كه در حالی كه با این سرعت های روزافزون جهان روز به روز كوچك تر می شود، چرا انتشار اطلاعات به همان شیوه ناكارآمد قدیمی ادامه دارد. وی توصیه به ایجاد «مغز جهانی» مخزنی از دانش، مبتنی بر همكاری و تمركززدایی، كه بی وقفه نیز در تغییر و تحول است نمود. و بالا تر از این، ویلز به دانشگاه نیز خرده می گرفت دانشگاه خود قرون وسطایی است. وی نوشت: «امروز، در این دنیای سراسر جهالت، كم سواد و به حال خود رها شده انگلیسی زبان، برای مدرنیزه كردن انتشار، و ارزان تر شدن و در دسترس بودن بیشتر كالای دانش، نیاز به یك هنری فورد داریم.» اگر اینترنت در زمان حیات ولز وجود داشت، احتمالا ویلز در آن زمان متولد شده بود.
مهم ترین سهم ویلز، احتمالا، این نبود كه اطلاعات را به رایگان در دسترس همگان قرار داد، بلكه سیستمی را به وجود آورد كه در آن مردی دارای درجه دكترا هیچ گونه برتری بر نوجوان پانزده ساله ای كه به خوبی مطالعه كرده ندارد. ویلز در مورد مقاله نویسان ویكی پدیا می گوید: «از نظر من، مهم این است كه اطلاعات به درستی ایفاد شود، خواه نویسنده ما استاد هاروارد باشد یا بچه دبیرستانی.» در ابتدا، قوانین و مقرراتی وجود نداشت، هر چند كه سانجر رهنمودهایی را عنوان كرده بود. نخستین آنها «تمام قوانین و مقررات را فراموش كنید» بود. دوتای دیگر به صورت مرامنامه سایت درآمدند: مقالات باید بازتاب بی نظری افراد، و محتوایشان قابل وارسی و پیش از آن منتشر شده باشند. از جمله، همین منع طرح نتایج پژوهش ها برای نخستین بار، موجب شد كه بسیاری از مقالات مثلا درباره حیوانات خانگی افراد حذف شوند.
و اما از مشخصات فیزیكی ویكی پدیا یكی هم این كه بنیاد ویكی پدیا، سازمان مادر برخی از پروژه های كمتر شناخته شده خواهر آن مانند ویكی سورس كتابخانه متون رایگان، ویكی نیوز سایتی برای رویدادهای جاری، و ویكی كواوت سایتی برای نقل قول از بزرگان. بدین ترتیب، مثل این كه باید گفت خداحافظ بارتلت سایتی با سال ها سابقه، كه از جمله همین وظیفه را برای خود قائل است ساختمان درندشتی است در سنت پترزبورگ، فلوریدا. ویلز، كه ازدواج كرده و یك دختر پنج ساله دارد، می گوید قیمت ارزان مسكن در سنت پترزبورگ او را جذب فلوریدا نمود. وقتی كه در ماه مارس دفاتر موسسه را دیدم، دیوارها لخت و مبلمان درهم شكسته بودند. با چند تا گل و گیاه از حال رفته، آپارتمان شباهت زیادی به راهروهای كوی دانشگاه داشت.
كار واقعی ویكی پدیا نه در فلوریدا، كه بر روی هزاران صفحه نمایشگر كامپیوترها در سراسر جهان صورت می گیرد. شاید بزرگترین دستاورد ویكی پدیا، كه ویلز هم انتظارش را نداشت، ایجاد یك اجتماع بود: اجتماع ویكی پدیایی ها. ویكی پدیایی ها رسما بی نام اند، و بدون امضا مطلب می نویسند. به علاوه، اكثرا مردند به گفته ویلز، حدود هشتاد درصد و به شكلی وسواس گونه اجتماعی: نه تنها در صفحات گفت وگوی الصاق شده به هر مدخل توسط ویكی پدیا با یكدیگر گفت وگو می كنند، بلكه مقاله نویسان منظم اغلب خود نوعی صفحه شخصی برای ثبت تغییرات صورت گرفته در هر بار ایجاد می كنند، و بدین ترتیب بی وقفه با یكدیگر و خوانندگان در تماس اند. برای مثال، در صفحه ویكی پدیایی بیست ساله، به نام اروكون، كه از جمله فعالیت های مورد علاقه اش یكی را هم «فلسفی كردن» توصیف نموده، پیام هایی از سایر كاربران از پیام های متفكرانه «می خواستم با ادعای شما كه هدف انسان ها كسب استقلال خوداتكایی در تمام جنبه های زندگی است، مخالفت كرده باشم ... با توجه به درهم پیچیدگی اجتماع، تصور نمی كنم استقلال حقیقی رویای واقع بینانه ای باشد» گرفته تا دراز كردن دست دوستی «من نقاش روان نژندی در اهایو هستم، و فكر می كنم اگر نظرات خود را رادیكال می پندارید، آنوقت من هم یك رادیكالم. پس ... می توانیم دوستان خوبی باشیم» دیده می شوند.
ویكی پدیایی ها فرهنگ لغات خاص خود را دارند، و گاه واژه ها را با معانی دلخواه خود به كار می برند. طبق مفاد یكی از صفحات سایت، میل شدید به ویكی پدیا «برنامه نویسان كامپیوتر، دانشگاهیان، دانشجویان دانشگاه، شركت كنندگان در بازی ها و شوها، عشاق اخبار و رویدادها، بیكاران، و كسانی كه به زودی به صف بیكاران خواهند پیوست، و به كلی انسان هایی با علائق متعدد و حافظه های خوب را فرا گرفته است.»
شاید ویكی پدیا بزرگترین نشریه جهان باشد، با حدود ۲۰۰هزار كاربر ثبت نام كرده در سایت انگلیسی زبان، كه حدود ۳۳۰۰ نفرشان كمتر از دو درصد مسئولیت انجام هفتاد درصد كار را برعهده دارند. سایت این امكان را به شما می دهد، كه با توجه به تعداد موارد ویرایش، و تعداد مقالاتی كه خود اجتماع كاربران آنها را برجسته پنداشته اند اسامی و آدرس های این مقالات «خاص»، اغلب، در همان صفحه اصلی سایت ذكر می شوند، و فعالیت ساعت به ساعت نویسندگان مقالات، كه به تصویر درمی آید، به مقایسه آنها بپردازید. جوان هفده ساله ای، كه تخصص اش امور اعیانی و اشرافی در بریتانیاست، با پنجاه و هشت مدخل، در راس نویسندگان مقالات قرار دارد.
جوانی بیست و چهارساله، فارغ التحصیل دانشگاه تورنتو، نخستین مقاله نویس سایت به شمار می رود. وی از نخستین مقاله اش درباره كانال پاناما، در سال ۲۰۰۱، تاكنون بیشتر از هفتاد و دو هزار مقاله را ویرایش كرده است. حتی می توان صحبت از بیماری وسواس ویكی پدیایی نمود. فلیكس آنجر، بررسی جامعی از «بیماری وسواس در ادبیات و فیلم» به عمل آورده است.
یكی از مراجعین ثابت سایت، فردی است به نام اس جی، كه دارای درجه دكترا در الهیات و درجه ای نیز در قانون مدنی است، و تاكنون شانزده هزار مدخل را یا خود نوشته، و یا در نوشتن آنها مشاركت داشته است. وی كه استاد دین در یك دانشگاه خصوصی است، نخستین ویرایش را در فوریه ۲۰۰۵ نمود. در ابتدا، تنها به مقالات حوزه تخصص خود می پرداخت، ولی به زودی روزانه چهارده ساعت از وقت خود را صرف سایت می كرد. جالب است كه با وسواس تمام زندگی آن لاین خود را از چشم همكاران و دوستان پنهان می داشت. تا آنجا كه یادش هست، تاكنون هیچ ویكی پدیایی دیگری را ملاقات نكرده، و در ویكی مانا، دومین گردهمایی بین المللی مقاله نویسان دایره المعارف، كه در اوایل آگوست در بوستون برگزار شد، شركت نكرد.
به تدریج، اس جی متوجه شد كه بیشتر وقت خود را نه صرف ویرایش كه صرف تصحیح خطاها و حذف سخنان زشت از سایت می كند. در ماه مه، دو بار جمله ای را از مدخل جاستین تیمبرلیك، كه ادعا می كرد این ستاره پاپ در سال ۲۰۰۲ به دلیل عدم پرداخت مالیات فدرال منزلش را از دست داده، ادعایی كه اس جی به نادرستی اش اطمینان داشت حذف كرد.
ماجرا به همین جا خاتمه یافت. دیگران درگیر اختلافات عقیدتی شده، و آتش جنگ های ویرایشی را دامن می زنند. برخی اختلاف نظرها در ویكی پدیای انگلیسی زبان مربوط می شوند به نزاع بین اسرائیل و فلسطینی ها و مباحث و موضوعات دینی. اختلاف نظرها بر سر مدخل هایی چون مقدونیه، دانتزیك، كشتار ارامنه، و هنری فورد نیز به همین اندازه تند و تیزند. دشمنی های قومی بسیار جان سخت اند: كوپرنیك لهستانی، آلمانی، یا پروسی بود در اوایل امسال رای گیری پیرامون لزوم و ارزش ذكر چنین پرسشی در ابتدای مقاله به عمل آمد، بی آنكه نتایج آن لازم الاجرا باشند. برخی از بحث ها ممكن است هیچگاه به سرانجام نرسند: آیا حاصل جنگ ۱۸۱۲ در بورودینو را پیروزی برای روسیه قلمداد كنیم یا فرانسه تاریخ تولد آن كولتر كی بود آیا آناناس میوه ای كلا آمریكایی است چه كسی می توانست حدس بزند كه پنیر جزء مباحثی باشد كه بیشترین اختلاف نظر را برمی انگیزند
اما، درباره دایره المعارفی كه گاه درست و گاه غلط، و گاه نیز به نادانی خویش معترف است، چه می توان گفت هنگامی كه به فیلسوف هاروارد، هیلاری پوتمن، مدخلش در ویكی پدیا را نشان دادم، بسیار تعجب كرد كه به خوبی دایره المعارف فلسفی استانفورد نوشته شده بود. و وقتی درباره طرز كار ویكی پدیا شنید، بسیار حیرت زده شد: «مسلما این مقاله كار افراد خبره است.» در سال های دهه ۱۹۶۰، ویلیام ف. باكلی جونیور نوشت به زودی «در جامعه ای زندگی خواهیم كرد كه توسط دو هزار نام اول مندرج در دفتر تلفن بوستون و نه دو هزار عضو هیات علمی دانشگاه هاروارد اداره خواهد شد.» شاید، ویكی پدیا همان جامعه مورد نظر وی باشد. نظرش درباره صفحه خودش در سایت چیست در مجموع، باكلی بر این عقیده است، كه بهتر است آن دو هزار روح بی نام و نشان به حكومت كردن بپردازند، و نوشتن دایره المعارف را به متخصصین واگذارند.
در اوایل ماه مه، در سر میز صبحانه از ویلز خواستم شباهت های بریتانیكا و ویكی پدیا را برایم برشمارد: «رابطه ویكی پدیا به بریتانیكا مانند رابطه بین موسیقی راك اند رول با سمفونی های سابق است.
ممكن است به نرمی آن نباشد، ولی پدر و مادرها را می ترساند و دست آخر هم چیز جمع وجورتری از آب درخواهد آمد.» در مورد ایجاد وحشت، حق با اوست. ویكی پدیا، نیز، همانند دایره المعارف، تركیبی است از مانیفستی سیاسی و یك اثر مرجع. ویكی پدیا امكانات بی شماری را برای بیان نظرات در اختیارما می گذارد. این نخستین باری نیست، كه دایره المعارف نویسی از انحصار گروهی نخبه خارج شده و در اختیار همگان قرار می گیرند. لیكن، تاكنون هیچگاه چنین پرتو خیره كننده ای بر قطع و یقین های ما نتابیده بود. حقایق نزد ما با یكدیگر متفاوتند: منظورتان حقیقت من است یا شما.

The New Yorker,۳۱-۰۷-۲۰۰۶
استیسی شیف
ترجمه: ع. فخریاسری

منبع : روزنامه شرق