سوخت‌های زیستی

قیمت غلات همان راهی را می‌پیماید كه قیمت نفت از آن گذشته است.
هر روز صبح میلیون‌ها آمریكایی با تازه‌ترین تحولات بازار كالا روی میزهای آشپزخانه خود مواجه هستند. ایالات متحده آمریكا افزایش قیمت محصولات كشاورزی هزینه صبحانه مردم این كشور را افزایش داده است.
طی سال گذشته قیمت آب پرتقال تا یك چهارم افزایش یافته است. این افزایش در مورد قیمت تخم‌مرغ یك پنجم قیمت و در مورد قیمت شیر نزدیك به ۵درصد بوده است.
شركت‌های تولید غلات مخصوص صبحانه چون گلوكز و جنرال میلز هم قیمت‌های خود را افزایش داده‌اند. اما سرآمد همه این افزایش قیمت‌ها، افزایش شدید قیمت غلاتی چون ذرت و گندم است كه قیمت هر دوی آنها ركورد ده سال اخیر را شكسته است.
تحلیلگران شروع به طرح این سوال به مانند سوال‌های مربوط به نفت و فلزات كرده‌اند: آیا قیمت‌های افزایش یافته در همین حد ثابت می‌ماند؟
این پرسش بسیار عجیب می‌نماید. چون اگر دنیا با كمبود ذرت یا گندم مواجه شود، كشاورزان به آسانی می‌توانند این گیاهان را بیشتر بكارند چون آب و هوا این اجازه را به آنها می‌دهد. این دقیقا همان كاری است كه آنها در حال انجامش بوده‌اند. گروه صنعتی اینترنشنال گرینز كانسیل، پیش‌بینی كرده است كه تولید جهانی غلات در سال آینده بیش از این رشد خواهد یافت. این گروه یادآور شده است كه میزان تولید جهانی این محصولات در سال جاری بالغ‌بر ۱۶۸۰میلیون تن خواهد بود. در سه سال از چهار سال اخیر تقاضا برای این محصولات بیشتر از عرضه بوده است.
نكته قابل توجه در این روند مصرف فزاینده غلات در تولید سوخت‌های زیستی چون اتانول است. اغلب غلات به عنوان غذای انسان یا احشام مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما افزایش در مصرف غلات توسط انسان دهه‌ها است كه كاهش یافته است چون رشد جمعیت متعادل شده است. اما تقاضا برای غلات به عنوان غذای احشام رشدی ثابت داشته است.
علت این است كه افراد بیشتری در كشورهای در حال رونق چون چین، آنقدر ثروتمند شده‌اند كه استطاعت خرید گوشت را داشته باشند.
از سوی دیگر تقاضا برای سوخت‌های زیستی در حال اوج‌گیری است. حجم ذرتی كه به مصرف تولید اتانول در آمریكا می‌رسد، از سال ۲۰۰۰ تاكنون سه برابر شده است. كارخانجات اتانول‌سازی آمریكا هم‌اكنون یك پنجم محصول ذرت این كشور را در خود می‌بلعند و آمریكا تنها یكی از ۴۱ كشوری است كه دولت‌های آنها برای كاهش مصرف نفت استفاده از سوخت‌های زیستی را تشویق می‌كنند.
نتیجه آنكه تقاضا برای غلات افزایش یافته است. طبق گزارش مركز گلدمن‌ساكز طی دهه ۹۰ میلادی، یعنی هنگامی‌كه نفت ارزان بود و صحبتی از سوخت‌های زیستی به میان نیامده بود، تقاضا برای غلات شاهد رشد سالانه‌ای معادل ۲/۱درصد بود. اما طی سال‌های اخیر، این تقاضا به ۴/۱درصد افزایش یافته است و مركز گلدمن پیش‌بینی كرده است كه این رشد طی دهه آینده سالانه به رقم ۹/۱درصد خواهد رسید.
كشاورزان برای همپا شدن با این رشد تقاضا به شدت فعال شده‌اند.
واحد اطلاعات اكونومیست كه یك شركت خواهر برای نشریه اكونومیست محسوب می‌شود پیش‌بینی كرده است كه تقاضا برای محصول ذرت حداقل تا سال ۲۰۰۹ از میزان عرضه آن بیشتر خواهد بود. به علاوه حتی برای تولید ذرت به همان اندازه كنونی كشاورزان اقدام به كشت سویا و گندم كمتری كرده‌اند و همین امر موجب افزایش قیمت این دو محصول هم شده است. در شرایطی كه غلات اصلی مورد استفاده برای تغذیه ماكیان و احشام گرانتر می‌شود، قیمت گوشت و تخم‌مرغ نیز افزایش می‌یابد و این روند همچنان ادامه دارد.
وقتی‌كه تقاضا رشدی آهسته‌تر را تجربه می‌كرد، كشاورزان می‌توانستند با بهبود تدریجی محصولاتشان به این تقاضا پاسخ گویند. اما در برابر رونق ناگهانی كنونی، یا باید محصولات بسیار سریعتر رشد كنند و یا باید مزرعه‌داران مزارع بیشتری را به زیر كشت درآورند.
هر دوی این راهكارها امكان‌پذیر است. به عنوان مثال تولید بیشتر گونه‌های اصلاح ژنتیكی شده ذرت و گندم می‌تواند منجر به بهبود رشد محصولات شود. اما این كار پرهزینه و به لحاظ سیاسی بحث‌برانگیز است. به علاوه زمین‌های بلااستفاده كمی وجود دارند كه بتوان به زیر كشت برد.
به خصوص در كشورهایی كه در حال رشد كشاورزی خود و تبدیل شدن به یك قدرت كشاورزی هستند چون برزیل و اوكراین. اما مساله دیگر این است كه این كشورها فاصله زیادی تا بزرگ‌ترین بازارهای جهان دارند و زمین‌های استفاده نشده آنها بیشتر در نواحی دارای ارتباطات حمل و نقل ضعیف یافت می‌شود. یك علامت مثبت از سوی قیمت‌ها لازم است تا بر چنین مشكلاتی غلبه شود و به عرضه بیشتری دست یافت.
اما حتی اگر زمین‌ها جدیدی به زیر كشت روند، این روند لزوما به معنای كاهش هزینه‌های غلات نخواهد بود. به دلیل قیمت های بالای نفت و یارانه‌های سخاوتمندانه دولتی می‌توان با اطمینان گفت كه استفاده از سوخت‌های زیستی سودده خواهد بود و هر چه بیشتر غلات كاشته شود، برای تولید بیشتر سوخت‌های زیستی مصرف خواهد شد.
البته این اقدام منجر به كاهش قیمت نفت نخواهد شد چون حجم سوخت‌های زیستی تولید شده همچنان در برابر حجم مصرف جهانی نفت بسیار كم خواهد بود. اما در عوض قیمت سوخت‌های زیستی نسبت به قیمت بنزین بیشتر خواهد بود و قیمت ذرت و نفت خام یعنی مواد اولیه سوخت‌های زیستی و بنزین همگرا و با هم یكسان شده‌اند. برای آنكه قیمت غلات كاهش یابد، یا دولت‌ها باید برنامه سوخت‌های زیستی خود را متوقف كنند و یا قیمت نفت باید كاهش یابد.
هیچ یك از این رویدادها در آینده نزدیك محتمل نیستند. كنگره آمریكا این موضوع را تحت بررسی قرار داده است كه آیا اهداف خود را برای تولید سوخت‌های زیستی به دو برابر افزایش دهد یا خیر. در همین زمان، قیمت‌های نفت به بالاترین حد خود طی ده ماه گذشته رسیده كه علت آن آشوب‌ها در نیجریه بود. از سوی دیگر معلوم شد كه بحران در دلتای نیجر، ارتباط بسیار عجیبی با قیمت تخم‌مرغ داشته است.

مترجم: شادی آذری

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد