به مناسبت اول ذی القعده سالروز ولادت حضرت فاطمه معصومه(س) جایگاه علمی و معنوی کریمه اهل بیت(س)

در مقاله حاضر ضمن بررسی مقام علمی و معنوی حضرت معصومه(س) اهمیت محبت و دوستی خاندان رسالت و نبوت مورد تأکید قرار گرفته است. با تشکر از اداره ارشاد قم بخاطر ارسال این مقاله، با هم آن را از نظر می گذرانیم.
● اهمیت دوستی اهل بیت (ع)
بدون تردید از عوامل مهم قرب به خدای متعال، محبت و دوستی پیامبر اکرم، حضرت محمد(ص) و امامان معصوم علیهم السلام و فرزندان و ذراری آن بزرگواران است.
این موضوع مستفاد از قرآن و سنت است؛ اما از قرآن، آیات زیادی بر آن دلالت دارد و روشن ترین آیات، این آیه شریفه است که می فرماید: «قل لا اسئلکم علیه اجراً الا الموده فی القربی»؛ ای پیامبر به مردم بگو من از شما درخواست هیچ اجر و مزدی برای رسالتم نمی کنم جز محبت و دوستی با خویشانم.
روایات زیادی هم در این زمینه وارد شده است که مضمون آنها این است که پیامبر اکرم(ص) و امامان علیهم السلام از مردم خواسته اند که با فرزندان آنان دوستی نمایند. ما یک روایت را در اینجا ذکر می کنیم.
از پیامبر اکرم(ص) روایت شده است که فرمودند: «احبوالله لما یغذوکم من نعمته و احبونی لحب الله و احبو ذریتی لحبی ایاهم؛ خدا را دوست بدارید! به خاطر نعمتهایی که به شما ارزانی داشته است و مرا هم دوست بدارید! به جهت دوستی با خدا (چون من پیامبر الهی هستم) و با فرزندان من دوستی نمایید! چون من آنها را دوست دارم.
از متون بسیاری از زیارات امامان و فرزندان آنها نیز همین مطلب استفاده می شود؛ مثلاً در زیارت عاشورا آمده است؛ «اتقرب الی الله بحبکم و البرائه من اعدائکم؛ تقرب می جویم به خداوند، به واسطه دوستی با شما و بیزاری جستن از دشمنان شما.
زیرا پیامبر عظیم الشأن(ص) و امامان معصوم علیهم السلام و فرزندان بزرگوار آنان واسطه فیض الهی هستند و خداوند متعال به واسطه آنان بر تمام انسانها و کل عالم هستی فیض بخشی می کند وهر اندازه ای که انسان به خدا ایمان داشته باشد و به خداوند عشق بورزد، باید به همان نسبت اولیای الهی را دوست بدارد.
این محبت و دوستی که از مطالبات خدا و پیامبر و امامان معصوم است، نصیب کسی می شود که عظمت خداو پیامبران و سایر اولیای خدا را درک کند و آنان را بیشتر بشناسد؛ زیرا محبت، فرع بر معرفت است. اگر معرفت نباشد و یا از انسان سلب شود، محبت هم از بین می رود؛ چنان که در زیارت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام آمده است: و ان لا یسلبنا معرفتکم انه ولی قدیر؛ از خدای ولی و قدیر می خواهم که معرفت شما خانواده را از من سلب نکند.
معرفت و شناخت مقامات معنوی و بلندی شأن اولیای الهی، عطیه و اکرامی است از جانب خداوند متعال؛ چنان که در زیارت شریف عاشورا می خوانیم: «فاسئل الله الذی اکرمنی بمعرفتکم و معرفه اولیائکم و رزقنی البرائه من اعدائکم ان یجعلنی معکم فی الدنیا و الاخره؛ از آن خدایی که مرا به شناخت و اعتقاد به شما خانواده اکرام کرده و بیزاری از دشمنانتان را به من روزی کرده است مسئلت می کنم که مرا در این دنیا وآخرت با شما قرار دهد.
به طور مسلم یکی از راههای تحصیل معرفت نسبت به اولیا، تأمل و مطالعه در شرح حال و سیره و زندگانی آنان است و نیز توجه به مقامات معنوی و فضایل اخلاقی و مناقبی، مانند: معجزات و کرامات آنان است.
این نوع از معرفت، علاوه بر اینکه در اصل محبت و ازدیاد آن اثری مهم دارد، موجب تربیت و الگو گرفتن از آنان نیز می گردد؛ زیرا هیچ کس نمی تواند به تربیت صحیح و سعادت و کمال برسد، مگر از راه الگوپذیری از کسانی که خود به مقام قرب الهی نایل آمده و از طریق اصلاح خود به هدف نهایی رسیده اند.
اگرچه مرتبه اعلای معرفت به پیامبر وامامان معصوم علیهم السلام و سایر اولیای الهی از قدرت ما خارج است، اما با کوشش و مجاهده می توان به مقامات بلند معنوی و کرامت و وساطت آنان درفیض الهی رسید؛ زیرا بسیاری از ابزارهای معرفت، به واسطه روایات خود ایشان در اختیار ما شیعیان قرار دارد که با مطالعه می توان به این هدف رسید و از این راه محبت بیشتر آنها را تحصیل کرد. از جمله این بزرگان، سیده جلیله فاطمه معصومه(س) دختر بزرگوار حضرت امام موسی بن جعفر(ع) است که در نوشتار حاضر گوشه ای از مقامات معنوی و فضایل و مکارم روحانی آن بانوی بزرگ اسلام که فرزند امام و خواهر امام و عمه امام است، بیان می شود.
این بانوی بزرگ در عظمت و بلندای معنویت در حد بانوان بزرگ اسلام است و لقب او معصومه، نشان دهنده اوج عظمت و بزرگی اوست و اخبار و روایات و نیز قراین و شواهد موجود در زندگی ایشان بیان کننده کمالات و فضایل نفسانی و مقامات معنوی برای ایشان است که در ساختار اصلی این مقابله به آنها پرداخته شده است.
● ذکر نسب فاطمه معصومه(س)
نام آن حضرت، فاطمه و ملقب به معصومه است. پدر آن بزرگوار، امام موسی کاظم(ع) و مادر آن حضرت، نجمه خاتون که قبر شریفش در مدینه طیبه است، می باشد. ایشان و برادرشان، حضرت امام علی بن موسی الرضا از یک مادر بودند، چنان که از کتاب «دلائل الامامه» طبری مازندرانی استفاده می شود.
ولادت با سعادت آن حضرت به نقل کتاب «نزهه الابرار فی نسب اولاد الائمه الاطهار» روز دوشنبه اول ماه ذی قعده سال یکصد و هفتاد و سه واقع شده است. بنابراین، عمر شریفش ۷۲ سال بود که در سال دویست و یک از هجرت، روز دهم ربیع الثانی در قم از دنیا رفت. امام کاظم(ع) اختیار ازدواج دخترهای خود را به فرزندش، علی بن موسی الرضا(ع) داده بود؛ چنان که در کافی مذکور است که حضرت موسی بن جعفر(ع) در وصیت نامه خود نوشته بود که شوهر ندهد احدی دخترهای مرا نه عموهای آنها و نه برادرهای آنها، مگر با مشورت فرزندم علی و اگر برادری بخواهد خواهر خود را که از مادر یکی باشند، شوهر دهد باید با مشورت و رأی و امر فرزندم علی باشد؛ زیرا که او بیناتر است به مناکح قوم خود و او به هر کس صلاح دانست، شوهر دهد وگرنه، شوهر ندهد و به دخترهای خود همین گونه که نوشته ام به آنها نیز وصیت نموده ام.
پس معلوم می شود که از برای آن بانو کفوی و همسری پیدا نشده، لهذا حضرت امام رضا(ع) او را شوهر نداد. باید متذکر شد نه تنها سیده جلیله، فاطمه دختر امام موسی(ع) ازدواج نکرده، بلکه سایر دختران آن حضرت نیز ازدواج نکرده بودند. چنانکه صاحب تاریخ قم به این مطلب اشاره نموده است.
روشن است که خود این مطلب دلیل و شاهدی است قوی بر عظمت و جلالت بی بی فاطمه معصومه(ع) که همتایی برای ایشان در ازدواج نبوده است.
● مقام علمی حضرت معصومه (ع)
حضرت معصومه درخاندانی که سرچشمه علم وتقوا و فضایل اخلاقی بودند، نشو و نما یافت. پس از آنکه پدر بزرگوار آن بانوی گرامی به شهادت رسید فرزند ارجمند آن امام یعنی حضرت رضا (ع) عهده دار امر تعلیم و تربیت خواهران و برادران خود شد. دراثر توجهات زیاد آن حضرت هر یک از فرزندان امام کاظم به مقامی شامخ دست یافتند و زبانزد عام و خاص شدند. ابن صباغ مالکی دراین باره گوید: هر یک از فرزندان ابوالحسن موسی معروف به کاظم(ع) فضیلتی مشهور دارد. چنانچه اربلی هم در این زمینه می نویسد: هر یک از فرزندان ابوالحسن موسی علیه السلام دارای فضیلت و منقبتی معروف است.
مسلماً در میان فرزندان امام کاظم(ع) بعد ازحضرت رضا (ع) حضرت معصومه(س) از نظر علمی و اخلاقی والامقامترین آنان بود. این حقیقت از اسامی و القاب و تعریفها و توصیفاتی که ائمه اطهار از وی نموده اند، هویداست. و با توجه به این حقیقت که ارتباط تنگاتنگ و غیر قابل انفکاکی میان تهذیب نفس و طی مدارج اخلاقی و عرفانی وجود دارد، می توان به رتبه و مقام علمی غیر قابل توصیف حضرت معصومه پی برد.
مؤید سخن فوق روایت صالح بن عرندس حلی، بزرگوار شیعی قرن نهم هجری درکتاب «کشف اللئالی» است.
وی گوید: روزی جمعی از شیعیان به قصد دیدار حضرت موسی بن جعفر(ع) و پرسیدن سؤالی از ایشان، به مدینه منوره مشرف شدند، چون امام کاظم(ع) درمسافرت بود، سؤالات خود را به حضرت معصومه(س) که در آن هنگام در سنین نوجوانی بود، تحویل دادند. فردای آن روز مجدداً به منزل امام مراجعه کردند، لیکن هنوز ایشان از سفر برنگشته بود. چون ناگزیر به بازگشت بودند، مسائل خود را مطالبه نمودند تا در مسافرت بعدی خدمت امام برسند، غافل از اینکه حضرت معصومه(س) جواب پرسشها را نگاشته بود. وقتی پاسخها را ملاحظه کردند. بسیار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاری فراوان شهر مدینه را ترک کردند. در میانه راه با کاروانی برخورد کردند که امام کاظم(ع) هم همراه آن کاروان درحال بازگشت به مدینه بود. پس از شرفیابی به محضر حضرتش پاسخ سؤالات دینی خود را به ایشان عرضه نمودند. چون امام پاسخ سؤالات را مطالعه فرمود، سه بار فرمود:«فداها ابوها» پدرش فدای او باد. امام با این جمله، صحت پاسخ ها را مورد تأیید قراردادند.
● زیارت نامه مخصوص
یکی از شواهد عظمت استثنایی حضرت معصومه (ع) زیارت نامه ای است که از ناحیه معصوم درشأن او شرف صدور یافته است. بعد ازحضرت زهرا (ع) او تنها بانویی است که زیارت مأثوره دارد.
سعد اشعری قمی می گوید:«درمحضر امام رضا علیه السلام بودم که به من فرمود: سعد! قبری از ما در نزد شما وجود دارد.
سعد عرض کرد: قربانت گردم، آیا مقصود شما قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) است؟ امام رضا فرمود:
آری، کسی که با معرفت به جایگاه او، وی را زیارت کند، بهشت برای اوست.
سپس فرمود: وقتی کنار قبرش رفتی، در بالای سر آن حضرت بایست و ۳۴ مرتبه الله اکبر و ۳۳ بار سبحان الله و ۳۳ مرتبه الحمدلله بگو و آن گاه بگو: السلام علی آدم صفوهء الله...
▪ ویژگیهای این زیارت نامه
۱) درآغاز زیارت نامه، اذکار تکبیر، تسبیح و تحمید گفته می شود که در زیارتهای دیگر دیده نشده است. زائر با این سرآغاز توحیدی، با حالتی ملکوتی و به دور از شوائب و آلودگیها، ارتباطی معنوی برقرار می کند و این عالی ترین حال بنده خدا در برابر عظمت اولیای خداست.
۲) عرض ادب و تقدیم سلام به محضر مقدس معصومین علیهم السلام به صیغه مخاطب آمده، ولی در زیارت نامه های دیگر فقط برای آن معصوم خاص، صیغه مخاطب به کار رفته است. رمز آن را در حدیثی از امام صادق علیه السلام می یابیم که فرمود:
خدا حرمی دارد که مکه است، پیامبر حرمی دارد که مدینه است و امیرالمومنین(ع) حرمی دارد که کوفه است و ما حرمی داریم که قم است و به زودی، زنی از فرزندان من در آنجا دفن می شود که نامش «فاطمه» است. هرکس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد ] در ذیل روایت آمده
] امام صادق (ع) این سخن را قبل از ولادت امام کاظم(ع) فرمود»: شایان ذکر است که تقدیم سلام به پیشگاه امام زمان علیه السلام به صیغه غایب آمده و شاید یکی از اسرار آن اشاره به غیبت آن حضرت باشد.
۳) آنچه از حضرت معصومه(س) دراین زیارت نامه خواهانیم. خواسته ای به اجابت رسیده می باشد؛ چون بنا به احادیث، فضیلت زیارت آن حضرت بهشت است.
۴) دراین زیارت نامه، یک دوره معارف شیعه به طور فشرده بیان شده است که به برخی از آنها اشاره می شود:
ـ اعتقاد به نبوت، امامت و معاد؛
ـ دعا برای ورود به بهشت، حوض کوثر و سیراب شدن از آن به دست ساقی کوثر، محشور شدن در زهره اهل بیت و دعا برای فرج و درک سرور اهل بیت علیهم السلام در زمان ظهور و گردآمدن تحت لوای آن حضرت در زمان ظهور و یا رجعت؛
ـ تقرب به خدا با محبت این خاندان و اعلان برائت از دشمنانشان؛
ـ اعلام تسلیم و انقیاد و دوری از انکار و استکبار؛
ـ اظهار این عقیده که نعمت ولایت از عنایت خداست و استواری برآن جز با حول و قوه الهی میسر نیست؛
ـ تقاضای شفاعت از حضرت فاطمه معصومه.

منبع : روزنامه کیهان