وَرنی تافته ای جدا بافته

ورنی نوعی گلیم دست بافت می باشد که در روستاهای استان اردبیل تولید می شود. این نوع از گلیمها دارای تنوع فراوانی از نظر نقوش و مواد اولیه می باشند. تولید ورنی از زمانهای گذشته در استان اردبیل رواج داشته و هم اکنون نیز تولید آن بطور گسترده ای ادامه دارد.
حجم تولید ورنی در سالهای اخیر افزایش قابل ملاحظه ای داشته بطوریکه قابلیت صادرات با تعداد بالا را برای این کالا فراهم آورده است. با توجه به زیبایی منحصر بفرد ورنی و همچنین بازار پسند بودن این دست رنج روستاییان بر آن شدیم تا شما را بیشتر با این هنر آشنا سازیم. از جمله مطالبی که سعی شده در این متن به آن پرداخته شود عبارت است از:
▪ معرفی انواع نقوش بکار رفته در ورنیها.
▪ معرفی انواع ورنیها از نظر مواد اولیه تولیدی.
امید است مطالب ذکر شده در این متن مورد توجه خوانندگان قرار گیرد.
بافت ورنی از لحاظ ساختار با گلیم های شیراز تفاوت دارد . بطوریکه ورنیها تنها دارای یک رو می باشند و بافتی کوپلنی دارند.
بافت ورنیها بصورتی است که تنها دارای یک رو می باشند و ادامه رشته های بافته شده از پشت ورنی بیرون آمده است. لازم به ذکر است در بافت ورنی از گره استفاده نمی شود و تنها رشته ها در بین تار ها حرکتی کوپلنی می کنند. معمولا از پود های پنبه ای برای ورنی استفاده می شود اما به طور محدودی از ابریشم نیز به عنوان پود استفاده می شود. ورنیها دارای تنوع فراوان در نقوش و مواد اولیه می باشند. از نقوش معروف بکاررفته در بافت ورنی می توان به نقشه های شاملو ، خشتی ، کف ساده و نقوش روسی اشاره نمود.
از نظر مواد اولیه مورد استفاده در تولید ورنی می توان بافته های پشمی ، کف ابریشم ، ابریشمی و ورنی تمام ابریشم ( بافت و چله ابریشمی ) را نام برد.
● نقوش بکار رفته در ورنیها:
نقوش بکار رفته در ورنیها معمولا ذهنی می باشند و از محیط روستا الهام گرفته شده اند. از نقوش معروفی که در ورنیها کاربرد دارد می توان نقشه های شاملو ، خشتی و روسی را نام برد. البته تنوع در نقوش بکار رفته در ورنیها بسیار است ولی در این متن ما تنها به بررسی سه مورد از آنها می پردازیم.
نقشه شاملو یکی از معروفترین نقوش بکار رفته در ورنی ها می باشد که بیشترین تولید را به خود اختصاص داده است. این نقشه شامل ترنجهایی با زوایای تند و هندسی است.
این ترنج شباهت زیادی به ترنج نقشه هریس دارد. بطوریکه بیننده با دیدن این زوایای تند نا خود آگاه ترنج نقشه هریس را در ذهن تداعی می نماید. معمولا در نقشه شاملو فضای بین ترنجها با نقوش کوچکی که شامل تصاویر حیوانات و پرندگان یا تصاویر ذهنی است پر شده است. این مطلب بر ظرافت و جزئیات این گونه ورنیها می افزاید.نقوش بکار رفته در بین ترنحهای ورنی نقشه شاملو. این نقوش بصورت ذهنی و بداهه بافته میشوند.
نقوش بکاررفته در بین ترنجها همگی بصورت ذهنی بافته می شود و از هیچ نظمی پیروی نمیکنند. معمولا این نقوش الهام گرفته از طبیعت می باشند و بیشتر شامل حیوانات روستا می باشند. اخیرا نقشه شاملو بصورت کف ساده نیز تولید می شود به صورتی که فضای بین ترنجها بدون هیچ نقشی بافته شده است.
● ورنی نقشه شاملو کف ساده
نقشه خشتی به کار رفته در ورنی ها به دو صورت خشتی مربعی و خشتی مستطیلی می باشد. در نقشه خشتی معمولا داخل هر خشت با نشانی از خروس پر می شود. نقشه خشتی یکی از پر طرفدارترین نقوش در بین ورنیها است. این نقشه یکی از قدیمی ترین نقوش می باشد که کاربرد آن در ورنی به زمانهای دور باز می گردد.
نقشه خشتی به دو صورت مربعی و مستطیلی طراحی می شود. معمولا رنگ هر خشت با خشتهای مجاور متضاد می باشد. نقشه خشتی از نظر تولید در جایگاه دوم قرار دارد و یکی از اصیل ترین نقوش برای ورنیها بشمار می رود.
نقوش روسی کاربرد کمتری در ورنی دارند و تولید آنها محدود می باشد و معمولا تنها در ورنیهای پشمی بکار می روند. نقوش روسی بکار رفته در ورنیهای پشمی حالتی قدیمی را در ذهن تداعی می نمایند. این نوع ورنیها به علت دارا بودن نقوش غیر تکراری و همچنین ترکیب رنگ بخصوص خود، دارای جذابیت ویژه ای می باشند. نقوش هندسی بکار رفته در این ورنیها الگو برداری شده از نقوش روسی می باشند. نقوش روسی پس از اصلاح و تغییراتی اندک در این گونه ورنیها استفاده شده است.
این گونه ورنیها بافت ریز تری نسبت به ورنیهای ابریشمی دارند و بدلیل پشمی بودن چله آن بسیار نرم و سبک می باشند. اَبرش ( بُره بُره ) بودن رنگ متن این نوع از ورنیها یکی از مشخصات آنهاست که بر زیبایی آنها افزوده است.
● معرفی مواد اولیه تولید ورنی:
ورنیها با مواد اولیه گوناگونی بافته می شوند. از آن جمله می توان به ورنیهای ابریشمی ، ورنیهای کف ابریشم ، ورنیهای تمام ابریشم و ورنیهای پشمی اشاره نمود. ورنی ابریشمی با چله نخی بیشترین میزان تولید را دارا می باشد . در رتبه دوم از نظر تولید ورنیهای کف ابریشم قرار دارند. در این نوع از ورنیها تنها یک رنگ آن که معمولا رنگ کرم است از جنس ابریشم بافته می شود. نکته قابل توجه اینکه نقوشی که در ورنیهای ابریشمی بکار میرود با نقوشی که در ورنیهای کف ابریشم بکار می رود تفاوت آشکاری دارد. در تصویر پایین یک نمونه از ورنی کف ابریشم قابل مشاهده است.
ورنی کف ابریشم. در این ورنی تنها رنگ کرم زمینه از جنس ایریشم می باشد و دیگر بافته ها پشمی هستند. نقوش بکار رفته در ورنی کف ابریشم با نقوش بکار رفته در ورنی تمام ابریشم کاملا متفاوت است.
همانطور که در تصاویر مشخص می باشد نقوش بکاررفته در ورنیهای کف ابریشم با نقوش بکار رفته در ورنیهای ابریشمی متفاوت می باشد.
یکی از تفاوتهای اصلی این نقوش اندازه ترنجها و شکل کلی آنهاست. بطوریکه شکل کلی ترنجها در ورنیهای کف ابریشم با شکل ترنجهای ورنیهای ابریشمی متفاوت می باشد. تفاوت دیگر ورنیهای کف ابریشم و ابریشمی در جزئیات متن آنهاست. بطوری که در ورنیهای ابریشمی برای پر کردن فضا های بین ترنجها از نقوش کوچکتری استفاده می نمایند. تفاوت دیگری که بین ورنیهای کف ابریشم و ابریشمی قابل ذکر است نحوه ترکیب رنگهای آنهاست.
در ورنیهای کف ابریشم از رنگهای تیره بیشتری نسبت به ورنیهای ابریشمی استفاده می شود. به زبان دیگر می توان گفت در ورنیهای کف ابریشم بیشتر از رنگهای تیره استفاده می شود، ولی در ورنیهای ابریشمی از ترکیب رنگهای روشن استفاده می شود. به نظر می رسد اجتناب استفاده از رنگهای تیره در ورنیهای ابریشمی ناشی از این مطلب باشد که رنگهای تیره ابریشمی هنگام شستشو به شدت رنگ پس می دهند و بر روی دیگر رنگها نیز تاثیر می گذارند. به همین دلیل بافندگان از رنگهای ابریشمی تیره در ورنی استفاده نمی کنند.
شایان ذکر است رنگ مشکی استفاده شده در ورنیهای ابریشمی نیز از الیاف پشمی می باشد که هنگام شستشو رنگ پس نمی دهد. این مسئله در فرشهای ابریشمی بافت قوچان نیز قابل مشاهده است بطوریکه بافندگان قوچانی نیز از رنگ مشکی ابریشم برای این گونه فرشها استفاده نمی کنند و بجای آن پشم یا کرک را جایگزین میکنند. رنگهای ابریشمی تیره پس از مرحله شستشو نیز حالت اولیه خود را ندارند و به اصطلاح بور میشوند. بور شدن رنگهای ابریشمی تیره مانند مشکی و سورمه ای یکی از مشکلات اساسی دربافت فرشها و گلیمهای ابریشمی بشمار می رود که جایگزین نمودن پشم یا کرک بجای آن این مشکل را تا حدودی حل کرده است.
نوع دیگری از ورنی ها که دارای ظرافت بیشتری می باشند نوع تمام پشمی آن است. طراحی این نوع ورنیها بطوری است که حالتی کهنه و قدیمی دارند. شایان ذکر است چله (تار) این نوع ورنیها نیز پشمی میباشد و همین مسئله بر زیبایی و ظرافت آن افزوده است. همان طور که پیش تر هم ذکر شد استفاده از نقوش روسی در این نوع از ورنیها متداول می باشد و نقشه های این نوع ورنیها کاملا هندسی و دارای زوایای تند می باشد.
بافت ورنی های پشمی به دلیل چله پشم آنها از دیگر ورنیها مشکل تر می باشد. ترکیب زنگهای استفاده شده در این نوع از ورنیها نیز الهام گرفته از فرشهای روسی می باشد.
نوع دیگری از ورنیها که تولید آن بسیار محدود می باشد نوع تمام ابریشم آن است. در ا ین نوع ورنی، کلیه مواد اولیه بکار رفته در تولید از جنس ابریشم است. این مسئله باعث ظرافت هرچه بیشتر ورنی گشته و در کاهش وزن آن نیز بسیار موثر بوده است. نقوشی که در این نوع از ورنیها بکار می رود دارای جزئیات بیشتری بوده و تنها بافندگان ماهر و با تجربه توانایی بافت این نوع از ورنیها را دارند.
بدلیل تراکم بالای بافت این گونه ورنی ها و دشواری کار، زمان تولید این نوع از ورنیها طولانی تر از ورنیهای معمولی است. قیمت این گونه ورنیها نیز نسبت به ورنیهای دیگر بالاتر می باشد.
ورنیها در اندازه های مختلفی تولید می شوند. بطوریکه می توان به اندازه های بسیار کوچک سی در سی سانتیمتر الی دو در سه متر اشاره نمود. سایز قالیچه ( ۱.۵ در ۲ متر ( ۳ متر مربع)) بیشترین میزان تولید را دارا می باشد.
پس از تولید، عملیات شستشو بر روی ورنیها انجام می پذیرد که معرفی انواع شور و مواد بکار رفته در آنها را به فرصتی دیگر موکول می نماییم. امید است این مطلب مورد استفاده خوانندگان قرار گرفته باشد.

استاد راهنما: محمد علیمحمدیان
ناشر:پایگاه علمی پژوهشی فرش ایران

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران