تحلیلی بر علل گرانی فولاد

سال‌ها است مساله افزایش یا كاهش قیمت فولاد تاثیرات روانی و واقعی فراوانی بر اقتصاد كشور داشته است.
بعد از اقلام مربوط به سبد نیازهای اصلی خانوار، موضوع فولاد و بنزین از اولویت‌های مطرح بعدی است. در این نوشتار تلاش می‌كنیم سابقه كوتاه مدت موضوع و راهكارهای علمی، تجربی مطرح شود.
بدیهی است در همه كشورهای دنیا، گروه‌های سیاسی با شعار بالا بردن رفاه مردم سعی در كسب آرا و رسیدن به قدرت دارند. همه دولت‌ها نیز به خاطر حفظ حیثیت خود و گروه خود و ادامه خدمت، تلاش می‌كنند تا حتی‌الامكان شعارها محقق شده و مردم با تطبیق قول و عمل، احساس صداقت و احساس رفاه عملی بیشتر، ادامه خدمت دولت را تایید كنند. سال ۲۰۰۱ كنفرانس جهانی فولاد (IIST) كه متشكل از همه واحدهای فولادی دنیا است، در شهر زیبای رم برقرار بود. من در كنفرانس‌های قبلی هم شركت كرده بودم. این مجموعه سالی یك‌بار دور هم جمع شده و در باب مسائل مختلف فولاد در حال و آینده گفت‌وگو می‌كنند. آن سال یكی از بدترین سال‌های تولیدكنندگان فولاد دنیا بود. قیمت‌ها به صورت وحشتناكی سقوط كرده بود. یكی از دلایل سقوط قیمت‌ها، صادرات فولادهای ارزان‌قیمت از كشورهای CIS به كل دنیا بود. زیرا در آن كشورها به دلیل فروپاشی نظام كمونیستی قیمت تمام شده معنی نداشت. حتی در بازدیدی كه از روسیه داشتم، متوجه شدم بسیاری از كارخانه‌های فولاد كنتور برق و گاز نداشتند. قیمت جهانی زغال‌سنگ كه آن زمان حدود ۵۰دلار بود در همان موقع در روسیه برای كارخانه فولاد ۶دلار حساب می‌شد.
علاوه بر آن قبل از فروپاشی شوروی، كل تولید ۸۰میلیون تن فولاد در داخل مصرف می‌شود. پس از اضمحلال شوروی، تقریبا ۶۰درصد این تولید معادل ۵۰میلیون تن به ناگهان با قیمت‌های پایین وارد بازار دنیا شد. جالب است بدانید ورق گرم در بندر انزلی معادل ۱۸۰دلار یعنی ۱۰۵تومان تحویل می‌شد. این بحران فولاد دنیا را به شدت متاثر كرد. فولاد ایران نیز آسیب جدی دید كه می‌توان گفت ۶ سال طول كشید تا این حادثه ترمیم گردید. در آن كنفرانس كه بزرگانی همچون Crous و Nipon Steel و واحدهایی از آمریكا حضور داشتند، تولیدكنندگان واقعا شوكه شده بودند. فراموش نمی‌كنم كه مدیرعامل Nipon Steel ژاپن كه در كنفرانس‌های قبلی با تشریفات عجیبی حاضر می‌شد، در آن جلسه با حداقل تشریفات و بسیار مغموم حضور داشت. اما این بحران باعث گردید تولیدكنندگان اصلی فولاد دنیا شور و مشورت نموده و اقدامات عملی جدی و سریعی را شروع كنند.
۱) تولیدكنندگان فولاد به نتیجه رسیدند كه باید همچون اوپك، قیمت‌های فولاد را كنترل نمایند. به همین خاطر تلاش خود را برای ادغام، به منظور كاهش قیمت‌های تمام شده و كنترل قیمت شروع كردند.
الف) فولاد اسپانیا، فرانسه و بلژیك با همدیگر ادغام و شركت آرسلور را با ۴۶میلیون تن فولاد تشكیل دادند.
ب) فولاد انگلیس(British Steel) و فولاد هلند ادغام شده و شركت Crous را ایجاد نمودند.
ج) آقای میتال دومین ثروتمند دنیا شروع به خرید واحدهای كشورهای بلوك شرق، لهستان، رومانی، قزاقستان و... كرد و ظرفیت خود را به تنهایی به صدمیلیون تن رساند. این عدد معادل ده برابر تولید فولاد در ایران است.
۲) كنترل واحدهای تولید فولاد در روسیه:شركت‌های اروپایی كه به صورت تجاری یا تولیدكننده در فولاد دنیا حضور داشتند، با ایجاد Jointهایی با شركت‌های فولادی شوروی سابق، سعی در بازسازی واحدهای مذكور و كنترل قیمت‌ها داشتند.
۳‌) با گذشت زمان و تعدیل نرخ ارز در كشورهای شوروی سابق به تدریج قیمت‌ها اصلاح گردید. علاوه بر آن در تعامل با سایر كشورهای اروپایی توقعات مردم در روسیه و سایر كشورهای اقماری افزایش یافت، در نتیجه با افزایش دستمزدها و مواد اولیه، قیمت تمام شده فولاد كه زمانی معادل ۱۰۰دلار در این كشورها بود، به تدریج افزایش یافت و امروزه حداقل به ۳۰۰ الی ۴۵۰دلار رسیده است.
اتفاقات مذكور باعث شد بحرانی كه توسط كشورهای شوروی و اتحادیه‌ها ایجاد گردیده بود به تدریج مهار گردد.
در سال ۱۳۸۱ آقای میتال لاكشمی كه امروزه صد میلیون تن فولاد تولید می نماید و فولاد ایران به دلیل واردات از واحدهای متعلق به او به شدت آسیب دیده بود، یك سفر ۸ساعته به ایران داشت.
در آن زمان فولاد حدودا به قیمت ۲۰۰دلار در بنادر شمالی تحویل می گردید. وی تاكید می‌كرد كه در مقایسه با سایر اقلام (قیمت خودرو‌، لوازم خانگی و ...) و آنالیز قیمتی كه فولاد در این گونه وسایل دارد، قیمت كمتر از ۴۰۰دلار برای فولاد معنی ندارد.
لازم به توضیح است كه تولید ۱۱میلیون تن فولاد ایران حدودا یك‌درصد تولید جهانی است و این رقم نمی‌تواند تاثیری بر قیمت‌های جهانی داشته باشد.
اجازه بدهید دو فاكتور جدید را كه در ۵سال گذشته به معاملات بالا اضافه شده است، خلاصه توضیح دهم.
رشد سرسام آور اقتصاد در چین و هندوستان باعث رشد مصرف در این دو كشور گردیده است.علاوه بر تولید ۲۸۰میلیون تن فولاد، كشور چین همچنان یك وارد كننده محسوب می‌شود. تقاضای ایجاد شده در بازار چین و هندوستان نیز عاملی برافزایش قیمت‌های جهانی فولاد تلقی می‌گردد.فولاد صنعتی انرژی بر محسوب می‌شود. طبیعتا رشد قیمت‌های جهانی انرژی به صورت مستقیم در قیمت تمام شده فولاد و افزایش آن تاثیر دارد.افزایش تولید فولاد باعث تقاضای بیشتر مواد اولیه، سنگ آهن و زغال‌سنگ گردیده است.
به گونه‌ای كه قیمت كنسانتره سنگ آهن از تنی ۲۰به ۸۰دلار افزایش یافته است. علاوه بر آن قیمت حمل و نقل دریایی نیزطی ۵سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. حال اگر بخواهیم می توانیم به صورت خلاصه عنوان نماییم كه تمركز تولید فولاد در كنترل چند تولیدكننده عمده، تقاضای بازار چین و هندوستان، افزایش قیمت انرژی و مواد اولیه و حمل و نقل باعث گردیده قیمت‌های جهانی فولاد كماكان روبه بالا بماند.
تصور نمی كنم در آینده قیمت‌های فعلی فولاد كه به مرز ۶۰۰دلار رسیده به كمتر از ۴۵۰دلار برسد.
در كشور ما سالانه ۱۱میلیون تن فولاد تولید می‌شود. از این رقم حدود ۴/۱ میلیون تن صادرمی‌شود و در مقابل ۶میلیون تن واردات صورت می‌پذیرد. تجربه در اقتصاد نشان می‌دهد در هر كالایی نیاز وارداتی وجود داشته باشد، قیمت واردات تعیین‌كننده خواهد بود.زیرا ۱درصد تولید فولاد در كشور ما نمی‌تواند برای ۹۹درصد تولید فولاد دنیا قیمت یا تكلیف روشن نماید.
از طرف دیگر باید گرانی را با شاخص‌هایی تعریف نمود. به نظر بنده بهترین شاخص، مقایسه قیمت داخلی با قیمت‌های جهانی است. اگر یك خودرو در اروپا ۱۰۰۰۰دلار به فروش می‌رسد و در ایران به ۲۰۰۰۰دلار می‌رسد، این كالا گران است.
هر چند برای دفاع از تولید داخلی درصد معقولی تعرفه لازم است. امروزه در مقایسه با قیمت‌های جهانی قیمت اكثر اقلام فولادی به جز تیرآهن در داخل كشور ارزان‌تر به دست مصرف‌كننده می‌رسد.
علاوه بر آن در یك مترمربع ساختمان، ۴۰كیلوگرم آهن مصرف می‌شود. حداكثر افزایش آهن طی یك سال ۳۰۰تومان به ازای هر كیلو بوده‌است كه این عدد به ازای هر مترمربع ساختمان ۱۲۰۰۰تومان می‌شود.در حالی كه قیمت مترمربع مسكن طی یك‌سال گذشته به صورت غیرمعقولی افزایش یافته است.
● چه باید كرد؟
تجربه نشان داده است قانون عرضه و تقاضا مهم‌ترین عامل تعیین قیمت بوده و خواهد بود.
تردیدی ندارم در كشورمان به دلیل ذخایر معدنی، سنگ‌آهن، نسوزها، انرژی فراوان و غیره تولید فولاد مزیت قطعی دارد.
خوب است مسوولان ذی‌ربط به جای گذاشتن جلسات تكراری بی‌حاصل، به دنبال پیگیری اجرای طرح‌های نیمه‌تمام فولادی در واحدهای دولتی و یا خصوصی باشند.
▪ یك مثال ساده:
امروزه ورق سرد در كشور حدود ۷۳۰تومان عرضه می‌شود. در حالی كه تیرآهن حدود ۹۰۰تومان است. به صورت منطقی اگر تیرآهن ۹۰۰تومان باشد ورق سرد به دلیل مراحل متعدد تولید باید ۱۲۰۰تومان عرضه شود.این قیمت پایین ورق سرد كه نیاز جدی صنایع كشور است، یك دلیل بیشتر ندارد.
طی دو سال گذشته تولید ورق سرد در كشور به ۵/۲برابر افزایش یافته در حالی كه طی ۲۵سال گذشته تولید تیرآهن ثابت بوده است. آن افزایش عرضه باعث كاهش قیمت شده است.
مشكل این است كه در كشور بایستی مرتب توضیح واضحات داده شود: وزیر محترم بازرگانی، مسوولان محترم نظارتی، قیمت تیرآهن در كشور تا تولید آن افزایش نیابد كاهش نخواهد یافت. پس هر دلسوزی كه به دنبال خدمت به مردم است بایستی چاره‌ای برای افزایش تولید آن بیابد.مواظب باشیم افراد دلال صفتی كه سال‌ها از بازار دولتی آهن به صورت نجومی منتفع شدند و یك كیلوگرم آهن دولتی به مردم تحویل ندادند با اعمال فشار تغییری در سیستم ایجاد ننمایند.
زیرا سال‌ها فولاد كشور به قیمت دولتی به افرادی فروخته می‌شد ولی به محض خروج كالا از درب كارخانه‌ها قیمت‌ها واقعی می‌شد و سود حاصل كه می‌بایستی نصیب تولید برای افزایش تولید گردد در اختیار عده‌ای قرار می‌‌گرفت.بنابراین تنها راه تعدیل قیمت فولاد در كشور توجه به اتمام طرح‌های نیمه تمام فولادی است.برای مثال ذوب‌آهن اصفهان ۶ سال است كه درگیر اجرای كوره سوم بلند خود می‌باشد. راه‌اندازی طرح مذكور ۴/۱میلیون تن تولید فولاد این شركت را افزایش می‌دهد. چنانچه این افزایش تولید با احداث یك واحد بزرگ نورد تبدیل به تیرآهن شود می‌تواند مشكل تیرآهن را برای یك دوره ده ساله حل كند.
مساعدت مسوولان به تسریع در اجرای پروژه راهگشای حل مشكل قیمت تیرآهن است.زیرا تولید تیرآهن را پس از ۲۵ سال به یكباره به دو برابر افزایش می‌دهد. در شرایط حاضر حتی واردات نیز به دلیل قیمت‌های بالای جهانی نمی‌تواند تاثیری در كاهش قیمت داشته باشد.در مورد انواع میلگرد از نظر ظرفیت تولید مشكلی وجود ندارد.
مشكل تامین شمش است. چنانچه دولت محترم اعتباراتی را به صورت خاص در اختیار واحدهای تولیدی قرار دهد تا امكان واردات سالانه ۳میلیون تن شمش فراهم شود قطعا مشكل مقاطع گرد حل خواهد شد.خوشبختانه با دو برابر شدن ظرفیت تولید ورق گرم و سرد در فولاد مباركه و راه‌اندازی یك واحد خصوصی در شمال كشور تولید ورق در كشور به مراتب بیشتر از نیاز بوده در نتیجه قیمت‌ها روند معقول و پایین‌تر از نرخ‌های جهانی را دارد.خوب است مسوولان محترم به جای برقراری جلسه برای كاهش قیمت‌ها جلساتی را به منظور بررسی مشكلات طرح‌های مذكور برقرار نمایند.اطمینان دارم با حمایت مسوولان و راه‌اندازی طرح‌های متعدد فولادی كه الحمدا... در كشور شروع شده است می‌توانیم با عرضه فراوان محصولات شاهد تعدیل قیمت‌های فولاد باشیم.

محمود اسلامیان

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد