بنزین کوپنی!

وضعیت بحرانی مصرف سوخت در کشور، دولت را بر آن داشت تا با اجرای طرح عظیم سهمیه بندی بنزین، ضمن صرفه جویی، این مبلغ را در مسیر سازندگی کشور و حل مشکلات مردم هزینه کند.
اتخاذ سیاست‌های تحدیدی همچون سهمیه‌بندی در اقتصاد به طور معمول در شرایطی صورت می‌گیرد که کشورها به نوعی با اوضاع بحرانی و غیرعادی مواجه شوند.
در کشور ما وضعیت تامین بنزین پس از رشد مصرف افسار گسیخته و واردات بسیار زیاد در شرایط بحرانی قرار گرفته و دولت را مجبور به اجرای سیاست سهمیه‌بندی بنزین کرد.
راهکار عملی دولت ها در سال های ‌گذشته برای جبران کمبود بنزین مورد نیاز، علاوه بر تلاش برای بالا بردن تولید داخلی بنزین، افزایش حجم واردات بود و سیاستی عملی برای کنترل مصرف بنزین در کشور اجرا نشده بود.
نخستین‌بار در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، سهمیه بندی بنزین در ایران اجرا شد. با بمباران تاسیسات نفتی و پالایشگاه‌های نفت خام کشور، عرضه بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی با محدودیت رو به رو شد لذا دولت وقت چاره‌ای جز عرضه بنزین در چارچوب نظام سهمیه‌بندی نداشت.
دومین برنامه سهمیه‌بندی بنزین در کشور اکنون در شرایطی در حال اجراست که کشور در امنیت کامل و در شرایط صلح به سر می‌برد.
هدف از سهمیه‌بندی علاوه بر کاهش مصرف، اجرای بخشی از تبصره‌ ۱۳ بودجه مثل حمل و نقل عمومی، بالا بردن استاندارد در خودروها، جایگزینی خودروهای فرسوده و مدیریت مصرف سوخت از سوی همگان است.
درخصوص ضرورت اجرای این طرح در کشور در شرایط کنونی دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد برخی معتقدند این کار جز اضطرار و ناچاری توجیه دیگری ندارد و برخی طرح مذکور را مثبت برمی‌شمرند.
محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری ایران نیز تاکید کرد که منابع حاصل از سهمیه بندی بنزین و کاهش مصرف سوخت، در امور زیربنایی، ساختاری و عمرانی کشور هزینه خواهد شد تا نفع آن به همه ملت برسد.
این در حالی است که بر طبق گزارش معاونت امور حقوقی و مجلس رئیس جمهوری، جمهوری اسلامی ایران با سرمایه گذاری ۱۷ میلیارد دلاری در تاسیس پالایشگاه‌های جدید و نوسازی پالایشگاه‌های موجود، در سال ۹۰ وارد باشگاه صادرکنندگان بنزین خواهد شد.
هدف از سهمیه‌بندی اجرای بخشی از تبصره‌ی ۱۳ بودجه و مدیریت مصرف سوخت از سوی همگان است
زمستان سال گذشته فصل شروع زمزمه هایی برای اجرای طرح سهمیه بندی بنزین بود. طرحی نو که مردم ایران تجربه سازگاری با آن را نداشتند و به همین خاطر موجی از تصورات مثبت و منفی گوناگون به میان مردم راه یافت اما به عقیده کمال دانشیار رئیس کمیسیون انرژی مجلس، هر تصمیمی که راجع به بنزین اتخاذ و تصویب می شد، برای مردم جای نگرانی نداشت و مجلس شورای اسلامی با این نیت در حال بررسی موضوع بود که سهمیه بندی بنزین را اعمال کند تا این که ۹ میلیارد دلار بنزین از خارج کشور تهیه نشود.
وی با اعلام این که در صورت روند افزایش مصرف بنزین در کشور، سال آینده (۱۳۸۶) به یک میلیارد دلار واردات گازوییل و ۸ میلیارد دلار واردات بنزین نیاز داریم و این در حالی است که از این مبلغ می‌توان برای بسیاری از طرح‌های عمرانی و اشتغال زایی و تامین منافع مردم، بهره گرفت.
تعیین قیمت بنزین، از چالش برانگیزترین موضوعاتی بود که مورد توجه مسئولان اجرائی کشور و نمایندگان مجلس قرار گرفت
در پی طرح پیشنهاد سهمیه بندی بنزین نظرها و خبرهای مختلفی نیز درباره قیمت گذاری بر روی این ماده سوختی ارائه شد به گونه ای که در هفته اول اسفند ماه سال گذشته، مصوبه کمیسیون تلفیق بودجه در مجلس شورای اسلامی درباره تعیین قیمت بنزین در بودجه سال ۸۶، دیدگاه ها و موضع گیری‌های متفاوتی را از سوی نمایندگان مجلس و دولت، به وجود آورد به گونه‌ای که موضوع تعیین قیمت بنزین، یکی از چالش برانگیزترین موضوعاتی بود که مورد توجه مسئولان اجرائی کشور و نمایندگان مجلس قرار گرفت.
بهرام حبیبی، نماینده خمین و عضو کمسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی اول اسفند ماه سال گذشته، قیمت تصویب شده برای هر لیتر بنزین بدون سهمیه بندی را ۱۵۰ تومان اعلام کرد و اظهار داشت که پیشنهاد دولت برای قیمت بنزین در سال آینده به ازای هر لیتر ۸۰ تومان به همراه سهمیه بندی بود که کمیسیون تلفیق آن را نپذیرفت.
البته محمد خوش چهره ، عضو کمسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز گفت که این احتمال وجود دارد که مصوبه قیمت ۱۵۰ تومانی بنزین در صحن علنی مجلس به تصویب نهایی نرسد و قرار است مصوبه قیمت ۱۵۰ تومانی بنزین دوباره در کمیسیون تلفیق بررسی شود.
احمد توکلی، رئیس مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی این موضوع را که نباید بار تعلل ۲۰ ساله خود را در تعیین قیمت بنزین یکباره بر دوش مردم بگذاریم، دلیل مخالفت خود با تعیین نرخ آزاد ۵۰۰ تومان برای بنزین دانست و همچنین ابراز عقیده کرد که کم ضررترین تصمیم درباره بنزین، سهمیه بندی آن است.
هم زمان با طرح سهمیه بندی بنزین و قیمت تصویب شده در مجلس برخی کارشناسان انرژی تنها راه حل مشکل بنزین را واقعی شدن یکباره قیمت ها دانسته و معتقد بودند، بنزین ۱۵۰ تومانی یا سهیمه بندی هیچ کدام مشکلی را در دراز مدت حل نخواهد کرد و تنها راه حل های مقطعی هستند، زیرا افزایش قیمت بنزین و اجرای نظام سهمیه‌بندی، در مصرف سوخت هیچ کاهشی ایجاد نخواهد کرد و سهمیه‌بندی زمانی موثر است که باعث کاهش مصرف شود در غیر این صورت مفید نخواهد بود و صرفا آثار تورمی دارد.
اجرایی شدن طرح بزرگ سهمیه بندی بنزین در سراسر کشور نیازمند وجود یک برنامه ریزی دقیق و همه جانبه بود که از آن جمله می توان به چگونگی کنترل میزان بنزین مصرفی توسط تقاضاکنندگان اشاره کرد.
به همین منظور استفاده از کارت هوشمند سوخت به صورت آزمایشی از ۶ اسفند ماه سال گذشته در جایگاه‌های استان تهران آغاز شد.
طبق تصمیمات اتخاذ شده بین دولت و مجلس، قرار بر این بود که بنزین از خرداد ماه سال جاری سهمیه بندی شود اما برخی نمایندگان مجلس عقیده داشتند این پروژه تا ابتدای مهر ماه به تعویق خواهد افتاد، لذا علی اکبر محرابیان نماینده ویژه سابق رئیس جمهوری در اجرای تبصره ۱۳ در پاسخ به این سئوال که آیا سهمیه‌بندی بنزین با تعویق اجرا خواهد شد، گفت که هیچ گونه خبری مبنی بر این که طرح مطابق با زمان بندی اجرا نشود، نیست و تمام برنامه‌ها برای راه اندازی طرح کارت هوشمند سوخت از خرداد ماه تدوین شده است.
به وجود آمدن شرایط جدید و دستورالعمل های تازه برای استفاده از بنزین سبب ایجاد سئوالات مختلفی در ذهن مصرف کنندگان بود، به همین دلیل سیدکاظم وزیری هامانه، وزیر نفت سابق کشورمان در دولت نهم، در تیرماه سال جاری و به منظور ایجاد آرامش خاطر اذهان عمومی در ارتباط با سهیمه بنزین خودروهای شخصی، اعلام کرد که سهمیه چهار ماهه بنزین خودروهای شخصی به صورت یکجا در اختیار دارندگان خودرو است تا هر طور که می خواهند آن را مدیریت و مصرف کنند زیرا با توجه به سهمیه‌بندی در نظر گرفته شده، مردم تا ۳ ماه آینده هیچ مشکلی در تهیه بنزین نخواهد داشت و بعد از اتمام این مهلت نیز دولت برای حل مشکل بنزین و قرار نگرفتن مردم در شرایط سخت برنامه‌ریزی خواهد کرد.
از سویی دیگر شمار معدودی از نمایندگان مجلس در جلسه‌ علنی چهارشنبه ۶ تیر ماه، طرح توقف سهمیه‌بندی بنزین با قید سه فوریت را تهیه، امضا و به هیئت رئیسه مجلس ارائه کردند و از وزیر نفت وقت دعوت شد تا با حضور در جلسه‌ علنی مجلس به پرسش‌های نمایندگان درباره سهمیه بندی بنزین پاسخ دهد.
اجرای طرح سهمیه بندی بنزین همانند هر پروژه عظیم دیگری که در سطح کشور انجام شده است آثار مثبت و منفی گوناگونی را به دنبال داشت.
جایگاه های پمپ بنزین ‪۲۴ساعت پس از اعلام عرضه بنزین به صورت سهمیه بندی، با صف های طولانی و آرامی رو به رو شدند. اجرای این طرح در دهه اول تیر ماه سال جاری، ترافیک شهر تهران را روان کرد به طوری که اغلب اتوبان‌های شهر تهران از کاهش شدید ترافیک حتی در ساعات شلوغ صبح گاهی و عصر گاهی برخوردار شدند.
اجرای طرح سهمیه بندی بنزین اگر چه در ابتدای امر کاری ناممکن به نظر می رسید اما با وجود تمام مشکلات فراروی آن، گامی اساسی در جهت تثبیت یارانه ها و اقتصاد جامعه و کاهش مصرف بنزین بوده است به نحوی که بر اساس آمار ارائه شده مصرف سوخت در تمام کشور با کاهش روبرو بوده است.
کاهش مصرف سوخت، کاهش تردد خودروها در سطح شهر و در نتیجه کاهش ترافیک، سبب شد صرفه جویی های قابل توجهی در این زمینه صورت گیرد به نحوی که رقم صرفه جویی شده در کاهش مصرف بنزین روزانه به میلیون ها تومان می رسید.
بر اساس آمار به دست آمده در طول تیر ماه امسال، همه استان های کشور پنج تا ۲۵ درصد با کاهش مصرف سوخت مواجه بوده اند به نحوی که تنها در استان خراسان جنوبی میزان مصرف سوخت ۱۸ درصد کاهش داشته است. به همین ترتیب،مدیران عامل شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی خراسان شمالی، چالوس، اهواز، چهارمحال و بختیاری و سایر شهرهای کشور نیز از تاثیرات مثبت اجرای این طرح مانند کاهش چشم گیر مصرف و میزان آلودگی خبر دادند.
علاوه بر نظرات مثبت در این زمینه، برخی نگرانی ها مانند سفرهای تابستانی و نوروزی، تامین سوخت بخش های خدماتی و کشاورزی، در نظر نگرفتن حقوق معلولان در سهمیه بندی بنزین و ایجاد مشکلات جدیدی برای آنان و مواردی از این دست، سبب به وجود آمدن نظرات مخالف این طرح شد.
به گفته حداد عادل، رئیس مجلس شورای اسلامی، نیاز نمایندگان مجلس به بنزین اضافی برای سرکشی به حوزه‌های انتخابیه نیز از جمله مشکلاتی بود که برای رفع آن علاوه بر ۱۰۰ لیتری که هر نماینده به صورت ماهانه در اختیار داشت، ماهی ۲۰۰ لیتر بنزین اضافه نیز به آن‌ها داده شد.
هم زمان با ابراز عقیده های مختلف مثبت و منفی، در داخل کشور برخی خبرگزاری ها و رسانه های خارج از کشور نیز به اظهار نظر در باره اجرای طرح سهمیه بندی بنزین در ایران پرداختند.
پایگاه اینترنتی بلومبرگ نیز ضمن بازتاب نظرهای معترضان اعلام کرد، ایرانی که ۵ میلیارد دلار برای واردات بنزین خرج می کند، یک شبه طرح سهمیه بندی بنزین را شروع کرده است.
سازمان کشورهای صادرکننده نفت نیز اعلام کرد که برنامه سهمیه‌بندی بنزین در ایران تاثیر منفی بر تقاضای نفت در منطقه دارد.
● پروژه عظیم سهمیه بندی بنزین و دیدگاه های مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری در دیدار با رئیس جمهوری، جمعی از مدیران اجرایی و کارگزاران سراسر کشور در تیرماه سال ۸۶، یکی از ویژگی های بارز دولت نهم را شجاعت در اقدام برشمردند و افزودند: مسئله بنزین از جمله این کارهاست که دولت شجاعانه تصمیم گیری و اقدام کرد که البته باید با بررسی همه جوانب آن، اجرای این تصمیم ادامه یابد.
محمود احمدی نژاد نیز به افزایش سهم درآمدهای غیرنفتی، افزایش سهم هزینه های عمرانی دولت و تغییر موازنه صادرات به واردات اشاره و خاطرنشان کرد که مدیریت بر مصرف سوخت نیز از جمله اقدامات دولت است که بر همین اساس و در پی مصوبه مجلس شورای اسلامی، دولت سهمیه بندی بنزین را آغاز کرد که اگر این کار بزرگ به سرانجام برسد ضمن میلیونها لیتر صرفه جویی بنزین، دهها میلیارد دلار نیز صرفه جویی خواهد شد و این مبلغ در مسیر سازندگی کشور و حل مشکلات مردم قرار خواهد گرفت.
‏همچنین مقام معظم رهبری در خطبه‏های نماز عید سعید فطر سال ۸۶، نارضایتی خود را از اسراف مردم در زمینه های مختلف، ابراز داشتند و فرمودند: ما مردم مسرفی هستیم؛ ما اسراف میکنیم؛ اسراف در آب، اسراف در نان، اسراف در وسائل گوناگون و تنقلات، اسراف در بنزین. کشوری که تولید کننده‏ی نفت است، وارد کننده‏ی فرآورده‏ی نفت - بنزین - است! این تعجب‏آور نیست؟! هر سال میلیاردها بدهیم بنزین وارد کنیم یا چیزهای دیگری وارد کنیم برای این که بخشی از جمعیت و ملت ما دلشان می خواهد ریخت و پاش کنند! این درست است؟! ما ملت، به عنوان یک عیب ملی به این نگاه کنیم.
سهمیه بندی و استفاده از کارت هوشمند برای توزیع بنزین در سال ۸۶ یکی از مهم ترین رویدادهای حوزه نفت و انرژی در سال ۸۶ بود که چنانچه در کنار سایر اقدامات دستگاه های مسئول در اجرای دستور العمل های تبصره ۱۳ به ویژه در بخش توسعه حمل و نقل عمومی قرار گیرد، می تواند در آینده نه چندان دور باعث تغییر فرهنگ مصرف انرژی در ایران شده و از این نظر یعنی مصرف بهینه و جلوگیری از اسراف انرژی، ایران را در ردیف کشورهای پیشرفته دنیا قرار دهد.

فاطمه شعبانی

منبع : خبرگزاری اقتصادی ایران