مدل ترویجی به منظور نهادینه کردن مشارکت کشاورزان درتشکل های تولیدی

واقعیت آن است كه در كشور ما تاكنون به مقوله مشاركت نهادینه یا پایدار آنگونه كه شایسته است توجه نشده است. این در حالی است كه زمینه‌های بسیار متعدد و متنوعی در بخش كشاورزی و در جوامع روستایی وجود دارد كه با شناسایی و بكارگیری آنها می‌توان تحولات عظیمی در عرصه ترویج كشاورزی بوجود آورد.
با توجه به اهمیت این موضوع تحقیق حاضر در جستجوی یافتن راه‌ حلی اساسی و بنیادین برای دستیابی ترویج كشاورزی به موقعیتی برتر و مطلوب تر در توسعه كشاورزی و روستایی كشور طراحی و اجرا گردیده است.
بر این اساس هدف كلی این تحقیق طراحی یك مدل ترویجی به منظور نهادینه كردن مشاركت كشاورزی در تشكل های تولیدی، صنفی است. روش بكار رفته در این تحقیق روش تركیبی یا توأمان است. در این روش با به كارگیری دو رهیافت كیفی و كمی می‌توان به سئوالات تحقیق پاسخ گفت و به اهداف آن نائل آمد. بر این اساس در بخش كیفی تحقیق حاضر پژوهشگر در جستجوی یافتن زمینه‌های مشاركت كشاورزان و چگونگی نهادینه شدن آن در فعالیت ها و امور تولیدی در قالب تشكل های سنتی و جدید و نیز پی بردن به نقش و چگونگی تاثیر ترویج كشاورزی در این تشكل ها، پنج روستا حوزه آبریز رودخانه حاجی عرب در دهستان سگزآباد، شهرستان بوئین زهرا واقع در استان قزوین را مورد مطالعه قرار داده است. برای این منظور پس از استقرار محقق در منطقه مورد مطالعه به مدت شش ماه (از آبان ماه ۱۳۸۰ تا مرداد ماه ۱۳۸۱) تعداد ۲۱ نمونه به روستایی و برخی مسئولان محلی به طور هدفمند با استفاده از روش نمونه‌گیری «گلوله برفی» انتخاب گردیدند. ابزار و تكنیك های جمع‌آوری اطلاعات در این بخش از تحقیق عبارت است: از مشاهده، مصاحبه‌های عمیق ساختار یافته و نیمه ساختار یافته؛ برگزاری جلسات بحث گروهی مشاركتی با حضور كشاورزان و بررسی اسناد و مدارك موجود.
یافته‌های تحقیق در این بخش نشان دهنده وجود زمینه‌های مشاركت گوناگون در سه مقطع قبل از اصلاحات ارضی، بعد از اصلاحات ارضی و پس از انقلاب اسلامی در منطقه مورد مطالعه بوده است. در عین حال مشاهدات و نتایج بدست آمده در این مرحله نشان می‌دهد كه در هریك از مقاطع مذكور فرآیند نهادینه شدن مشاركت كشاورزی تحت تأثیر علل و عوامل گوناگونی قرار گرفته و دچار فراز و نشیب های مختلفی گردیده است.
بررسی ها همچنین نشان می‌دهد كه ترویج كشاورزی در مقاطع زمانی یاد شده به شیوه‌های مختلفی فرآیند مذكور را در منطقه مورد مطالعه تحت تأثیر قرار داده است. بطوریكه روند فعالیت های ترویجی عمدتاً در جهت شكستن ساختارهای سنتی مشاركتی و حركت به سمت تشكل های جدید تولیدی بوده است، بدون آنكه تاكنون استفاده مطلوبی از ظرفیت های مشاركتی موجود در منطقه به عمل آمده باشد.
این تحقیق در فاز كمّی، از نوع پیمایشی و همبستگی بوده، در رهگذر دستیابی به هدف كلی مورد نظر یعنی طراحی مدل ترویجی به منظور نهادینه كردن مشاركت كشاورزان در تشكل‌های تولیدی به آزمون فرضیه‌های مختلف و بررسی ابعاد گوناگون جامعه مورد مطالعه در ارتباط با هدف كلی پرداخته است.
ابزار مورد استفاده در این فاز پرسشنامه بوده كه بوسیله آن ۱۳۸ نفر از كشاورزان در پنج روستای مورد مطالعه در منطقه مورد نظر مورد پرسش واقع گردیده اند. نمونه ها بر اساس روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب انتخاب گردیده اند.
برای تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع‌آوری شده در این تحقیق‌ از نرم‌ افزار SPSS استفاده شده است.
نتایج یافته های تحقیق در این خصوص نشان می‌دهد كه از میان متغیرهای مستقل مورد نظر تنها بین برخی متغیرهای مستقل تحقیق مانند تعداد اعضای خانوار، مشاركت كشاورزان در مراحل اجرا، ‌ارزشیابی، تسهیم منافع پروژه‌های مشاركتی و نیز مشاركت مالی آنها در امور عمرانی و كشاورزی با میزان نهادینه شدن مشاركت رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
در عین حال بین میانگین رتبه ای دیدگاه مخاطبان در مورد میزان نهادینه شدن مشاركت آنها برحسب برخی متغیرها مانند عضویت و یا عدم عضویت در بنه ، طرح مرتعداری و تعاونی دامداری همچنین شركت در جلسات بنه و تعاونی روستایی و نیز موقعیت كشاورزان در برخی تشكل های تولیدی صنفی تفاوت معنی داری وجود دارد.
نتایج مقایسه میانگین رتبه‌ای میزان نهادینه شدن مشاركت كشاورزان در تشكل های تولیدی،‌صنفی بر حسب وجود یا عدم وجود مردان توانا در روستا به عنوان مروج محلی مرد نیز تفاوت معنی‌داری را نشان می دهد در حالیكه همین مقایسه در مورد زنان مروج تفاوت معنی‌داری را نشان نداده است.
نتایج حاصل از تحلیل عاملی نیز نشان داده است كه شش عامل فضای نهادی، رهبری و مدیریت،‌ساختار، عملكرد، زمینه روستایی و پیوند بیشترین تأثیر را در تبیین واریانس كل عوامل مؤثر بر نهادینه شدن مشاركت كشاورزان در قالب تشكل های تولیدی و صنفی دارد.
سرانجام پس از تلفیق یافته‌ها در دو بخش كمّی و كیفی تحقیق مدل نهایی ترویجی به منظور نهادینه شدن مشاركت كشاورزان در تشكل های صنفی، تولیدی طراحی گردیده است. این مدل ضمن آنكه به تبیین رابطه بین تحقیق و ترویج پرداخته، نظام دانش و اطلاعات كشاورزی را در یك فضای نهادی با اتكاء به تشكیلاتی به نام سازمان كشاورزان روستا به عنوان سنگ بنای فعالیت های مشاركتی و نهادینه كردن مشاركت كشاورزان در سطوح مختلف مورد توجه قرار می‌دهد و می‌تواند در شرایط روستایی كشور با در نظر گرفتن نیازهای مخاطبان و بكارگیری عناصر راه حلی موجود مورد استفاده قرار گیرد.

پیمان فلسفی

منبع : ماهنامه جهاد