موسیقی محلی ، استان گلستان

موسیقی مردم تركمن در سیمای «اوزان»‌ها كه «بخشی» و «باغشی» هم گفته می‌شوند،‌ متجلی است. اوزان‌ها زبان‌ گویا و روایتگر رنج‌های مردم خود هستند و كارشان ریشه عمیقی در آیین شادمانی و پرخوانی (جادو پزشكی - موسیقی درمانی) دارد. می‌توان اوزان‌ها را پایه‌گذار و آفریننده همه آثار بنیادی موسیقی ترك‌ زبانان دانست. به عبارت دیگر اوزان‌ها سوگ، شادی و رزم و بزم اقوام ترك زبان را با واژگانی ساده و آهنگ‌هایی موزون و دلنشین بیان می‌دارند. نامدارترین «اوزان» در فرهنگ تركی روزگار پس از اسلام، شخصیتی به نام «قورقودآتا» یا «دده‌قورقود» است. امروزه نسل بعدی اوزان‌ها را در تركمن صحرا «باغشی» یا «بخشی» می‌‌نامند. بخشی به كسی اطلاق می‌شده است كه خط اویغوری را می‌توانسته به خوبی بخواند و گمان می‌رود واژه «بخشی» قدمتی بیش از 250 تا 300 سال نداشته باشد.
قوم تركمن به خاطر سركوب‌های مكرر از سوی خان‌ها،‌ زمینداران منطقه و دولت مركزی كه در مورد آنها اعمال می‌شد، هیچ‌وقت نمی‌توانستند خواسته‌هایشان را صریح بیان كنند، برای همین با موسیقی خواست خود را بازگو می‌كردند و شاید به همین دلیل است كه موسیقی تركمنی یكی از تجریدی‌ترین و در نوع خود پیچیده‌ترین انواع موسیقی در نواحی مختلف ایران است.
بخشی تركمن در همه جا كه باشد، با دو تار و آواز،‌ از تاریخ قوم خویش می‌‌گوید. بخشی‌ها حرف‌های زیادی برای گفتن دارند و شاید به همین دلیل است كه «رقص» برخلاف سایر اقوام، در میان تركمن‌ها جای چندان ویژه‌ای ندارد.
بخشی تركمن حتی در عروسی‌ها و مجلس‌های شادی نیز سخن از زندگی و تاریخ حماسه بار خود می‌گوید، حرف مردم خود را، اما شاد نمی‌گوید، با غرور و استوار می‌گوید. تداوم این موسیقی از طریق مجلس عروسی با وجود تضاد و تفاوت ظاهری میان محتوای آن و مراسم عروسی، خود نشان‌دهنده ویژگی و پیچیدگی خاصی است كه در فرهنگ و سنت‌های تركمن موجود است.
موسیقی تركمنی (كه تعداد نغمه‌های آن بالغ بر 500 آهنگ است) براساس چهار مقام اصلی،‌ یعنی «مخمس»، «تشنید»، «غئریق لار» و «نوایی» است. این مقام‌ها در چهار شیوه یا سبك مختلف و در نواحی یا تیره‌های خاص قابل اجرایند. این چهار سبك را می‌توان به صورت «گرگان یولی» كه نسبت به سایر شیوه‌ها ساده‌تر است،‌ «دامانایولی» كه بیشتر به شیوه اجرای تركمن‌ها‌ی خراسان نیز معطوف است و از شیوه گرگان یولی بیشتر است، «ماری یولی» و «خیوه یولی» نام برد.
متون آوازهای تركمنی نیز به دو دسته تقسیم می‌شود : دسته اول شامل داستانهای منثور و منظوم از قبیل «زهره و طاهر»، «غریب و شاه صنم»، «زین‌العرب»، «صیاد و همراه»،‌ «یوسف و احمد»، «كوراوغلی» و ... كه متن این داستان‌ها به زبان تركی و با داستان‌های اجرا شده توسط عاشیق‌های آذربایجان یكسان است. دسته دوم شعرهای برگرفته از شاعران كلاسیك تركمن چون «مختوم قلی فراغی»، «قرباندردی ذلیلی»، «آنه قلیچ مأتابی»، «ملانفس»، «مسكین قلیچ» و ... است. شعرهای دیگری هم در آوازها خوانده می‌شوند كه سروده شاعران گمنام تركمن است.
در موسیقی تركمنی دو تار مهم‌ترین ساز است. این ساز را چون از قدیم از چوب درخت توت می‌ساختند «توت تار» و به خاطر خشك كردن چوب در تنور «تامدیده» و به علت استفاده از دو سیم روی آن «دو تار» می‌‌نامیدند. البته در قدیم وترهای دو تار از جنس ابریشم تابیده شده بود،‌ اما امروزه از سیم فولادی استفاده می‌شود.