کودکان خسته کار

۲۲ خرداد، ۱۲ ژوئن درست ۸ سال از تصویب قطعنامه ممنوعیت کار کودک در سازمان جهانی کار (ILO) گذشت.پسرک بادکنک فروش روبه روی من هم جزء همین کودکان است. می خواهم او را کودک بازی بنامم. کودک درس صدایش کنم، کودک خنده های بی پایان، کودک خواب های آرام و رنگی. اما انگار تئوری پرداز اقتصاد چپ راست گفته که همیشه شرایط اقتصادی تعیین کننده است حتی اینجا. مجبور می شوم او را «کودک کار» بشناسم.
او یعنی «کودک زیر ۱۸ سالی که در خیابان ها یا کارگاه ها کار می کند و احساس تعلقی به خانواده اش دارد.» این تعریف کودک کار است. اصلاً زیر ۱۸ سال یعنی چه؟ یعنی کودکی که هر صبح با اتومبیل شخصی پدر به مدرسه می رود و در طول سال تحصیلی و به ویژه تابستان به هزار جور کلاس علمی و هنری و ورزش و... می رود با کودکی که تمام روز حتی پاسی از شب توی قطار مترو، از این واگن به آن واگن، راه می رود فال حافظ می فروشد همسن هستند؟، یا باید شناسنامه یکی از این دو نفر دروغ بگوید یا اینکه تعریف مان را از سن عوض کنیم.
نمی دانم. فقط این مشخص است که این دو گروه در هیچ چیزی مگر صفاتی مثل قد و وزن، با پیشوند «هم» به یکدیگر نزدیک نمی شوند. حتی اگر از نظر جنس یکی باشند اما در آنچه که با نقش اجتماعی شان شکل می گیرد (جنسیت) خیلی وقت ها با هم فرق دارند. وقتی دختربچه ای ۹ ساله با سری کچل و ظاهر و لباس پسرانه تا ساعت ۱۰ شب در پارک آدامس می فروشد...
به پسرک بادکنک فروش نگاه می کنم. بسیاری از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که پیدایش کار کودک به دلیل رکود اقتصادی، بیکاری، مهاجرت وسیع روستاییان به شهرها، فقر گسترش یافته و افزایش هزینه های زندگی است. سازمان بین المللی کار (ILO) نیز دلایل ورود کودکان به عرصه کار را از زاویه عرضه و تقاضا بررسی می کند.
در بحث عوامل مربوط به عرضه، فقر عامل اصلی است. البته امروز ایدز نیز به یکی از دلایل مهم پدیده کودک کار منجر شده است، زیرا با شیوع ایدز به ویژه در کشورهای در حال توسعه و فقیر از جمله آفریقا تعداد کودکان یتیم افزایش یافته و باعث حضور کودکان در صحنه های کار اجتماعی شده است. از زاویه تقاضا نیز خانواده ها یکی از مشتریان عمده کار کودکان هستند. مشاغل خانوادگی بیشتر وقت ها دیده نمی شود. این اتفاق اغلب در روستاها می افتد و همین است که بخش قابل توجهی از کودکان کار سراسر دنیا در مزارع و بخش کشاورزی به عنوان نیروی کار خانواده به خدمت گرفته می شوند.
ظاهر امر کمک به خانواده است اما منصفانه اگر بنگریم این کودک است که با حضور خود در مزرعه یا کارگاه های کوچک خانوادگی و نظایر آن از استخدام کارگر جلوگیری کرده و خود تبدیل به کارگری بی مزد شده است.از همه اینها گذشته بسیاری از کودکان کار به معنای واقعی کلمه استثمار می شوند؛ کار نه تنها مانع تحصیل شان می شود بلکه بر سلامت جسمی و روانی آنها نیز تاثیر منفی و مخرب می گذارد.
کار در معادن، قرار گرفتن در معرض سموم شیمیایی و کشاورزی، حوادث ناشی از کار با ماشین آلات و... به اندام ضعیف کودکان آسیب های جدی می زند. از سوی دیگر آنها در برابر بیماری های شغلی نیز بسیار شکننده هستند. فشار روانی، افسردگی، احساس درد و رنج و عدم اعتماد به نفس نشانه هایی عادی در میان کودکان کار است.
در این میان آسیب های روانی و اخلاقی به ویژه روی دختران تاثیر مستقیم و ویرانگری دارد. تصور به کارگیری یا به عبارت دیگر استثمار کودکان در روسپیگری و هرزه نگاری، قاچاق و فروش مواد مخدر، جنگ و درگیری های مسلحانه و بردگی دردناک و تکان دهنده است. دیروز ۱۲ ژوئن بود، روز جهانی مبارزه علیه کار کودک. در چارچوب مقررات پیمان نامه ۱۳۸ سازمان جهانی کار ILO فقیرترین کشورها مجاز هستند برای انجام کارهای سبک، البته در صورتی که به سلامت و رشد کودکان آسیب نرساند و در تعارض با آموزش آنها نباشد، حداقل سن اشتغال را ۱۲ سال تعیین کنند. این پیمان نامه با پیمان نامه حقوق کودک سازگار است.
پس بر این اساس شمار زیادی از کشورها از جمله ایران نباید پدیده ای به نام «کودک کار» داشته باشد،پیمان نامه ۱۸۲ ILO نیز در مورد بدترین اشکال استثمار کودکان و حذف فوری آن است. ایران نیز در تاریخ ۸/۸/۱۳۸۰ به این پیمان نامه پیوسته است که بر مبنای بند آخر آن هرکاری که به دلیل ماهیت یا شرایط ویژه آن برای سلامتی، ایمنی یا اخلاقیات مضر باشد، منع شده است. بنابراین تقریباً تمامی کارهایی که کودکان کار ایرانی به آن مشغولند منع شده است. اما آمار ILO نشان می دهد که در ایران حدود یک میلیون کودک کار وجود دارد که برمبنای آمار غیردولتی تنها ۳۵ هزار کودک کار در تهران هستند.
سر چهارراه، پشت چراغ قرمز پسرک بادکنک فروش لابه لای ماشین ها می دود. و من فکر می کنم او چقدر خوشبخت است که در معادن زغال سنگ کار نمی کند. مثل دختران قالیباف بیش از ۱۰ ساعت در شبانه روز پشت دار قالی نمی نشیند، آن هم در اتاقی تاریک و نمور. یا نمی داند مثل کالا قاچاق شدن یعنی چه؟ و شاید اصطلاح روسپیگری کودکان را هرگز نشنیده باشد،... او چقدر خوشبخت است که از میان کودکان کار دیده می شود.

پی نوشت
۱- آمارها از سایت انجمن حمایت از کودکان کار
www.apcl.com
حسین تولایی
دانشجوی کارشناسی ارشد رفاه اجتماعی

منبع : روزنامه شرق