رشد پرشتاب گردشگری؛آرزو یا برنامه

۲ سال پیش رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از تحول بنیادین بخش گردشگری كشور طی ۲ سال سخن گفت.اكنون آن ۲ سال گذشته و تحول نوید داده‌شده رخ ننموده است. با این حال مدیران سازمان یاد شده می‌كوشند با ارائه آمار و ارقامی كه البته مبانی آنها از سوی كارشناسان با تردیدها و پرسش‌هایی روبه‌رو شده است، تحولی بزرگ در بخش گردشگری را به اثبات برسانند. به‌نظر می‌رسد كه نگاه به اهداف تعیین‌شده در برنامه چهارم توسعه برای رشد گردشگری و مقایسه آن با آمارهای فعلی، صحت و سقم دعاوی مطرح‌شده را مشخص سازد. خصوصا كمتر از ۲ سال به پایان برنامه باقی‌مانده و دست‌كم باید ۵۰درصد از اهداف آن محقق شده باشد.تنها برای نمونه می‌توان اشاره كرد كه در برنامه چهارم ایجاد ۴۰۰ موزه پژوهشی ـ تخصصی وابسته به دستگاه‌های اجرایی برای «رشد پرشتاب» بخش گردشگری پیش‌بینی شده، حال تاكنون حتی ۲۰درصد از این تعداد نیز ایجاد نشده و مشخص نیست كه مسوولان مربوطه چگونه در كمتر از ۲ سال آینده می‌توانند صدها موزه تخصصی ایجاد كنند؟
در حال حاضر ضریب فزاینده اشتغال صنعت گردشگری بعد از بخش كشاورزی، صنایع غذایی و ساختمان رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است. همچنین ضریب فزاینده تولید در صنعت گردشگری ایران بعد از صنایع غذایی و ساختمان در رتبه سوم قرار دارد. بنابراین توسعه گردشگری باعث بهبود توزیع درآمد در كشور خواهد شد. همچنین توسعه گردشگری منجر به پاسخگویی مناسب به تقاضای عمومی برای سفر می‌شود و از هدایت بی‌رویه به سوی مقاصد برون‌مرزی جلوگیری می‌كند.امكانات و قابلیت‌هایی كه در برنامه چهارم توسعه برای رشد صنعت گردشگری مورد توجه قرار گرفته‌اند، در ۳ بخش به شرح ذیل جای می‌گیرند:
▪ نخست - تنوع جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی: تنوع جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی در ایران، عاملی مهم در جذب گردشگران است. تاریخ ایران قدمت دیرینه‌ای دارد و از میان ده‌ها هزار اثر و محوطه تاریخی ایران ۱۱۰۰ مكان تحت حمایت قرار دارند. ایران دارای ۳۰۰ موزه و حدود یك و نیم میلیون شی‌ء تاریخی است و ۶ اثر تاریخی و فرهنگی كشور در فهرست آثار جهان به ثبت رسیده است. (در تیرماه سال ۱۳۸۴ هفتمین اثر تاریخی ایران یعنی «گنبد سلطانیه» در فهرست آثار جهانی جای گرفت ـ ناشر) همچنین فرهنگ مردم ایران جذابیت زیادی برای گردشگران دارد و بارگاه مقدس حضرت امام‌رضا(ع) و حضرت معصومه (س) مورد توجه مسلمانان جهان به‌ویژه شیعیان است. از نظر طبیعی نیز ۳ رشته‌كوه، ۲ كویر بزرگ، ۲ نوار ساحلی و چندین دریاچه بزرگ، ایران را در جایگاه مناسبی برای رونق گردشگری طبیعی می‌نشاند.
در كنار اینها، ورزش‌هایی چون شكار قوچ، مارال و سایر حیوانات وحشی، شنا، ماهیگیری و اسكی جذابیت‌های دیگری به‌شمار می‌آیند كه همراه با امكانات ورزشی انسان ساخت نظیر مجموعه ورزشی آزادی در زمره امكانات و قابلیت‌های كشور برای توسعه صنعت گردشگری قرار می‌گیرند. ضمن آنكه به مجموع این جاذبه‌ها باید پایین‌بودن نسبی قیمت برخی از كالاها و خدمات خاص در ایران را افزود.
▪ دوم - امكانات اقامتی و خدمات گردشگری: مطابق آخرین آمارهای موجود(در زمان تدوین برنامه چهارم) امكانات اقامتی و خدمات گردشگری ایران عبارت است از:
ـ ۲۵۲۷ واحد اقامتی جهانگردی شامل ۵۸۲ هتل، ۱۷۸۲ مسافرخانه و ۱۶۳ هتل آپارتمان
ـ بیش از ۱۶۹۱ باب رستوران میان‌راهی
ـ ۱۷۰۰ دفتر خدمات جهانگردی و ۱۲۰۰ راهنمای تور
ـ تسهیلات MICE كه معمولا در شهرهای بزرگ به‌ویژه در تهران ارائه می‌گردد.
سوم- امكانات زیربنایی عمومی: امكانات زیربنایی عمومی كشور كه می‌تواند در توسعه بخش گردشگری موثر باشد، به شرح ذیل است:
ـ بیش از ۱۵ هزار شعبه بانكی در سراسر كشور
ـ ۶۲۱۸ مركز پزشكی در ایران
ـ شبكه حمل‌ونقل نسبتا گسترده هوایی، زمینی، دریایی و ریلی
ـ زیربناهایی مانند برق، آب، مخابرات، بهداشت، امنیت و مدیریت مواد زائد كه به‌ویژه در شهرهای توسعه‌یافته‌تر مانند تهران، اصفهان، شیراز، مشهد و بندرعباس تا حدود زیادی مناسب است.اكنون با به‌دست آوردن یك تصویر كلی از امكانات و قابلیت‌های كشور برای توسعه گردشگری می‌توان به تنگناها و مسائل اساسی در این بخش پرداخت.
● تنگناها و مسائل اساسی
علاوه بر وجود تبلیغات منفی در خارج از كشور درباره ایران كه تاثیر بازدارنده‌ای بر جذب گردشگران كشورهای مختلف دارد، سایر تنگناها و مسائل در ۳ بخش جای می‌گیرند.
ـ نخست- عدم ساماندهی جاذبه‌ها و امكانات گردشگری:
در حال حاضر حجم وسیعی از آثار تاریخی و فرهنگی بدون مستندسازی، ثبت تعیین حریم و مرمت باقی مانده است؛ واحدهای اقامتی موجود گردشگری معمولا قدیمی است و نیاز به بازسازی اساسی و درجه‌بندی مجدد دارد؛ استاندارد هتل‌ها و رستوران‌های ایران با استانداردهای بین‌المللی مطابقت ندارد و فقط تعداد كمی از دفاتر خدمات جهانگردی (كمتر از ۲۰ دفتر) اقدام به اجرای تورهای خارج به داخل می‌كنند.
ـ دوم - صنعت مدیریت خدمات گردشگری:
در این خصوص باید گفت كه اكنون هیچ سازمانی برای توسعه و بازاریابی تسهیلات MICE، با وجود موقعیت استراتژیك ایران در منطقه وجود ندارد، سیستم‌ها و روش‌های مدیریت هتل اعم از حسابداری، رزرواسیون، سرو غذا و... قدیمی و نسبتا ناكارآمد است و سیستم كامپیوتری بین‌المللی رزرواسیون به هتل‌ها متصل نیست، هتل‌های ۴ و ۵ ستاره عمدتا تحت مالكیت بنیادها و شركت‌های نیمه‌دولتی قرار داشته و فاقد یك مدیریت كارآمد برای ارائه خدمات با كیفیت بالا هستند و بالاخره نبود اطلاعات ضروری درباره راهنمایان تور و توانایی آنها و رقم بالای افرادی كه منتظر كارت شناسایی هستند، مشكل عمده‌ای در راه جذب گردشگران است.
ـ سوم - كیفیت پایین خدمات عمومی:
در بخش خدمات عمومی، ناوگان هوایی نیازمند توسعه و جایگزینی است و باید خدمات جانبی مربوطه ازجمله بازاریابی، استفاده از سیستم‌های رایانه‌ای برای رزرو جا (بلیت) و ارائه خدمات مناسب در محیط فرودگاه‌ها توسعه یابد.
همچنین كیفیت خدمات پزشكی در خارج از شهرهای اصلی پایین بوده و خدمات پزشكی و امدادرسانی مناسب در زمان وقوع تصادفات یا سایر حوادث ناكافی است، كارت‌های اعتباری بین‌المللی در كشور رواج ندارد و این امر بر ورود گردشگر به كشور تاثیر منفی دارد. وسایل حمل و نقل زمینی معمولا قدیمی است و نیاز مبرم به نوسازی دارد. (این سرویس‌ها به دلایل وضعیت نابسامان جاده‌ای غیر‌قابل اطمینان هستند) نیز كیفیت و راحتی واگن‌های قطار به نحو چشمگیری متفاوت است. ظرفیت معمولا محدود، سرویس و خدمات در طول سفر ضعیف و سرعت معمولا پایین است، از این رو، انجام یك سفر زمان زیادی به طول می‌انجامد.در برنامه چهارم توسعه، با توجه به آنچه از امكانات و قابلیت‌های كشور از یك سو و تنگناها و مسائل اساسی از سوی دیگر گفته شد، هدف‌های آرمانی برای توسعه گردشگری ترسیم شده است كه در ادامه مورد اشاره قرار می‌گیرد.
● هدف‌های آرمانی
در برنامه چهارم توسعه، سه هدف عمده به عنوان اهداف آرمانی در بخش گردشگری مشخص گردیده است.
ـ اول: ایجاد رشد پرشتاب در صنعت گردشگری كشور به عنوان یكی از بخش‌های دارای مزیت و اشتغالزا در راستای دست یافتن به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوبی و غربی.
ـ دوم: گسترش تعامل سازنده و موثر با جهان بر اساس اصول عزت، حكمت و مصلحت.
ـ سوم: حفاظت از میراث فرهنگی كشور به عنوان بخش مهمی از مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی و اصول اخلاقی و ارزش‌های اسلامی، ملی و انقلابی.
در كنار این هدف‌های آرمانی، یك دسته از هدف‌های كمی و قابل اندازه‌گیری نیز وجود دارند كه در ۱۴ مورد شرح داده می‌شوند.
● هدف‌های كمی
هدف‌های كمی برنامه چهارم در بخش گردشگری عبارت است از:
۱ ) افزایش گردشگران ورودی به ۴میلیون و۱۴۰ هزار نفر در سال ۱۳۸۸.
۲ ) افزایش گردشگران ورودی به صورت تور به ۲۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۸۸.
۳ ) افزایش تخت اقامتی طبقه‌بندی شده به ۱۷۰ هزار تخت در سال ۱۳۸۸.
۴ ) ایجاد ۱۴۰ منطقه نمونه گردشگری.
۵ ) افزایش بازرسی‌های نظارتی از كیفیت خدمات گردشگری در ۱۰۰ هزار بازرسی در سال ۱۳۸۸.
۶ ) افزایش نیروهای فعال دریافت‌كننده خدمات آموزشی در بخش به ۲۰ هزار نفر در سال.
۷ ) مستندسازی ۶۰ اثر از هر هزار اثر غیر‌منقول شناسایی شده .
۸) مستندسازی ۲۰۰ اثر از هر هزار اثر منقول شناسایی شده .
۹ ) حفاظت از ۴۰ اثر از هر هزار اثر نیازمند حفاظت.
۱۰) ثبت ۲۰۰ اثر در فهرست آثار ملی از هر هزار اثر شناسایی شده .
۱۱) تعمیر و مرمت ۴۵ مكان و بناهای تاریخی از هر ده هزار مكان و بناهای تاریخی شناسایی شده.
۱۲) مرمت ۲۰۰ شیء تاریخی از هر هزار شیء تاریخی نیازمند مرمت.
۱۳) افزایش موزه‌های فعال به هزار موزه تا سال ۱۳۸۸.
۱۴) ایجاد ۴۰۰ موزه پژوهشی ـ تخصصی وابسته به دستگاه‌های اجرایی تا سال ۱۳۸۸.
● سیاست‌های كلی
بر مبنای هدف‌های آرمانی و هدف‌های كمی برنامه چهارم در بخش گردشگری، یازده سیاست كلی نیز در این بخش به شرح ذیل وجود دارد:
۱) تقویت باور و عزم ملی برای توسعه بخش میراث فرهنگی و گردشگری
۲) توسعه زیرساخت‌های مرتبط با استفاده از حداكثر مشاركت بخش غیردولتی
۳) گسترش سطح كاوش، حفاظت فنی و فیزیكی، مستندسازی و ثبت‌ آثار
۴) همگانی كردن حفاظت، مرمت، احیا و معرفی آثار تاریخی، فرهنگی كشور
۵) تسهیل ورود و خروج و ارتقای سطح ایمنی و خدمات‌رسانی در مسیرهای عمده گردشگری
۶) گسترش تبلیغات داخلی برای ترویج فرهنگ گردشگرپذیری و تبلیغات بین‌المللی برای جلب گردشگران بین‌المللی
۷) بهره‌برداری مناسب از بناها و بافت‌های تاریخی و فرهنگی در شهرها و روستا
۸) توانمندسازی و نظارت بر نیروی انسانی فعال در بخش و بخش‌های مرتبط
۹) ایجاد تنوع در محصولات گردشگری و میراث فرهنگی و طبیعی
۱۰) تقویت پایه‌های آماری بخش
۱۱) گسترش برگزاری رویدادهای بین‌المللی برای جلب افراد خارجی به كشور.
● اقدامات اجرایی
در نهایت باید اقدامات اجرایی مربوط به بخش گردشگری در برنامه چهارم توسعه را توضیح دهیم كه از طریق آنها می‌توان هدف‌های ترسیم‌شده در این بخش را محقق ساخت. این اقدامات در هفت قسمت جای می‌گیرند:
ـ اول ـ ایجاد زیرساخت‌ها و ساماندهی خدمات گردشگری: اقداماتی كه باید در این راستا صورت پذیرد عبارت است از ایجاد زیرساخت‌های مناسب در كنار حداقل ۱۱ قطب گردشگری بین‌المللی و ملی، توسعه موزه‌ها شامل احداث ۳۰ سایت موزه تاریخی، ۱۲ موزه منطقه‌ای، ۲۰ موزه بزرگ استانی، ارتقای سطح ۴۵ موزه ملی به استانداردهای بین‌المللی و مشاركت برای ایجاد یك‌هزار موزه تخصصی و ملی و ارتقای سطح موزه ملی ایران به یكی از ۵ موزه بزرگ دنیا و حمایت از ایجاد موزه‌های غیر‌دولتی، ساماندهی خدمات بین‌راهی از طریق ایجاد ۷۴ مجتمع رفاهی عبادی بین‌راهی، حمایت از ایجاد ۱۴۰ منطقه نمونه گردشگری، ایجاد شبكه اطلاع‌رسانی جهانگردی در سراسر كشور، بررسی و شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در زمینه‌های گردشگری و میراث فرهنگی و جلب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، ساماندهی مجدد تعطیلات برای توزیع متناسب آن در طول سال.
ـ دوم ـ سرعت و وسعت‌بخشیدن به حفاظت و مرمت آثار تاریخی: در این راستا نیز هفت اقدام مهم در دستور كار قرار دارد كه عبارتند از: سرعت‌بخشیدن به روند سندسازی آثار منقول و غیر‌منقول، افزایش روند خرید بناهای باارزش و تعیین و خرید حریم و گسترش حفاظت از آثار تاریخی ـ فرهنگی، توسعه كاوش علمی تپه‌ها و محوطه‌ها و پژوهش در موضوعات تاریخی و فرهنگی؛ سرعت‌بخشیدن به مرمت و ساماندهی اماكن، بناها، باغ‌های ایرانی و اشیای تاریخی و فرهنگی، اهتمام بیشتر برای ثبت آثار در فهرست آثار جهانی، افزایش تعداد پایگاه‌های میراث فرهنگی به ۱۰۰ پایگاه و تجهیز مناسب آنها، شناسایی و مستندسازی آثار تاریخی ـ فرهنگی در محدوده جغرافیایی اجرای طرح توسعه دستگاه مجری با نظارت و تایید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
ـ سوم ـ نظارت بر فعالیت خدمات گردشگری و توانمندسازی فعالان بخش: خرید خدمت برای ۵۵۰هزار بازرسی جهت نظارت بر فعالیت‌ها و رعایت استانداردها، ارتقای سطح دانش كاركنان واحدهای خدمات‌رسان از طریق آموزش ۸۷ هزار فعال بخش و ساماندهی و تقویت تشكل‌های غیر‌دولتی و واگذاری امور به آنها در چارچوب قوانین موجود اقدامات اجرایی پیش‌بینی شده در این خصوص هستند.
ـ چـهارم ـ بازاریابی و تبلیغات بین‌المللی: در این قسمت اقدامات ذیل توسط برنامه‌ریزان پیش‌بینی شده است:
شركت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی تخصصی گردشگری و میراث فرهنگی به‌عنوان دولت جمهوری اسلامی، انجام تبلیغات و چاپ مطالب مرتبط در رسانه‌های بین‌المللی و توزیع اقلام تبلیغاتی بازارهای هدف، گنجاندن موضوع تبلیغ و بازاریابی برای سفر به ایران به‌عنوان یكی از وظایف اصلی سفارتخانه‌های كشور در بازارهای هدف، استفاده از شبكه‌های برون‌مرزی صدا و سیما برای تبلیغ جاذبه‌های گردشگری و ایجاد انگیزه برای سفر به ایران و نهایتاً جلب و برگزاری مسابقات ورزشی، كنفرانس‌ها، فستیوال‌ها، جشنواره‌ها و رویدادهای سیاسی، فرهنگی و علمی بین‌المللی.
ـ پنجم ـ توسعه پژوهش در زمینه‌های میراث فرهنگی و گردشگری: توسعه پژوهش‌های بنیادی، كاربردی و توسعه‌ای در زمینه‌های مرتبط، اجرای سیستم آمار گردشگری (STS) و حساب اقماری گردشگری (TSA)، تدارك موضوعات درسی در خصوص میراث فرهنگی و گردشگری در وزارت آموزش و پرورش و ایجاد و توسعه دانشكده‌ها و پژوهشكده‌های مرتبط در دانشگاه‌های كشور، اقدامات اجرایی برای توسعه پژوهش در زمینه‌های میراث فرهنگی و گردشگری را شكل می‌دهند.
ششم ـ تسهیل ورود و خروج اتباع بیگانه و ارتقای سطح خدمات گردشگری در كشور: در این راستا نیز هفت اقدام اجرایی مورد توجه قرار گرفته‌اند كه عبارتند از تسهیل صدور ویزا و ورود و خروج اتباع بیگانه از بازارهای هدف، اعمال تخفیف‌های ویژه در عوارض ورود به كشور، ایجاد بستر مناسب برای توسعه فعالیت شركت‌های داخلی و خارجی در پروازهای داخلی و بین‌المللی، بهبود سطح ایمنی و خدمات در مسیرهای هوایی و ریلی، ساماندهی ۸ محور گردشگری مهم كشور از لحاظ امكانات رفاهی بین‌راهی و ایمنی، توسعه فعالیت‌های بیمه‌ای مرتبط با گردشگری و ایجاد امكانات مناسب برای استفاده از كارت‌های اعتباری بین‌المللی.
هفتم ـ ساماندهی خدمات شهری در شهرهای مقصد گردشگری: ساماندهی حمل و نقل شهری و ایجاد خدمات حمل و نقل شهری با كیفیت بالا در شهرهای عمده گردشگری و ساماندهی و زیباسازی شهرهای توریستی به‌خصوص در نوار ساحلی دریای خزر و ایجاد سیستم‌های مناسب برای دفع زباله و رفع آلودگی‌ها در حداقل زمان ممكن دو اقدام اجرایی در نظر گرفته شده توسط برنامه‌ریزان برای ساماندهی خدمات شهری در شهرهای متعدد گردشگری هستند.

منبع : روزنامه تهران امروز