شنبه, ۱۹ آبان, ۱۴۰۳ / 9 November, 2024
مجله ویستا


سیمای درخت در صحیفه سبز وحی


سیمای درخت در صحیفه سبز وحی
● به بهانه روز درختکاری
هر ساله با نزدیک‌تر شدن به بهار و در پانزدهم اسفندماه روزی به نام روز درختکاری نامیده می‌شود؛ روزی که اغلب مردم و نیز مسئولان کشور با کاشت نهالی تلاش می‌کنند که به نوبه خود ضمن تشویق مردم به امر توجه کردن به درخت و درختکاری خودشان هم سهمی در گسترش فضای سبز داشته باشند و همچنین سنت حسنه‌ای را برپا دارند.
حال که صحبت از درخت و کاشتن این موهبت الهی به میان آمد، قصد داریم به سراغ کتاب نجات‌بخش خداوندی برویم و از میان آیات نورانی آن سخنی چند در باب درختان نام برده شده در این کتاب بیان کنیم. باشد که مورد قبول واقع شود.
قبل از هر سخنی ذکر این نکته را واجب می‌دانیم آنچه در باب درختان موجود در قرآن کریم بیان می‌شود، تنها برخی از این درختان هستند. همچنین خداوند به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم در آیات مختلف نام درخت یا میوه آن را بیان کرده است که این بیان کردن صورت‌های گوناگونی دارد؛ چنانچه گاهی در ذکر حادثه یا اتفاقی تاریخی نام درختی ذکر شده و گاهی خداوند با قسم خوردن به درخت یا میوه آن به ذکر سخن نسبت به بندگان خویش پرداخته است.
بی‌شک اوج ذکر نام درخت در قرآن کریم، آن جایی است که اشاره می‌شود که درختان نیز به ذکر و تسبیح خداوند می‌پردازند؛ “و گیاه و درختان هم به سجده او سر به خاک نهاده‌اند.”(۱)
و در کنار آن با ذکر نام درخت به نوعی قدرت لایزال الهی در اذهان بیش از پیش تداعی شده و همگان چون گذشته به این نکته واقف می‌شوند که هیچ قدرتی جز قدرت الهی وجود ندارد؛ “و هم زراعت‌های شما را از آن آب باران برویاند و درختان زیتون و خرما و انگور و از هر گونه میوه بپرورد و در این کار آیت و نشانه قدرت الهی برای اهل فکر پدیدار است.”(۲)
و گاهی هم از واژه درخت در قرآن برای مثال زدن استفاده می‌شود؛ چنانچه در آیه‌ای چنین می‌خوانیم:
“ای رسول ما ندانستی که چگونه خداوند کلمه پاکیزه را به درخت زیبایی مثل زده که اصل ساقه آن برقرار باشد و شاخه آن به آسمان برشود.”(۳)
و نیز در برخی موارد هم در شرح حادثه‌ای تاریخی به نام درخت یا واژه درخت بر می‌خوریم که از آن یاد شده است؛آن طور که در شرح حوادث مربوط به حضرت آدم(ع) و حوا می‌خوانیم:
“باز شیطان در او وسوسه کرد و گفت: ای آدم، آیا تو را بر درخت ابدیت و ملک جاودانی دلالت کنم.”(۴)
در ادامه باید متذکر شد که خداوند در برخی آیات به طور مستقیم به نام درخت یا درختانی اشاره می‌کند که در اینجا به چند نمونه از آنها اشاره می‌شود:
هرگاه خداوند از چیزی در قرآن یاد می‌کند، هدفی والا در آن نهفته است. فی‌المثل در سوره بقره آیه ۲۶۶ زمانی که نام چند درخت چون خرما و انگور و باغ‌های مربوط به آن می‌آید، هدف مثال زدن برای بندگان است؛ “آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر آنها نهرها روان است و برای او در آن باغ از هرگونه میوه‌ای فراهم باشد و در حالی که او را پیری رسیده و فرزندانی خردسال دارد، گردبادی آتشین بر آن باغ زند و باغ یک سر بسوزد؟و...”
گاهی هم با آمدن نام درختان به نوعی ذکر قدرت الهی می‌شود؛ که این ذکر قدرت الهی بی‌شک در آفرینش دیگر موجودات هم قابل رویت است؛‌چنانچه می‌خوانیم:
“و اوست کسی که از آسمان آبی فرو آورد؛ پس به وسیله آن از هرگونه گیاه برآوردیم و از آن گیاه جوانه سبزی خارج ساختیم که از آن دانه‌های متراکمی بر می‌آوریم و از شکوفه درخت خرما خوشه‌هایی است نزدیک به هم و نیز باغ‌هایی از انگور و زیتون و انار- همانند وغیرهمانند- خارج نمودیم. به میوه آن چون ثمر دهد و به طرز رسیدن آن بنگرید. قطعا در اینها برای مردمی که ایمان می‌آورند، نشانه‌هاست که البته در تمام این ذکر قدرت الهی حکمتی است از روزی‌رسان بودن خداوند به بندگانش؛
“پس برای شما به وسیله آن باغ‌هایی از درختان خرما و انگور پدیدار کردیم که در آنها برای شما میوه‌های فراوان است و از آنها می‌خورید.”(۶)
و نیز؛ “و در آن [زمین] باغ‌هایی از درختان خرما و تاک قرار دادیم و چشمه‌ها در آن روان کردیم تا از میوه آن و از کارکردهای دستان خودشان بخورند. آیا بازهم سپاس نمی‌گذارند؟”(۷)
که تمام اینها در این مبحث خلاصه می‌شود که انسان باید هماره شکرگزار خداوند و نعمت‌های او باشد و نیز ضمن اسراف نکردن به فکر دیگران هم باشد؛
“و اوست که باغ‌هایی با داربست و بدون داربست و خرما بن و کشتزارها با میوه‌های گوناگون آن و زیتون و انار، شبیه به یکدیگر و غیرشبیه پدیدار کرد. از میوه آن- چون ثمرداد- بخورید و حق [بینوایان از] آن را روز بهره‌برداری از آن بدهید. ولی زیاده‌روی مکنید که او اسراف‌کاران را دوست ندارد.”(۸)
اما سوای آنچه گفته شد، در بسیاری از آیات الهی نام درختان همراه با ذکر یک حادثه تاریخی است؛ حادثه‌ای که ریشه در دل تاریخ دارد و در شکل گرفتن آن‌درخت یا درختانی هرچند کوچک نقش داشته‌اند. به عنوان مثال در برخی آیات زمانی که لحظه تولد حضرت عیسی(ع) بیان می‌شود و به دنبالش لحظه تنهایی حضرت مریم(س) می‌آید، این چنین از درختی که در پیرامون آن بانوی بزرگوار است، یاد می‌شود؛
“پس [مریم] به او [عیسی] آبستن شد و با او به مکان دورافتاده‌ای پناه جست. تا درد زایمان او را به سوی تنه درخت خرمایی کشانید. گفت: “ای کاش، پیش از این مرده بودم و یک سر فراموش شده بودم.”‌پس از زیر [پای] او [فرشته] وی را ندا داد که: ‌غم مدار، پروردگارت زیر پای تو چشمه آبی پدید آورده است و تنه درخت خرما را به طرف خود بگیر و بتکان تا بر تو خرمای تازه فرو ریزد.”(۹)
و نیز در جایی صحنه‌ مواجهه موسی(ع) با فرعون ذکر می‌شود که خداوند از درختان بهشتی یاد می‌کند.(۱۰)
و باز خداوند در جایی که حادثه مربوط به حضرت یوسف(ع) و زلیخا را متذکر می‌شود، از میوه نارنج سخن به میان آورد.(۱۱)
اما سوای آنچه گفته شد، مقدس شمردن برخی درختان و میوه‌های آنان است؛ چنانچه خداوند در کتاب نجات‌بخش قرآن در شرح حوادث واتفاقات دوران حضرت موسی(ع) چنین می‌گوید:
“و چون موسی آن مدت را به پایان رسانید و همسرش را [همراه] برد، آتشی را از دور در کنار طور مشاهده کرد. به خانواده خود گفت: “[اینجا] بمانید که من [از دور] آتشی دیدم. شاید خبری از آن یا شعله‌ای آتش بیاورم برایتان. باشد که خود را گرم کنید. پس چون به آن [آتش] رسید از جانب راست وادی، در آن جایگاه مبارک از آن درخت ندا آمد که: “ای موسی، منم، من، خداوند، پروردگار جهانیان”‌و [فرمود:] “عصای خود را بیفکن. پس چون دید آن مثل ماری می‌جنبید، پشت کرد و برنگشت. ای موسی، پیش آی و مترس که تو در امانی.”(۱۲)
به هرحال آنچه بیان شد، تنها قطره‌ای بود از دریای بی‌کران معانی قرآنی، باشد که راهنمای ما در زندگی‌مان باشد.
در ضمن ذکر این نکته ضروری می‌باشد که کاشت درخت و رونق درختکاری در دین اسلام، همچون دیگر ادیان الهی حائز اهمیت است؛ چنانچه وجود احادیثی مبنی بر اینکه کاشت درخت و نگهداری از آن باعث زیاد شدن عمر می‌شود، کاشت نهال در مواقع ضروری از اهم واجبات است و... مبین این ادعاست.
پی‌نوشتها در بخش فرهنگی موجود است.
فرهنگ مهاجر
منبع : روزنامه رسالت