گذری بر میدان نقش جهان اصفهان

به راستی که هنر نزد ایرانیان است و بس. به هر کجای این مرز و بوم که رویم به آثار و ابنیه های مختلف به جای مانده از ادوار گوناگون برمی خوریم که هریک سرگذشتی دارند و حال و هوایی. شرح وقایع گذشته بر هر یک از این ابنیه ها بی شک پندی است خطیر در گذر زمان. در این میان شهر اصفهان جایگاهی بس رفیع در ازمنه مختلف ایران داشته و خواهد داشت. چنانچه سفری به اصفهان این نصف جهان زیبا داشته باشـــیم بی شک از نخســـتین مکان هایی که به ســـراغ آن خواهــــیم رفت مـــیدان نقـــش جهان یا میــدان امام خمینی(ره) است. این میدان که در بخش شمالی شهر اصفهان ساخته شده دربردارنده مجموعه بزرگی از ساختمان های دوره صفوی است. طول این میدان از شمال به جنوب بالغ بر ۵۰۰ متر و عرض آن حدود ۱۶۵ متر است. میدان نقش جهان به جای میدان کوچکی که از دوره تیموری باقی مانده بود، احداث شده. علت نامگذاری این مکان این است که پیش از آنکه شهر اصفهان به پایتختی ایران صفوی برگزیده شود در این میدان باغی گسترده وجود داشته است به نام نقش جهان. پیش از احداث میدان به شکل فعلی، حداقل بخشی از باغ نقش جهان به نام میدان معروف بوده است. علی الظاهر این بنا به شکل فعلی در دوره سلطنت شاه عباس اول و به سال ۱۰۱۱ قمری ساخته شده و در پیرامون میدان، مشهورترین و عظــیم ترین بناهــای تاریــخی اصـــفهـان ماننــد مسجد امام خمینی(ره) (در ضلع جنوبی)، مســـجد شیخ لطف الله (در ضلع شرقی)، عمارت عالی قاپو (در ضلع غربی) و سردر قیصریه (در ضلع شمالی) ساخته شده اسـت. که هریک از این ابنــیه خود داستــانی دارند شگفت. با گذر از درهـایی که به درون مـیدان باز می شوند، خواهیم دید که چهار بازار بزرگ اطراف میدان را احاطه کرده اند. این بازارها در روزگار صفویه هر یک به شـــغلی اختصاص داشت. معمار چیـره دست اصفـــهانی علی اکبر اصــفهانی ســـاخت مســجد امام خـــمینی(ره) و عالی قاپو را بر عهده داشته است.
غیر از ابنیه یی که اکنون موجودند، بنا های دیگری نیز در میدان نقش جهان وجود داشته که به تدریج کاربرد خود را از دست داده و از میان رفته اند. عـمارت ساعت (که به کــلی تـــخریب و بــنای مسجد شیخ لطف الله به جای آن ساخته شد)، ۱۱۰ عراده توپ اسپانیایی (غنیمت فتح جزیره هرمز به وسیله امامقلی خان) و میله قپق به ارتفاع ۴۰ متر در مرکز میدان (که امروزه به کلی از بین رفته است) از آن جمله اند.
این میدان در سده یازدهم هجری قمری یکی از بزرگ ترین میدان های دنیا بوده و در دوره شاه عباس و جانشینان او بازی چوگان، رژه ارتش، چراغانی و نمایش های گوناگون در این محل انــجام می گرفته است. دو دروازه سنگی چوگان از آن دوره هنوز در میدان باقی است که از انجام ورزش چوگان در آن دوره حکایت می کند. این میدان همچنین محل برگزاری جمعه بازارهای عظیم بوده است. جالب اینکه این میدان قسمت بندی شده و هر صنف در جای مخصوصی کالاهای خود را عرضه می کردند. یکی از اولین مراسم رسمی که در این میدان برگزار شده است، بازگشت پیروزمندانه امامقلی خان از فتح جزیره هرمز و اخراج استعمارگران پرتقالی بوده است. در حال حاضر دور تا دور میدان را بازار صنوف صنایع دستی اشغال کرده و به لحاظ توریستی بودن از رونق خوبی برخوردارند. با راه رفتن درون بازارها و شنیدن صدای چکش استادان قلمزن و دیدن آثار منبت کاری شده و سایر آثار دستی اصفهان درمی یابیم که به راستی اصفهان جلوه گاه هنر ایرانیان است.
میدان نقش جهان شاهد بسیاری از خاطرات تاریخی ایران در چهار قرن اخیر بوده است. خاطرات زندگی شاه عباس کبیر و جانشینان او تا آخر عهد صفویه با این میدان بزرگ تاریخی به هم آمیخته است. در دوره قاجار، مـانند سایر بناهــای تاریخی اصــفهان مورد بی مهری حکـــام محلی علی الــخصوص ظل السلطان و صارم الدوله قرار گرفت و تا مرز تخریب نیز پیش رفت.
از سال ۱۳۶۸ به بعد به منظور حفظ و نگهداری این اثر ارزشمند، تردد خودروها در بخش جنوبی ممنوع شد و تردد در این بخش به صورت پیاده یا با درشکه صورت می پذیرد. احداث موزه بزرگ اسلامی در طبقه فوقانی میدان در حال انجام است و به زودی میدان بزرگ و باعظمت نقش جهان محلی برای نمایش و ارائه آثار اسلامی خواهد بود. آنچه درباره میدان نقش جهان می توان گفت اینکه این اثر نفیس و باشکوه که در دنیا از شهرتی چشمگیر و بی نظیر برخوردار است با مجموعه عناصر و عملکردهایی که در نقش های سیاسی، مذهبی، اقتصادی، توریستی و تفریحی داشته پیوسته در آسمان هنر و زیبایی ایران و جهان می درخشد. به طوری که با جرات می توان ادعا کرد این میدان همراه با فضاهای تکمیلی و عناصر مربوط به آن یعنی عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام خمینی(ره)، سردر قیصریه و راسته بازارها، یکی از دیدنی ترین جاذبه های جهانگردی جهان است.

ایمان نیکزاد

منبع : روزنامه اعتماد