موسیقی غرب

● پیشینه‌ی ارکستر فیلارمونیک برلین
بهار سال ۱۸۸۲ هنگامی که بنجامین بیلس(۱) به اعضای ارکسترش برای سفر به ورشو بلیت درجه‌ی چهار قطار و دستمزدی بسیار ناچیز پرداخت نمود، ۵۴ نفر از نوازندگان تصمیم گرفتند مستقلاً گروهی را با نام «پیشگامان ارکستر بیلس» تشکیل دهند. این گروه کوچک اوایل تا سال ۱۸۸۷ یعنی زمانی که هرمان وولف، مدیر کنسرت‌های برلین، سرپرستی آن را بر عهده گرفت با مشکلات مالی بسیار روبرو بود اما وولف توانست پایه و اساسی محکم و استوار ایجاد نماید. او نام ارکستر را به «ارکستر فیلارمونیک برلین» تغییر داد و بهترین رهبران ارکستر را برای همکاری فرا خواند.
● رهبران ارکستر
هانس فون بولو(۲) که ارکستر مجلسی دربار ماینینگ را به ارکستری عالی و طراز اول تبدیل کرده بود، توانست در مدت پنج سال همکاریش با ارکستر فیلارمونیک برلین، ارکستری بی‌نظیر و فوق‌العاده را بنیان نهد.
رهبران بعدی هریک مدتی طولانی در سمت خود باقی ماندند: سال ۱۸۹۵ آرتور نیکیش(۳) فعالیت خود را با ارکستر شروع کرد. او ۲۷ سال تعیین کننده‌ی خط مشی ارکستر بود.
به اعتقاد نیکیش: «در یک ارکستر برجسته و درجه‌ی یک بی‌تردید هریک از نوازندگان شایسته‌ی عنوان هنرمند هستند». نیکیش با چنین باور و اعتقادی هریک از نوازندگان را به جایگاه «سولیست» رساند، آنچه که تاکنون نیز یکی از مشخصه‌های ارکستر فیلارمونیک برلین است.
اجراهای نیکیش دارای صلابت و شکوه موسیقایی و مملو از هیجان و احساس بود. رپرتوار او بیشتر معطوف به چایکوفسکی، برلیوز، لیست، اشتراوس و همچنین بروکنر بود. با رهبری نیکیش ارکستر توانست در سراسر جهان به اعتبار و شهرت برسد و سولیست‌های بسیاری در هر درجه و جایگاهی برای همکاری با ارکستر به برلین می‌آمدند.
سال ۱۹۲۲ پس از مرگ نیکیش اعضای ارکستر، ویلهم فورت ونگلر(۴) را به‌عنوان جانشین او انتخاب کردند.
ونگلر بر جاودانگی آثار بزرگ موسیقی تأکید بسیار داشت و آهنگسازان دوران کلاسیک و رمانتیک بسیار مورد توجه او بودند.
ونگلر و ارکستر فیلارمونیک برلین به‌عنوان اجراکنندگان برجسته و افسانه‌ای آثار بتهوون، برامس و بروکنر شناخته شدند. او همزمان رپرتوار خود را برای اجرای قطعاتی از آهنگسازان معاصر همچون شوئنبرگ، هیند‌میت، پروکوفی‌یف و استراوینسکی گسترش داد.
همچنین ارکستر فیلارمونیک برلین با سفر به دیگر کشورها و اجرای کنسرت در سرتاسر جهان به‌عنوان یکی از بهترین ارکسترهای دنیا به شهرت رسید.
● نابسامانی‌های ناشی از جنگ
حکومت هیتلر و جنگ زیان‌های غیرقابل جبرانی به فرهنگ آلمان ازجمله ارکسترها وارد کرد، آنها موزیسین‌های ارزشمند بسیاری را به خاطر نژادپرستی از دست دادند و برای تبادل سولیست و رهبر ارکستر از سراسر جهان در تنگنا قرار گرفتند.
همچنین حزب ناسیونال ـ سوسیالیست حاکم می‌کوشید ارکسترها را به‌عنوان وسیله‌ای در خدمت سیاست فرهنگی خود قرار دهد.
۲۰ می ۱۹۴۵ ارکستر فیلارمونیک برلین اولین کنسرت خود پس از جنگ را به رهبری لئو بورشارد(۵) در قصر تیتانیا، سینمایی بازسازی شده، اجرا کرد. اما آگوست همان سال بورشارد اشتباهاً توسط یکی از سربازان متفقین مورد اصابت گلوله قرار گرفت و کشته شد. پس از او جوانی ناشناس به نام سرگیو سلیبمداخ، که مدرسه‌ی عالی موسیقی را به پایان رسانده بود در جایگاه رهبری قرار گرفت. او تا سال ۱۹۵۴ که رهبری ارکستر را مجدداً به فورت ونگلر سپرد با اشتیاق، نشاط و سرزندگی بسیار ارکستر را رهبری می‌کرد.
آوریل ۱۹۵۴ پس از فوت ونگلر، کارایان به‌عنوان جانشین او انتخاب گردید کسی که بیش از تمام رهبران پیشین با ارکستر ماند و فرهنگ موسیقایی خاصی را بنیان نهاد.
پس از تقریباً ۳۵ سال، جانشین کارایان، کلودیو آبادو، اولین بار سال ۱۹۶۶ ارکستر را رهبری و با قدرت استدلالِ نیرومند و حضور مؤثر خویش احترام و اعتبار بسیاری نزد نوازندگان به دست آورد.
بیش از نیمی از اعضای کنونی در زمان رهبری او در ارکستر پذیرفته شدند.
فوریه‌ی سال ۱۹۸۸ آبادو اعلام نمود که پس از سال ۲۰۰۲ قراردادش را تمدید نخواهد کرد به این ترتیب ژوئن همان سال ارکستر فیلارمونیک برلین یکی از موفق‌ترین رهبران جوان به نام سرسیمون راتل را به‌عنوان رهبر انتخاب نمود.
همزمان با شروع کار راتل دگرگونی‌ها و نوآوری‌های بسیار در ارکستر صورت گرفت. سرسیمون راتل اهداف و برنامه‌ی خود را اینگونه خلاصه و بیان می‌کند: «برنامه‌های ارکستر فیلارمونیک برلین می‌بایست در آینده بر این اصل استوار باشد که موسیقی کلاسیک کالایی تجم‍ّلی و لوکس نیست بلکه نیازی حیاتی است که باید به‌عنوان بخشی مهم و اساسی در زندگی همه‌ی انسان‌ها در نظر گرفته شود.»
ارکستر فیلارمونیک برلین در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ مجموعاً ۱۴۶ کنسرت اجرا کرد.
▪ Benjamin Bilse (۱۸۱۶-۱۹۰۲) آهنگساز و رهبر ارکستر
▪ Hans Von Bulow (۱۸۳۰-۱۸۹۴)رهبر ارکستر آلمانی
▪ Arthur Nikisch (۱۸۵۵-۱۹۲۲)رهبر ارکستر لهستانی
▪ Wilhelm Furtwangler (۱۸۸۵-۱۹۵۴) رهبر ارکستر و آهنگساز آلمانی
▪ Leo Borchard (۱۸۹۹-۱۹۴۵) رهبر ارکستر روسی
▪ Lergiu Culibidadx (۱۹۱۲-۱۹۹۶) رهبر ارکستر اهل رومانی
▪ Clandiu Abbado ۱۹۳۳ رهبر ارکستر ایتالیایی
ارکستر فیلارمونیک برلین با سفر به دیگر کشورها و اجرای کنسرت در سرتاسر جهان به‌عنوان یکی از بهترین ارکسترهای دنیا به شهرت رسید.
جانشین کارایان، کلودیو آبادو، اولین بار سال ۱۹۶۶ ارکستر را رهبری و با قدرت استدلالِ نیرومند و حضور مؤثر خویش احترام و اعتبار بسیاری نزد نوازندگان به دست آورد.

شقایق پژهانفر

منبع : سورۀ مهر