در جست و جوی فیلمهای از دست رفته

●پدر سینمای چین
کمبود جا در این مقاله مانع از تحسین سایر سرآمدان در بخش نگاهی به گذشته می شود، که در میان آنها باید به کلاسیک های بزرگ دهه ۶۰ و ۷۰ کینگ هو یعنی «بیا با من بنوش» و «تماس ذن« (۱۹۷۱) - یقیناً هر دوی این فیلمها الگویی برای ساختن «ببر خیزان، اژدهای پنهان» آنگ لی بودند.
در عوض به یک فیلم مستند می پردازیم که درخارج از بخش نگاهی به گذشته به نمایش درآمد و به طور کلی به شکل گیری سینما در چین می پردازد. این فیلم به نام «لای من وای- پدر سینمای هنگ کنگ» (هنگ کنگ، ۲۰۰۱) نوشته لاو کار و استفانی انجی و به کارگردانی چوی کایک وونگ، است. هدف از ساخت این فیلم مستقیماً تغییر کیفیت برنامه های تلویزیونی در امتداد خط مشی کانال چهار بریتانیا، SBS استرالیا یا برخی شبکه های کابلی خاص بود و این فیلم یک مستند درجه یک است (۱۴۹ دقیقه)؛ البته به نظر من ۲۰ دقیقه آن اضافه است.
لای من وای، بسته به اینکه کدام سرزمین را سرزمین مادری او در نظر بگیرید، بحق پدر سینمای چین یا هنگ کنگ است. او در عین حال مرد صحنه های تئاتر هم بود، نمایش های «Wenmengsi« (نمایشهای مترقی) را به روی صحنه می برد، یکی از اولین تئاترهای چین به سبک غربی را تأسیس کرد و به عنوان یک تئاتر حرفه ای چینی از درام های به سبک غربی یا نمایشهای معروف قرن بیستم، اقتباس می کرد. در سال ،۱۹۱۱ لای با یک گروه نمایشی هنگ کنگی به نام خینگ پینگ لوک (به معنی وقتی خاندان خینگ سقوط می کند، خوشبختی فرا می رسد)، نمایشی را اجرا کرد. او یکی از حمایت کنندگان پرشور سون یات سن (پدر چین مدرن که رهبری انقلابی که در نهایت منجر به سقوط خاندان خینگ در سال ۱۹۱۱ شد، را بر عهده داشت) بود. به عنوان یک مستندساز، لای از بازدید یات سن از مناطق شمالی در سال ۱۹۲۰- به انگیزه اتحاد چین که بعداً با مشارکت حکام محلی عملی شد- فیلمی تهیه کرد که مستند بی ارزشی است و با اینکه بارها در چین به نمایش درآمد تا همین اواخر از کارگردانش تقدیر چندانی به عمل نیامد.
لای علاوه بر همکاری در تولید و یا بازی در نخستین فیلمهای هنگ کنگی (۱۹۱۳-۱۹۰۹ ، ۱۹۲۵) در شکل گیری لیان هوآ، بزرگترین فیلمخانه چین در دهه،۱۹۳۰ تأثیرگذار بود و بعد از آن او و همکارانش از هنگ کنگ به شانگهای نقل مکان کردند. این فیلم مستند بزرگی بود و استحقاق آن را داشت که در سطح وسیعی توزیع شود.
●میزبان ما- آرشیو فیلم هنگ کنگ
سرانجام، سخنی هم درباره آرشیو فیلم هنگ کنگ، که بانی برنامه نگاهی به گذشته بود (البته بعد از اینکه اخیراً به ساختمان جدید خود در سای وان هو در جزیره هنگ کنگ منتقل شد).
دفتر طرح ریزی برای آرشیو در سال ۱۹۹۳ بعد از سالها نگرانی اهالی سینما، چه در بطن آن و چه در حاشیه، به خاطر خطر نابودی کامل میراث سینمایی هنگ کنگ (چه از طریق تخریب فیزیکی و چه به وسیله امحاء نسخه های ناخواسته برای پاکسازی فضای انبارهای ذخیره سازی)، تأسیس شد. آرشیو دائمی در سال۲۰۰۰ در سای وان هو، تکمیل شد. سرمایه ساخت این ساختمان اساساً به وسیله شورای شهر تأمین شد که وظیفه هنری خود را به اداره جدید خدمات فرهنگی و اوقات فراغت (LCSD) محول گردید. کنکاش های برجسته در طول سالیان گذشته از سوی HKIFF از طریق برنامه های نگاهی به گذشته (مثل همین برنامه یک قرن سینمای چین) و کاتالوگ های مفصل، به طور شایسته پشتوانه بسیار محکمی برای تهیه یک آرشیو با حمایت دولت در اوایل دهه ،۱۹۹۰ فراهم آورده است. شاید هیجان انگیزترین فعالیتهای آن در برپایی نمایشگاهها، نمایش و تملک گنجینه های آرشیوی، بویژه پیدا کردن فیلمهایی که زمانی تصور می شد گم شده اند، باشد. برای مثال «یتیم» را در نظر بگیرید که فیلمی رنگی و گمشده از بروس لی است.
●پیروزی بروس لی
«یتیم» (۶۰-۱۹۵۹) توسط هنرپیشه‎/تهیه کننده کهنه کار هنگ کنگی به نام انجی چور فان (۱۹۹۳-۱۹۱۱)، محبوبترین و ماندگارترین چهره در تاریخ سینمای کانتون [بندری در جنوب شرقی چین]، ساخته شده است. آخرین خواسته آقای انجی یافتن نسخه رنگی اصلی فیلمش بود که مدتها پیش مفقود شده بود. متأسفانه او مأیوس و ناکام درگذشت. مرگ او به زمان آغاز به کار رسمی HKFA نزدیک بود. فیلم بروس لی ۱۸ ساله را در نقش یک یاغی هنگ کنگی، درست قبل از اینکه بدون دلیل هنگ کنگ را به مقصد آمریکا ترک کند، به ستاره بدل کرد. این امر در بیوگرافی هایی که در مورد بروس لی نوشته شده است به طور معمول به عنوان نقطهٔ شروع دوران حرفه ای او منظور می شود.
در سال ،۱۹۹۴ سینتیا لیو چو فون- که در حال حاضر مدیر ارشد HKFA است- در لابراتوارهای لندن به امید اینکه نگاتیوهای فیلمهای قدیمی هنگ کنگی در گوشه ای فراموش شده نگهداری شده باشند، به جستجو پرداخت. در لابراتوارهای Rank ده تا از آنها را به دست آورد که عمدتاً مربوط به دهه های ۵۰ و ۶۰ می شدند و در بین آنها «یتیم» هم موجود بود. رنک به راحتی نگاتیوها را به او تحویل داد. بیشتر آنها در وضعیت خوبی بودند. او می گوید که «آنها نگاتیوها را بدون دریافت حتی یک پنی به من دادند».
در اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ،۱۹۶۰ هنگ کنگ هیچ تکنولوژی را برای ظهور فیلمهای رنگی در اختیار نداشت. بنابراین فیلمها برای ظهور به ژاپن یا لندن فرستاده می شدند و گاهی اوقات نگاتیوها همانجا باقی می ماندند. خانم لیو می گوید« اینگونه بود که یتیم بروس لی را پیدا کردیم. نگاتیو آنجا بود هیچ کس خبر نداشت. مطمئنم فیلمهای هنگ کنگی در بسیاری از دیگر نقاط جهان موجود هستند.» این برای آرشیوی که در آن زمان در آلونک موقتی در شرق تسیم شا تسوی، مستقر بود موفقیت بزرگی به حساب می آمد.
پیروزی لی بخشی از یک جست وجوی آهسته، پرزحمت اما هیجان انگیز برای میراث سینمایی هنگ کنگ- چه در زمینه چاپ فیلم، پوستر، فیلمنامه های قدیمی و چه در زمینه یادگاریهای این صنعت- بود. خانم لیو در سال ۱۹۹۷ اظهار کرد« ما فکر می کنیم که حدود ۳۰ درصد فیلمهایی که تاکنون در هنگ کنگ تولید شده اند، از بین رفته اند». از زمان ساخت اولین فیلم بومی در سال ۱۹۲۵ به نام «عشق خطرناک است«(یا قرمز) به کارگردانی لای بوک هوی، تا حالا حدود ۹۰۰۰ فیلم در هنگ کنگ تولید شده است. بهترین خریدها تا به امروز، شامل دو بسته حاوی حدود ۶۰۰ عنوان فیلم از مؤسسه World Theatre واقع در سان فرانسیسکو می شود، جایی که فیلمها و رنگشان بهتر از هنگ کنگ رطوبتی حفظ شده اند. اخیراً تعداد بسیار زیادی فیلم (عمدتاً مربوط به دهه های ۵۰ و ۶۰) که از یک زیرزمین قدیمی در اوکلند کالیفرنیا برای دفع در زباله دانی انداخته شده بودند، به دست آمد. کشفیات دیگری هم در لابراتوارهای ژاپن، منازل شخصی در آمریکا و سراسر آسیای جنوب شرقی به عمل آمد که از اوایل دهه ۳۰ بازار اصلی فروش فیلمهای کانتونی زبان بوده اند.
امروزه HKFA عضو کامل FIAF (فدراسیون بین المللی آرشیو فیلم) است که در سال ۱۹۳۸ به منظور حفظ و نمایش مناسب تصاویر متحرک تأسیس شد. بیش از ۱۰۰ آرشیو فیلم در سراسر جهان وجود دارد که قادرند با استانداردهای بالای FIAF سازگاری داشته باشند. در نهایت خانم لیو می گوید که کمپانی های فیلمسازی به طور روزافزونی نسخه های قدیمی را به آرشیو واگذار می کنند و آرشیو در عوض به عنوان امانت دار آنها عمل می کند. تمام درخواست ها برای پخش (از سوی جشنواره ها، شبکه های تلویزیونی یا هر کس دیگر)، اگر ممکن باشد، برای مذاکره مستقیم به صاحبان اصلی حقوق اثر ارجاع داده می شوند. حفظ و نگهداری فیلم اغلب کار آدمهای متعهد غیر عادی بوده است و بابابزرگ همه این افراد هانری لانگلوا، بزرگترین حافظ فیلمها و نمایش دهنده فیلمهای گمشده و مهجور، بوده است. لانگلوا، گرداننده سینماتک فرانسه (یکی از بزرگترین آرشیوهای جهان)، از زمان آغاز به کار خود در پاریس در سپتامبر ۱۹۳۶ تا زمان مرگش در سال ،۱۹۷۷ یکی از بزرگترین الهام دهندگان فیلمسازان جوانی مثل ژان لوک گدار و فرانسوا تروفو بوده است. یکی از ستایندگان لانگلوا می گوید« او درک پیشگویانه از ضرورت حفظ فیلم و احساس جاودانگی برای سینمای جهان را با هم ترکیب کرد».
تولد آرشیو فیلم هنگ کنگ فرآیندی پیچیده و طولانی بوده است اما احساس پشت آن ملهم از شخص لانگلوا است و خیلی راحت می توان آنرا از یادداشت بروشور آرشیو استنباط کرد: «وقتی کسی یک فیلم قدیمی را تماشا می کند، آلبوم عکس ها را ورق می زند، به آهنگی قدیمی گوش می کند، یا مسحورانه به تک تک ژست های هنرپیشه ها بر روی پرده نقره ای خیره می شود، یقیناً به کمک سینما هر مرحله از نمو و توسعه آنرا مشاهده می کند و سینما چه بی پرده و عمیق زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده است».

پانوشت
۱- Boxer Rebellion: عضو یکی از تشکلهای چین که قیام ناموفقی را علیه قدرتهای خارجی و خارجیان در چین رهبری کرد و به خاطر آن چین مجبور شد امتیازات ارضی و اقتصادی را اعطا کند- م.
نوشته: فرانک برن ترجمه: آرش طهماسبی

منبع : روزنامه ایران