امید آینده اسلام

سلسله پهلوی که از ابتدای قرن چهاردهم هجری شمسی با حمایت قدرت‌های خارجی بر ایران تحمیل گردید، از همان آغاز استقرار حاکمیت نظام سیاسی خود بر مردم ایران، با اعتراض توده‌های مردمی و روحانیون متعهد روبرو شد. در آغاز دهه چهل و پس از رحلت آیت‌الله بروجردی، محمدرضا شاه که تلاش جدی و تمام‌عیاری را در جنگ با مبانی و ارزش‌های اسلامی به کار بسته بود، دیگر هیچ نوع مقاومت و مخالفتی در برابر یکه‌تازی‌های رژیم پهلوی وجود نداشته تا اینکه حضرت امام خمینی (ره ) که بیش از چهل سال متوالی، مسائل سیاسی و اعتقادی جامعه ایران را تعقیب می‌نمود پا به عرصه مبارزات سیاسی گذاشت و رهبری نهضت عظیم مردم ایران را بر عهده گرفت. این نهضت که دارای ماهیت مذهبی بود با نقش آفرینی تمام اقشار مردم بویژه روحانیت به پیروزی رسید که از زمره آنان شهید آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی (ره-) فرزند ارشد حضرت امام - می‌باشد . او راه حضرت امام (ره) را با سراج ایمان از ده‌‌ها راه که فرارویش بود بازشناخت و آن را شفاف‌ترین و راه‌گشاترین آنها یافت. شهید حاج آقا مصطفی در علوم معقول و منقول مانند فقه، اصول، تفسیر، رجال، فلسفه، عرفان و ... از جامعیت ویژه‌ای برخوردار بود. افزون بر جامعیت در دانش، ویژگی‌های برجسته اخلاقی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی، وی را الگوی کمال یافته همگان ساخت. به طوری که به فرموده حضرت امام، او امید آینده اسلام بود.
نوشتار حاضر مروری کوتاه بر حیات سیاسی این عالم شهید است که امید است بتواند گامی در جهت شناساندن بعدی از ابعاد مبارزاتی، دینی و سیاسی ایشان بردارد؛
مرحوم حاج آقا مصطفی در زمان تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال ۱۳۴۱ در عتبات عالیات بود. وی از ابتدای سال ۴۲ و شروع نهضت حضرت امام در خدمت به نهضت اسلامی و رهبر آن، کمر همت بست و از آن پس، مردم را به مبارزه علیه شاه فرا خواند. پس از دستگیری حضرت امام در پانزده خرداد ۴۲، با گردآوردن مردم، فشار افکار عمومی برای آزادی امام خمینی را روز به روز بیش‌تر کرد و در نهایت اسباب آزادی امام را فراهم آورد. مرحوم حاج سیداحمد خمینی درباره نقش شهید حاج آقا مصطفی در قیام پانزده خرداد چنین گفته است؛ «در آغاز مبارزات، بسیاری از مسئولیت‌های پخش اعلامیه‌ها و رساندن اخبار به امام و گرفتن اعلامیه و تشکل دوستان از سراسر کشور و به طور کلی مسائل حساس مبارزه به دست ایشان انجام می‌گرفت. همیشه سعی می‌کرد که واقعیات را به گوش امام برساند که امام در فرصت مناسب تصمیمات لازم را در زمینه‌های مختلف اتخاذ فرمایند. در واقعه پانزده خرداد ایشان به صحن مطهر رفته و در آنجا سخنرانی می‌‌کنند که آن سخنرانی باعث اجتماع زیاد مردم و در نتیجه بروز حوادث بعد از آن می‌گردد.» (۱) شهید حاج آقا مصطفی در این سخنرانی اظهار داشت؛ من از شما مردم خوب و غیرتمند قم که به مناسبت بازداشت پدرم این همه ناراحت و نگران هستید و این احساسات را ابراز می‌دارید تشکر می‌کنم. این ادامه حضور شما در صحنه سبب می‌شود که پدرم زودتر آزاد گردد و به خدمت شما بیاید ... هیئت حاکمه با ایستادن در برابر اراده ملت به وحشیانه‌ترین وجهی ملت را به مبارزه قهرآمیز می‌کشاند.(۲)
فعالیت‌های شهید حاج آقا مصطفی از یک سو برای آزادی امام و از دیگر سو برای برافراشته شدن پرچم مبارزه و رهبری آن متمرکز شده بود. ایشان اعلامیه‌هایی را تهیه می‌کرد و برای روحانیون می‌فرستاد. دستورهای امام را که از داخل زندان به روش‌های گوناگون، توسط برخی افسران مسلمان و زندانیان به دستش می‌رسید اجرا می‌کرد تا مبادا آتش مبارزه خاموش شود. به طور کلی مرحوم حاج آقا مصطفی نقش رابط میان رهبر و ملت مسلمان ایران را ایفا می‌کرد و در همه حال یار و یاور امام خمینی بود و پیام او را به مردم می‌رساند.(۳) سرانجام فعالیت‌های سیاسی حاج آقا مصطفی، منجر به احضار ایشان به شهربانی کل کشور شد و نصیری به او گفت؛ «ما نمی‌خواهیم وضعی پیش آید که شما را دستگیر کنیم، گزارش‌های مرتبی می‌رسد که شما با عناصر ناراحت و اخلال‌گر در رابطه‌ هستید. اگر این برنامه را ادامه دهید ناچاریم شما را دستگیر کنیم.»(۴)
در چهارم آبان ماه ۱۳۴۳ حضرت امام (رض) در حضور انبوه جمعیت مردم قم طی سخنانی اعتراض خود را بر ضد قانون کاپیتالاسیون اعلام کرده و افزون بر این سخنرانی آتشین، اعلامیه‌ای نیز در این زمینه صادر کردند که این اقدامات منجر به دستگیری حضرت امام در ۱۳ آبان و تبعید به ترکیه شد. حاج آقا مصطفی پس از آگاهی از دستگیری حضرت امام سخت بر آشفت و ضمن تجمع اعتراض آمیز در صحن مطهر حضرت معصومه (س)، به رایزنی و گفتگو با مراجع عظام قم پرداخت. هنوز لحظاتی از رایزنی او با مراجع نگذشته بود که نیروهای شهربانی ایشان را دستگیر و همان روز ۱۳ آبان به تهران و سپس به زندان قزل قلعه تحویل دادند و ساواک در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۴۳ پس از بازجویی، قرار موقت برای ایشان صادر کرد (۵) و پنجاه و هفت روز در بازداشت به سر برد. (۶) شهید حاج آقا مصطفی پنج روز پس از آزادی توسط ماموران ساواک دستگیر و به ترکیه تبعید شد.
سفر به ترکیه به فرزند امام فرصت داد تا افزون بر پرستاری از امام و انجام کارهای وی از محضر آن معلم اخلاق، استفاده‌های معنوی و علمی ببرد. علاوه بر این در فرصت‌هایی که پیش می‌آمد با مسافران و دانشجویان ایرانی پیوند برقرار و آنان را به ادامه نهضت دعوت می‌کرد. (۷)
حاج آقا مصطفی همراه با پدر و رهبر خود حدود یک سال در ترکیه به سر برد و عاقبت هر دو به عراق تبعید شدند. خبر ورود حضرت امام و حاج آقا مصطفی به عراق موجب شد که مردم از شهرهای نجف، کربلا، سامرا و بغداد برای استقبال به سوی کاظمین سرازیر شوند. حضرت امام و حاج آقا مصطفی پس از اقامت کوتاه در شهرهای کاظمین، سامرا و کربلا، به سوی نجف اشرف مهاجرت کردند. (۸) حاج آقا مصطفی، با استفاده از آزادی نسبی در حوزه نجف بر دامنه مبارزات خود افزود و علاوه بر تدریس و روشنگری در زمینه اندیشه‌های اسلامی و تربیت طلاب، با نشر اعلامیه و سفرهای تبلیغی، مردم را در جریان مسائل روز قرار می‌داد. وی ضمن تماس با نهضت‌های آزادی‌بخش جهان با شخصیت‌های ارزنده اسلامی در سطح دنیا ارتباط برقرار و پیام امام را به مردم ایران و دیگر کشورها می‌رساند. (۹) به طوری که با برخی شخصیت‌های خارجی در اروپا و آمریکا و نیز فلسطین و لبنان بویژه امام موسی صدر ارتباطاتی داشت. (۱۰) و همچنین وقتی شخصیت‌هایی همانند آیت‌الله بهشتی، آیت‌الله مطهری، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و آیت‌الله جنتی و دیگران از ایران به نجف می‌رفتند افزون بر ملاقات ومذاکره با حضرت امام (ره)، جلساتی نیز با حاج آقا مصطفی داشتند و نظریات او را دریافت و منتقل می‌کردند. (۱۱) مرحوم حاج احمد درباره فعالیت‌های سیاسی برادرش در نجف چنین گفته است؛ «در نجف، ایشان اعلامیه‌های امام را با وسایلی، به ایران و کشورهای خارجی می‌رساند و منزل برادرم، ماوای کسانی بود که از کشورهای خارج به عراق آمده و در مورد مسائل انقلاب و اسلام با هم تبادل نظر می‌کردند. همیشه از اروپا و آمریکا و کشورهای آسیایی و کشورهای خلیج و عربی رفت و آمد می‌کردند و این مسئله موجب دلگرمی شدید کسانی بود که در خارج علیه شاه مبارزه می‌نمودند.» (۱۲)
سرانجام رژیم پهلوی که به خوبی دریافت ایشان در برابر تهدیدها و تبعیدها، عقب‌نشینی نمی‌‌کند درصدد ترور آن عالم بزرگ برآمد و با مسموم نمودن و شهادت حاج آقا مصطفی در حالی که ۴۷ سال بیش‌تر از عمرش نمی‌گذشت- ضربه‌ای بزرگ بر نهضت اسلامی ایران وارد ساخت.(۱۳)
خبر شهادت حاج آقا مصطفی در کشورهای خارجی و همچنین ایران موجی از غم و اندوه ایجاد نمود و حوزه‌های علمیه شهرهای مختلف تعطیل شد. رژیم پهلوی نیز ممنوعیت برپایی هرگونه مجالس سوگواری به مناسبت شهادت حاج آقا مصطفی را اعلام کرد، لکن مجالس بزرگداشت از سوی مراجع، شخصیت‌ها و آحاد مردم در سراسر کشور برپا شد. همچنین واکنش حضرت امام در برابر این موضوع قابل توجه بود، حضرت امام به تسلیت دهندگان شهادت فرزندش تنها یک جمله گفت: «مصطفی امید آینده اسلام بود» که نشان از عظمت والای مرحوم حاج آقا مصطفی دارد. همچنین در روز دهم آبان ۵۶ در جلسه درس خویش که بسیاری از فضلا، مدرسین و طلاب در آن شرکت کرده بودند، در یک سخنرانی بسیار مستدل و آرامش بخش، شهادت حاج آقا مصطفی را از «الطاف خفیه الهی» خواند. (۱۴) و مطبوعات و خبرگزاری‌های خارجی منجمله خبرگزاری‌های فرانسه و روزنامه المجاهد چاپ الجزایر این گونه خبر شهادت حاج آقا مصطفی را منعکس ساخت ...« این خبر موجب تاثر شدید ایرانیان شده و مردم این فرضیه را که ممکن است رژیم ایران مسئول مرگ مصطفی خمینی باشد بعید نمی‌دانند. سیدمصطفی خمینی، پسر امام روح‌الله خمینی، مقام مذهبی مسلمانان شیعه ایران، چهل روز پیش در نتیجه بدرفتاری های ساواک جان خود را از دست داده است.» (۱۵) و «مصطفی خمینی، فرزند روح الله خمینی مقام مذهبی مسلمانان شیعه ایران به دست ساواک به قتل رسیده است.» (۱۶)

محمدمهدی سیفی
پی‌نوشتها:
-۱ مجله حوزه شماره -۸۲. ۸۱ دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۶، قم، صص ۷۳ -۷۴ و ۱۰۳
-۲ حسینیان، روح الله، ستاره صبح انقلاب (آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۹، تهران صص ۴۲ -۴۳
-۳ کمیته علمی کنگره شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، مجموعه مقالات کنگره شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، نشر شاهد، ۱۳۷۷، تهران ص ۱۰۴ -۱۰۷
-۴ کمیته علمی کنگره شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، همان منبع، ص ۷۸
-۵ حسینیان، روح الله، همان منبع، ص ۵۵ -۵۷
-۶ خاطرات آیت‌الله پسندیده به کوشش محمدجواد مرادی نیا، نشر حدیث ۱۳۷۴، تهران ص ۱۱۳
-۷ مجله حوزه، همان منبع، ص ۳۲۳
-۸ ستاره صبح، همان منبع، ص ۷۴ -۷۶
-۹ مجله حوزه، همان منبع، ص ۳۲۳
-۱۰ راز توفان، واحد پژوهش‌های تاریخی بنیاد انقلاب اسلامی، نشر ذره، ۱۳۷۶، تهران ص ۱۳۰
-۱۱ ملایی پور، جواد، شهید مصطفی خمینی در نگاه تاریخ، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما ۱۳۸۳، قم، ص ۷۱
-۱۲ مجله حوزه، همان منبع، ص ۲۲۳
-۱۳ راز توفان، همان منبع، ص ۳۳
-۱۴ راز توفان، همان منبع، ص ۳۶۲
-۱۵ کمیته علمی کنگره شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، همان منبع، ص ۱۵۸ -۱۵۹
-۱۶ کمیته علمی کنگره شهید آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، همان منبع، ص ۱۵۳

منبع : روزنامه رسالت