آمده موسم حج ابراهیمی

در ابتدا باید به این نکته توجه کرد که حج هر چند سابقه تاریخی دارد و حتی قبل از ظهور اسلام، به عنوان یک مسئله عبادی مطرح بوده است، ولی آن گونه که در اسلام لازم شمرده شده و با شرایط خاص تبیین گردیده است، آثار و برکات بی‌شماری دارد که مجموعا می‌تواند در تحول و سازندگی انسان نقش شگرف و معجز‌آسایی داشته باشند. اهمیت حج به قدری است که در قرآن کریم آیات متعددی درباره آن آمده است به طوری که در (سوره حج /۲۷ -۸) آمده است:
«و اذن فی الناس بالحج. یاتوک رجالا و علی کل یاتین من کل فج عمیق لیشهدوا منافع لهم»
و مردم را دعوت عمومی به حج کن! تا پیاده و سواره بر مرکب‌های لاغر از هر راه دوری به سوی تو بیایند تا شاهد منافع گوناگون خویش باشند.
در این آیات خداوند به صراحت تمام به اهمیت این رکن عبادی پرداخته است.
و نکته‌های ارزنده‌ای در بردارد از آن جمله:
۱) اعلام عمومی برای شرکت همه مردم در این برنامه عبادی و سازنده
۲) بیان حکمت و فلسفه حضور در حج که رسیدن به منافع گوناگون مادی و معنوی می‌باشد. و درکتب تفسیری بیان شده است.
بنابراین این آیه فراخواندن عمومی مردم را می‌رساند که اهمیت حج را نشان می‌دهد.
و یکی دیگر از موارد اهمیت حج مطلق جایگاه خانه خداست که در (سوره آل عمران / ۹۶ -۷) در مورد این اهمیت صحبت کرده است. از نکات مهمی که در این آیه مورد توجه است این مطلب می‌باشد که نخستین مرکز عبادت برای همه در تمام روی زمین، کعبه و مسجدالحرام قرار داده شده است و این مرکز هم مایه برکت است و هم عامل هدایت برای همه جهانیان.
با توجه به آیاتی که مطرح شد اهمیت حج را شناختیم و علاوه بر آن آثار و برکات حج از جهات مختلف عبادی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ... قابل اعتناء و بررسی است که تمامی این آثار را در یک نگاه می‌توان در دو بخش مادی و معنوی لحاظ کرد.
به طوری که آمده است به جهت برکات و عظمت حج است که در ماه مبارک رمضان که دعا در آن مستجاب است، یکی از بزرگترین خواسته‌های حضرات معصومین زیارت خانه خدا بوده است این مضمون «اللهم ارزقنی حج بیتک الحرام فی عامی هذا و فی کل عام. خدایا انجام حج و زیارت بیت‌الحرام خودت را در همین سال و در هر سال روزی من گردان که در بسیاری از دعاهای ماه مبارک رمضان آمده است.
در اینجا آثار دنیوی حج در قرآن را مورد بررسی قرار می‌دهیم. -۱ قوام بخشی به امورات مردم است که در (سوره مائده / ۹۷) کاملا این موضوع را بحث کرده است:
«جعل الله الکعبه البیت الحرام قیما للناس» خداوند کعبه بیت‌الحرام را وسیله‌ای برای استواری و سامان بخشیدن به کار مردم قرار داده است. به طوری که این خانه مقدس رمز وحدت مردم و مرکزی برای اجتماع دل‌ها و کنگره‌ عظیم برای استحکام پیوندهای گوناگون می‌باشد. استفاده از کنگره عظیم حج برای تقویت پایه‌های اقتصادی کشورهای اسلامی نه تنها با روح حج منافات ندارد، بلکه طبق روایات یکی از حکمت‌های حج را تشکیل می‌دهد. بله، می‌توان در اجتماع بزرگ حج پایه یک بازار مشترک اسلامی را پی‌ریزی نمود و زمینه‌های مبادلاتی و تجاری را در میان کشورهای اسلامی به گونه‌ای فراهم نمود که نه منافعشان به جیب دشمنان بریزد و نه اقتصادشان، وابسته به اجانب باشد. این نه تنها دنیا پرستی نیست بلکه عین عبادت و جهاد است.
دومین آثار دنیوی برکات فراوان در زندگی مردم است به طوری که حضرت ابراهیم (ع) برای رونق گرفتن مکه چند دعا کردند که همه آنها تحقق یافت. مثلا ایشان ابتدا دعا کردند که سرزمین را شهر قرار دهد و امنیت ساکنان آن فراهم شود. و امنیت مسائل اقتصادی مردم و چیزهای دیگر که تمامی آن دعاها به اجابت رسید و هر زائری که به حج مشرف می‌شود از این نعمت‌ها و برکات برخوردار می‌گردد. البته در قرآن آثار دنیوی و مادی حج بسیار آمده است که ما به صورت مختصر به آن اشاره کردیم.
از آثار دنیوی و مادی که در روایات آمده است فراوان است ولی تمام آن را در این بحث نمی‌آوریم. مهمترین این آثار تبادل فرهنگی و اقتصادی است و باید گفت: اجتماع شکوهمند حج، اجتماعی است از همه قشرهای مسلمانان جهان، چرا که زائران کعبه از میان تمام گروه‌ها، نژادها، زبان‌ها و کشورهای مختلف اسلامی می‌باشند و اگر انسان بخواهد تمامی این کشورها و مردم آنها را از نزدیک ببیند هزینه بالایی را می‌طلبد و در حدیثی می‌توان به نقش فرهنگی و اجتماعی اشاره کرد. و لو کان کل قوم انما یتکلمون علی بلادهم و ما فیها ملکوا خرجت البلاد و سقطت الجلب ولا رباح و وقایع الاخبار. (وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۹)
اگر هر قوم و ملتی تنها از بلاد خویش و آنچه در آن است سخن بگویند، همگی نابود می‌گردند و کشورهایشان ویران می‌شود و منافع آنها ساقط می‌گردد و اخبار واقعی در پشت پرده قرار می‌گیرد برآورده شدن حاجات از آثار دیگر دنیوی است که در روایات به صورت متعدد آمده است خانه خدا مخصوصا در اولین نگاه مکانی است برای استجابت دعا و همین طور است صحرای عرفات و دیگر مواقف و به طور کلی، حاجی مورد توجه خاص خداوند است و حاجات او را برآورده می‌سازد. آنچه از آثار و برکات انجام حج بیان شد، اختصاص به کسانی دارد که با شرایط حج را به جا آورند. و حجی آثار مادی را در پی دارد که از روی اخلاص انجام گیرد، نه برای شهرت و ریا و یا به قصد تجارت و سیاحت و ... باید این نکته را یادآور باشیم که اگر این موانع موجب شد برکات و آثار دنیوی از بین برود، قطعا آثار معنوی نیز نخواهد داشت.
از آثار معنوی رشد آگاهی و معرفت است، آشنا شدن با خانه خدا و تاریخ کهن و طولانی آن و آشنایی با نزول وحی و آثار به جای مانده از پیامبر اکرم و امامان معصوم و طبعا زنده شدن تاریخ اسلام و خاطرات تلخ و شیرین آن در جای جای مکه و مدینه، انسان را با مجموعه‌ای از اطلاعات وسیع آشنا می‌سازد.
آرامش روحی از آثار و برکات دیگر معنوی است. همان طور که در تفاسیر آمده است حج مجموعه اعمالی است که انسان با توحید و یگانگی خدا و یاد او و همین طور با موحدان تاریخ و بندگان صالح و ذاکر خدا، یعنی انبیا و اولیا و ... آشنا می‌سازد. و همین توحید و یگانگی خدا موجب آرامش روحی فرد می‌شود. امام باقر(ع) در این باره می‌فرمایند: الحج تسکین القلوب (حج باعث آرامش دل‌هاست) در اینجا باید گفت کسی که از هیچ یک از قیدهای دنیوی جدا نشده باشد هرگز چنین آرامشی چه قبل و چه بعد از انجام اعمال حج به وجود نمی‌آید.
و در آخر اگر بخواهیم متوجه شویم که همه این آثار در یک فرد به وجود آمده است باید دید که فرد امام زمان را دیدار کرده است یا خیر زیرا فردی که با همه اخلاص به کعبه مشرف می‌شود باید یقین پیدا کند که محال است امام عصر را ندیده باشد پس دیدار امام زمان در هر زمان، قطع نظر از تجدید عهد و تحکیم اعتماد به امامت، از شرایط کمال حج و از آثار و برکات آن دانسته شده است. و این دیدار به دو صورت انجام می‌گیرد:
در یک نوع به صورت ناشناس است چرا که امام زمان هر سال در مراسم حج شرکت می‌فرماید. به طوری که اگر انسان توجه به این مسئله نداشته باشد و ایشان را نبیند ولی امام عصر آنها را می‌بیند و مردم می‌توانند به صورت غیر مستقیم از برکت وجود ایشان استفاده کنند. نوع دیگر تشرف به محضر امام است. به طوری که زائر حضورا به محضر آن قطب عالم امکان برسد و حج خویش را از این طریق تمام نماید. این گونه افراد نادرند البته در طول تاریخ کسانی بوده‌اند که به این فیض رسیده‌اند.
حاصل آنکه: هدف از انجام هر کاری متفاوت است. ولی چیزی که در انجام مراسم حج برای انسان مهم است این نکته اساسی است که بر اخلاق انسان و رشد آن تاثیر بسزایی دارد. به طوری که از یک سو با ممنوع کردن جدل و ناسزاگویی و ... انسان را تمرین می‌‌دهد که برای همیشه از رذایل اخلاقی زبانی دوری جوید و از طرف دیگر، با ایجاد خشوع قلبی و تواضع درونی، تکبر، غرور و خودخواهی را که محور و عامل بسیاری از گناهان و رذایل اخلاقی است، از انسان دور می‌سازد، آری، حجی که با کندن لباس مرسوم و پوشیدن لباس احرام، و لبیک به این رمز که: خدایا!
گناهان را از خود دور ساختم و با غسل در لحظه احرام خود را از گناهان شستشو دادم، شروع می‌شود و با اشک‌های لحظه لبیک توحیدی ادامه می‌یابد و با نگاه به خانه خدا برترین آرزوی خویش را عفو گناهان خود برمی‌شمارد و با طواف دور خانه خدا اعلام می‌دارد که بعد از این فقط دور خدا و ارزش‌های الهی خواهد چرخید.

زهرا یوسفی مصری

منبع : روزنامه رسالت