رمضان؛ منشور نور نیایش

رمضان بهار قرآن و فصل نیایش است. فصلی که باران رحمت الهی سیل‌آسا فرو می‌بارد و کویر دل‌های تشنه را سیراب می‌کند و جان‌های مشتاق را خرمی و صفا می‌بخشد.
در نظام دعا و عطا چنانکه اهل ایمان به مناجات آفریدگار دانا و بینا و شنوا برخیزند و حاجات و تقاضاهای خویش را به محضر سرشار از فیض و کرامت حضرت حق ارائه نمایند بی‌هیچ شک و شبهه‌ای درخواست‌های آنان مورد قبول واقع شده و از خوان بی‌منتهای رحمت الهی بهره‌مند خواهند شد.
خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است:
“و قال ربکم ادعونی استجب لکم”
یعنی: “مرا بخوانید، تا شما را پاسخ گویم”
(غافر، ۶۰)
و نیز در آیه دیگری آمده است:
“و اذا سالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان”
یعنی: “چون بندگانم درباه من از تو پرسند: من به راستی به آنها نزدیک هستم و در خواست نیایشگر را می‌پذیرم آن گاه که با من به راز و نیاز برخیزد.”
(بقره، ۱۸۶)
در قرآن کریم نمونه‌های فراوانی از جلوه‌های نیایش و نحوه استجابت آن از سوی پروردگار یکتا ذکر شده است که بیانگر این واقعیت است اگر نیایشی از روی خلوص صورت پذیرد از سوی خداوند تبارک و تعالی مورد اجابت قرار خواهد گرفت. بهترین گواه این مدعا نیایش پیامبران الهی و تحقق معجزات خارق‌العاده است. تحقق معجزات نشانگر اراده و توانایی بی‌همتای خالق یکتاست و بشارتی است بر مومنین که دست طلب جز به آستان حضرت حق بلند نکنند و یقین داشته باشند که حاجاتشان برآورده خواهد شد.
درخصوص اجابت دعا، احادیث و روایات فراوانی به ما رسیده است که در آنها برای حصول به نتیجه مطلوب فراهم آمدن حالاتی خاص و رعایت آداب و شرایط ویژه‌ای ذکر شده است. حضور قلب و خلوص نیت، یقین بر رحمت الهی و صفای عقیده، امید به آمرزش، سوز درون و اشک برون، پاکی روح و روان، پاکیزگی جسم و تن‌پوش، انتخاب زمان مناسب، تقدس مکان نیایش، تناسب دعا با حاجات نیایشگر و ... از جمله مهمترین آداب و شرایط دعاست.
از آنجا که دین مبین اسلام، دینی اجتماعی است، علاوه بر نکات فردی، در آن به امور اجتماعی نیز سفارش شده، چنانکه رسول عالیقدر اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) یکی از عوامل اجابت دعا را نیایش برای سایر مومنان همراه با تقاضای حاجت خویش برشمرده‌اند و سیره مقدس آن حضرت و خاندان پاکش نیز گواه این سخن گهربار است به گونه ای که در طلب حاجات همواره دعا برای همگان را برخویش مقدم دانسته و پیروان خود را بر این مهم سفارش می‌فرمودند.
بی‌تردید رسیدن به چنین مرحله‌ای اوج مرتبه طلب است که خشنودی خداوند و انبیا و اولیاء را در پی دارد و خوشا بر چنین نیایشگری.
از رسول گرامی خدا(ص) روایت شده است که فرموده‌اند: “رجب ماه خداست، شعبان ماه من است و رمضان ماه امت من.” و شیخ صدوق به سند معتبر نقل کرده است که رسول خدا در خصوص فضیلت و شرف ماه رمضان در خطبه‌ای فرموده‌اند: “به درستی که رو کرده است به سوی شما ماه خدا با برکت‌ها و رحمتهایش. ماهی که نزد خدا بهترین ماه‌ است و روزها و شبهایش، بهترین روز‌ها و شب‌ها و ساعاتش بهترین ساعات و آن ماهی است که خوانده‌اند شما را به سوی ضیافت الهی و در شمار اهل کرامت در آمده‌اید آن گونه که نفس‌هایتان ثواب تسبیح دارد و خوابتان ثواب عبادت و اعمالتان در آن مقبول است و دعاهایتان در آن مستجاب.”
در روایت دیگر جابربن عبدالله انصاری از پیامبر عظیم‌الشان اسلام(ص) نقل کرده است که آن حضرت شرط‌هایی را برای استجابت دعا در ماه مبارک رمضان مطرح فرموده‌اند که شامل پرهیز از گناه و دوری از حرامخواری و عمل حرام و نیز نگاهداری نگاه و زبان می‌باشد. احادیث و روایات جمله حکایت از تغییر برنامه زندگی پیامبر(ص) و خاندان پاک ایشان در ایام ماه مبارک رمضان دارد و چنانکه در روایات متواتر نقل شده است آن بزرگواران این ایام را به عبادت و مناجات بسیار و احسان و انفاق به نیازمندان سپری می‌فرموده‌اند واما درک فضیلت این ماه شریف، سعادتی است که دل‌های مشتاق را بر می‌انگیزد و جان‌های بی‌قرار را مهیای حضور می‌کند حضوری که آداب ویژه‌ا ی دارد، معرفت خاصی را می‌طلبد و زبانی شایسته را.
از پیشوایان عالیقدر مکتب تشیع در ایام ماه مبارک رمضان دعاهای خاصی روایت شده است. دعاهایی با کلماتی سنجیده و مفاهیمی ارزنده و شکوهمند. دعاهایی با زبانی آسمانی و لبریز از زیباترین جلوه‌های پرستش. دعاهایی که هریک گنجینه‌ای از معارف الهی است و آدمی را به اندیشه و اصلاح خویش فرا می‌خواند.
ادعیه رمضان زیباترین و بهترین واژه‌ها برای نیایش پروردگار و شتافتن به استقبال ایام و مناسبت‌های شگفت این ماه عزیز است، ماهی که یک شب آن برتر از سی هزار روز است و فضایل آن بی‌شمار.
در این مجال سیری خواهیم داشت در دعاهایی که خواندن آن در این ایام پرفیض و برکت مورد سفارش قرار گرفته است. با این امید که خداوند متعال تقصیرات ما را به آبروی محمد(ص) و آل محمد ببخشاید و به محشور شدن با آن بزرگواران، مفتخرمان فرماید.
حارث بن مغیره نفری روایت کرده است که حضرت امام جعفر صادق(ع) در شب آخر ماه شعبان و شب اول ماه رمضان دعایی را قرائت می‌فرمودند که به همین عنوان معروف است این دعا با استقبال از ماه رمضان و تاکید بر مبارکی این ماه که ماه نزول قرآن کریم است آغاز شده و سپس در بر گیرنده حاجات فردی و اجتماعی و طلب آمرزش و رحمت است.
در اعمال مشترک این ماه دعایی است که سید بن طاووس روایت کرده است از حضرت امام جعفر صادق(ع) و حضرت امام موسی کاظم(ع) که از اول تا آخر ماه پس از هر فریضه خوانده می‌شود.
این دعا با درخواست توفیق حج و زیارتگاه‌های شریفه آغاز و سپس با تقاضای حاجات و بیان فضیلت‌های ماه مبارک رمضان به پایان می‌رسد.
شیخ کفعمی در مصباح و بلدالامین و شیخ شهید در مجموعه خویش از پیامبر اعظم(ص) دعایی را نقل کرده‌اند که هرکس این دعا را بعد از نماز واجب بخواند حق‌تعالی گناهان او را تا روز قیامت بیامرزد. این دعا با این جمله آغاز می‌شود خدایا به اهل قبور نشاط و سرور عطا کن و با تقاضای اینکه خداوند فقر ما را به بی‌نیازی مبدل فرماید به پایان می‌رسد.
شیخ کلینی در کتاب شریف “اصول الکافی” از ابوبصیر روایت کرده است دعایی را که حضرت امام صادق(ع) در ماه مبارک رمضان قرائت می‌کرد‌ه‌اند. این دعا این‌گونه آغاز می‌شود؛ “خدایا من به وسیله تو و از لطف تو حاجتم را می‌طلبم” و پس از فرازهای زیبایی با بیان این نکته که “مرا کفایت می‌کند آنچه خواست خداست” به پایان می‌رسد.
از دیگر دعاهایی که قرائت آن در این ماه مورد سفارش قرار گرفته، دعایی موسوم به دعای حج است که سید در “اقبال” از حضرت صادق(ع) این دعا را روایت کرده است و خواندن آن را در شب‌های ماه رمضان بعد از مغرب و کفعمی در “بلدالامین” خواندن این دعا را در روز و شب رمضان مستحب ذکر کرده است.
دعای افتتاح، دعایی است که سرشار از فرازهای عرفانی و آموزه‌های اخلاقی که خواندن آن در هر شب ماه مبارک رمضان مورد سفارش قرار گرفته است.
همچنین در اعمال شب‌های ماه پرفیض رمضان دعاهای دیگری نیز روایت شده است که هریک حال و هوایی ملکوتی دارد.
دعای سحر ماه رمضان از زیباترین دعاهای این ماه است. دعایی با آوایی آسمانی که گوش تمامی روزه‌داران و دلباختگان با آن آشناست. این دعا را حضرت امام علی بن موسی‌الرضا(ع) از حضرت امام باقرالعلوم(ع) روایت فرموده و توسلی شورانگیز است که سحرگاهان را جلوه‌ای دیگرگون می‌‌بخشد.
دعای دیگری که مناسب هنگامه سحر است، دعایی است که ابوحمزه ثمالی آن را از حضرت سیدالساجدین امام علی‌بن الحسین(ع) روایت کرده است که آن حضرت در ایام ماه رمضان بیشتر شب را به نماز سپری فرموده و چون سحر فرا می‌رسید این دعا را قرائت می‌فرموده‌‌اند.
این دعا که در “مصباح” شیخ ثبت است با این فراز منقلب کننده آغاز می‌شود؛ “خدایا مرا به عقوبت خود ادب مکن.” این دعا که به نام راوی آن معروف است از دعاهای بلند و سرشار از نکات شگفت‌ و شگرفی است که آدمی را به اندیشه و تامل وا می‌دارد.
در اعمال شب و روز ماه فرخنده رمضان دعاهای متعددی ذکر شده است که برخی از این دعاها می‌بایست همراه با آداب و شرایط خاصی خوانده شود و چنانکه در احادیث و روایات از رسول عظیم‌الشان اسلام(ص) و پیشوایان عالیقدر مکتب تشیع نقل شده است ثواب بی‌شمار و رحمت و برکت فراوان در این امر نهفته است.
در فضیلت شب‌های سیزدهم، پانزدهم، هفدهم، بیست و یکم، بیست و سوم و دهه آخر ماه مبارک رمضان نیز دعاهای ارجمندی به ما رسیده است که در این ایام پرفیض و برکت نباید نسبت به آن غفلت ورزید. بویژه دعاهایی که مربوط به شب‌های مقدس قدر است که در فضیلت این شب شریف آمده است برتر از سی هزار روز است و نسبت به شب زنده‌داری و عبادت در این شب تاکید شده است.
دعای جوشن کبیر به شهادت روایاتی که درباره عظمت این دعا و قرائت آن در ماه رمضان نقل شده است از جمله دعاهایی است که خواندن آن در آغاز ماه ضیافت‌الله و نیز سرتا سر ماه رمضان خیر و برکت فراوانی به همراه دارد. چنانکه حضرت سیدالساجدین(ع) به روایت از پدر ارجمند خویش و ایشان به روایت از رسول گرامی اسلام(ص) نقل فرموده‌اند که این دعا را جبرئیل در هنگامه یکی از نبردها به رسول خدا عرضه کرده و به ایشان از سوی پروردگار متعال نوید داده است که هرکس این دعا را بخواند در پناه خداوند قرار گرفته و از هر گزندی در دنیا و آخرت در امان خواهد بود.
دعای وداع با ماه مبارک رمضان که شیخ کلینی رضوان‌الله علیه در کتاب کافی روایت کرده است دعای ارجمندی است از حضرت امام جعفر(ع) که این دعا بیانگر اهمیت ایام ماه مبارک رمضان و دعا برای درک فضایل این ماه و فیض حضور در رمضانی دیگر است.
از دیگر دعاهای مربوط به این ایام آسمانی می‌توان به دعاهایی که درباره عید سعید فطر روایت شده است نیز اشاره کرد. در آداب شب اول شوال ذکر شده است که این شب از لیالی شریفه است هنگامه‌ای که مومنین به مرحله روزه‌گشادن نایل می‌شوند و پس از گذشت یک ماه جهاد با نفس و درک فیض حضور در این ماه خجسته، به مرحله تازه‌ای وارد می‌شوند. دعای شب عید فطر، دعایی است مزین به نام‌های مقدس خداوند تبارک و تعالی که قرائت آن از سوی حضرت امیرالمومنین(ع) توصیه شده است. به کسانی که این دعا را بخوانند بشارت اجابت دعا و آمرزش گناهان داده شده است.
نکته مهمی که درباره ادعیه، شایان ذکر است عظمت بیکران این دریای معارف است که متاسفانه آن گونه که باید و شاید، شان ارجمندشان شناخته نشده است.
در هریک از دعاهای شریفی که به ما یادگار رسیده است اسرار و آموزه‌های فراوانی وجود دارد که می‌تواند به تحول و ارتقای اندیشه و زندگی بشر بینجامد و امید که این‌گونه شود.

کامران شرفشاهی
اهم منابع: قرآن کریم- اصول الکافی، شیخ کلینی- من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق- مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی

منبع : روزنامه رسالت