"نقد" لازمه پیشرفت جامعه

با نگاهی به فضای سیاسی حاکم بر کشور و وجود دو طیف سیاسی چپ (اصلاح‌طلبان) و راست (اصولگرایان)، منتقدانی نیز از هر دو جناح در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... وجود دارند که غالباً عملکرد جناح مخالف خود را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند. "تفکر نقاد"، فرایندی‌ست که به بررسی صحت، دقت و ارزش اطلاعات و دانسته‌ها می‌پردازد. حال اگر بخواهیم نقدهایی را که از سوی شخصیت‌های حقوقی و حقیقی مختلف در جامعه مطرح می‌شود، ارزیابی کنیم، نقادان را می‌توان به دو گروه تقسیم‌بندی کرد. گروه اول را افرادی تشکیل می‌دهند که علیرغم داشتن اشراف کامل بر موضوع مورد نقد، صرفاً بخاطر مسائل سیاسی جانب افراط را در پیش گرفته و غیرهمفکران خود را بی‌مهابا از روی غرض مورد نقدهای غیرمنصفانه قرار می‌دهند. این گروه کمتر همفکران خود را نقد می‌کنند، اما گروه دوم اشخاصی هستند که علاوه بر نقد کارشناسی شده، راه‌کارهای عملی نیز برای برون رفت از آن ارائه می‌دهند که این طیف از افراد را "منتقدان منصف" و نقدشان را "نقد سازنده" می‌توان نام نهاد.
حال باید دید چرا در جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، اغلب مسئولان نقد وارد بر خود را بر نمی‌تابند و آن هنگام که مورد انتقاد واقع می‌شوند، بدون تأمل و در نظر گرفتن واقعیت‌ها جبهه‌گیری‌ می‌نمایند؟ و اینکه چرا اکثر اشخاص حقیقی و حقوقی روحیه‌ی انتقادپذیری‌ پایینی دارند؟. "فلسفه وجودی نقد" از ملزومات پیشرفت و تعالی در یک جامعه‌ی دموکراتیک است، مسلماً در غیاب نقدهای سازنده و کارآمد پیشرفت یک جامعه دچار اخلال خواهد شد و سیر تکاملی خود را با نوسانات زیادی پشت سر خواهد گذاشت. اگر کمیت نقدهای منصفانه و کارشناسی شده که فارغ از سلیقه‌های سیاسی و همراه با راهکار باشد، افزایش یابد، علاوه بر رشد سریع در حوزه‌های گوناگون می‌توان شاهد افزایش میزان تحمل نقدپذیری مسئولان نیز باشیم.
فضای سیاسی حاکم بر ایران به گونه‌ای است که اگر یکی از شخصیت‌های سیاسی بخواهد عملکرد یکی از همفکران خود را زیر ذره‌بین برده و آن را نقد و بررسی نماید، از سوی همفکران خود به جانبداری از جناح مخالف محکوم و وی را از خود طرد می‌کنند بطوری که کمتر اشخاصی حاضر می‌شوند سرزنش‌های هم‌ طیفان خود را تحمل کرده و منافع مردم را بر منافع حزبی ارجعیت دهند. پذیرش انتقاد سازنده در تمامی جوانب می‌تواند کلیدی جهت ‌گشایش بسیاری از مشکلات درون و برون سیستمی باشد. این سخن گهربار امام راحل (ره) را که در دوره‌ی کنونی لازم الاجراست از نو می‌بایست نهادینه ساخت که مودند: "مردم همواره باید عملکرد مسئولان را مورد ارزیابی قرار دهند تا مبادا از وظیفه‌ی اصلی خود که همانا خدمت به مردم و اسلام عزیز است غافل شوند"، چرا که ما انسان هستیم و جایز الخطا. این سخن ارزشمند کبیر انقلاب که گذر ایام آن را به فراموشی سپرده است باید مورد توجه جدی قرار بگیرد. کما اینکه اگر تا به امروز به فرمایشات این بزرگ اندیش عمل می‌شد، نوشتن مقالاتی از این دست چندان الزام پیدا نمی‌کرد.
برای رسیدن به ایده‌آل‌ها و برون رفت از تنگ نظری‌های حاکم بر تفکرات افراد باید تمام کسانی که ممکن است عملکردشان مورد نقد و ارزیابی دیگران قرار بگیرد، دایره‌ی تحمل نقدپذیری‌شان را گسترش دهند و این مهم میسر نمی‌شود مگر با تلاش همه کسانی که دستی به آتش دارند و در عرصه مطبوعات قلم‌ منصفانه را در دست گرفته‌اند. متأسفانه بارها در مطبوعات مختلف مشاهده شده برخی از اشخاص صرفاً بخاطر برخی مسائل سیاسی و بعضاً شخصی، جناح مخالف خود را بصورت غیرمنصفانه مورد انتقاد قرار می‌دهند. قلم این افراد جز تخریب، تهمت و افترا بوی دیگری نمی‌دهد که همانا اینان بدون در نظر گرفتن حریم‌های ممنوعه، خلاف واقع و در جهت منافع شخصی و گاهاً حزبی قلم فرسایی می‌کنند که با این کار خود اقدامات مؤثر دیگران را نیز زیر سئوال می‌برند.
البته این را باید در نظر گرفت که در تمام جوامع بشری خطوط قرمز ترسیم شده حریم‌ها را مرزبندی می‌کنند، در جامعه‌ی اسلامی ما نیز این خط قرمز‌ها توسط نظام مقدس جمهوری اسلامی تبیین شده است که خروج از آن به منزله‌‌ی خروج از نظام تلقی می‌شود. خوشبختانه دوران بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی نسبت به ادوار قبل از آن، افرادی که قلم را در جهت منافع غرب و شرق به نوشتن وادار می‌سازند بسیار اندک شده است که با تیزبینی و هوشیاری می‌توان حساب خودی را از غیرخود تشخیص و جدا نمود.
در پایان امید است همگی در جهت پذیرش انتقادهای منصفانه و سازنده ظرفیت وجودی خود را بالا برده تا با قبول ایرادات وارده بر عملکردمان در جهت رفع آن گام برداشته و بتوانیم چرخ‌های توسعه‌ی کشور عزیزمان ایران را با سرعتی افزون‌تر به گردش در بیاوریم.

سید محمد هاشمی

منبع : فردا