نقش آینده نگری اقتصادی در تامین آرامش زندگی

آینده نگری در زندگی مادی همچون آینده نگری در حیات معنوی حائز اهمیت خاص می باشد و باید توسط افراد جامعه اسلامی مورد توجه و عمل قرار گیرد. یعنی همان گونه که انسان موظف است به نیازهای معنوی خود نظر گسترد و برای بنیان نهادن ارکان و پایه های حیات جاودان اخروی به توشه گیری و ذخیره سازی بپردازد و پشتوانه ای از اعمال صالح و نیک در همه ابعاد فردی و اجتماعی به وجود آورد وظیفه دارد نسبت به زندگی دنیایی و نیازمندی های مادی خود و خانواده اش احساس تعهد نماید و در رفع موانع و تنگناهای معیشتی و تامین رفاه و آسایش کانون خانواده تلاش و فعالیت کند و به ذخیره سازی و ایجاد پشتوانه های مستحکم اقتصادی اهتمام ورزد.
در فرهنگ اسلامی با روش های مختلف و ارائه رهنمودهای روشن به این مهم توجه خاص مبذول شده است که آموزه ذیل از حضرت امام رضا(ع ) یکی از این نمونه ها می باشد :
« آدمی وقتی خوراک سال خود را ذخیره کند پشتش از بار سنگین زندگی سبک می گردد و آسوده خاطر می شود. »
امام رضا(ع ) پس از این بیان به شیوه زندگی حضرت امام محمدباقر(ع ) و حضرت امام جعفر صادق (ع ) در ذخیره سازی نیازهای غذایی این گونه تصریح می فرمایند :
« حضرت باقر و حضرت صادق علیهماالسلام تا زمانی که رزق و خوراک سال خود را ذخیره نکرده بودند خانه یا ملک نمی خریدند . » (۱ )
این رهنمود ژرف به اهمیت آینده نگری اقتصادی و ضرورت توجه و عمل افراد جامعه اسلامی به آن تصریح دارد.
۱ ) قبل از هر چیز این واقعیت غیر قابل انکار باید مورد توجه قرار گیرد که « اقتصاد » از اهمیتی خاص برخوردار است و بقای انسان و تداوم حیات دنیایی او با رفع نیازهای مالی و پر کردن شکاف های اقتصادی و مقابله با فقر و ناداری امکان پذیر می باشد.
بدیهی است همان گونه که انسان دارای روح و روان است و باید به تامین نیازهای معنوی خویش اهتمام ورزد و به تغذیه جان خویش بپردازد دارای جسم و تن می باشد و به غذا و خوراک برای تامین نیرو و انرژی به منظور استمرار حیات محتاج است .
اسلام که دینی جامع می باشد و به همه ابعاد و جلوه های وجود انسان توجه دارد و برای سلامت و سعادت همه جانبه او قوانین متقن وضع کرده است در کنار « معنویت » به « مادیت » نیز نظر می گسترد و کار و تلاش اقتصادی برای رفع تنگناهای معیشتی را واجب و لازم می شمرد و پیوسته به فعالیت در مسیر جلب مال و ثروت حلال ترغیب می نماید و حتی ثروت مشروع را علاوه بر رفع نیازمندی های زندگی دنیایی عامل دست یابی به حیات آخرت معرفی می نماید.
این آموزه های دینی که اعلام می کنند : « پاک ترین مال مالی است که از راه حلال به دست آمده باشد » (۲ ) و « برترین ثروت ها آن است که به وسیله آن حقوق خدا و خلق او پرداخت شود » (۳ ) و « منزه ترین مال ها آن است که به وسیله آن آخرت خریداری گردد . » (۴ ) به اهمیت و ضرورت تلاش برای کسب ثروت حلال به منظور تامین نیازهای زندگی دنیا و نیل به حیات جاودان آخرت ـ با انفاق ها و بخشش ها و یاری رسانی های مالی به محرومان و تهی دستان ـ تصریح دارند.
در نگاه تعالیم ژرف و زندگی ساز اسلامی آنچه انسان از اغذیه و خوراک به وسیله کار و تلاش به دست می آورد و مصرف می کند بسیار ممدوح و نیکوست و به همین دلیل تاکید می شود که : « هرگز کسی غذایی بهتر از دسترنج خود نخورده است . » (۵ ) و با این وصف کسانی که در انجام فعالیت های اقتصادی برای کسب ثروت مشروع تعلل و تسامح می ورزند مورد توجه و عنایت اسلام نمی باشند تا آنجا که در آموزه های دینی تصریح می شود : « خیری نیست در کسی که دوست نداشته باشد از راه حلال مال گرد آورد تا به وسیله آن آبرویش را نگه دارد و بدهکاریش را بپردازد و صله رحم به جا آورد . » (۶ )
۲ ) مال و ثروت حلال و مشروع ابزار و وسیله ای است که برای رفع نیازها و نیل به رفاه و آسایش ارزش و اعتبار پیدا می کند و از همین رو باید پس از جمع آمدن به استفاده و بهره برداری درآید. به این آموزه دینی توجه کافی کنیم که چسان توصیه دارد از اموال به دست آمده باید سریع استفاده کرد و فرصت ها را بیهوده تلف ننمود :
« مال و ثروت اگر به کار تو نیاید تو متعلق به آن خواهی بود. تو برای اموال پایدار نخواهی بود همان گونه که آن برای تو باقی نمی ماند. بنابراین قبل از این که اموال تو را در کام خود فرو ببرد تو از آن استفاده مناسب کن » (۷ )
ثروت مشروع به بهره برداری های مختلف می رسد و از آن جمله است ایجاد پشتوانه مستحکم اقتصادی برای آینده .
در گذشته مرسوم بود که خانواده ها آذوقه خویش را به طور سالانه ذخیره می کردند همچنان که امروز درباره بعضی از مواد غذایی همچون برنج بسیاری از خانواده ها به همین شیوه عمل می نمایند.
بدیهی است ائمه اطهار(ع ) که تبیین کننده اسلام و شارح تعالیم مختلف آن از جمله آموزه های اقتصادی بودند سعی وافر و مراقبت کامل داشتند که ضمن توصیه به افراد جامعه اسلامی درباره عمل به تعالیم دینی خود نیز پیش از همه و بیش از دیگران عامل به جوانب مختلف احکام و قوانین اسلامی باشند.
در رهنمودی که از حضرت امام رضا(ع ) مطرح کردیم ابتدا یک توصیه کلی و فراگیر برای عموم مردم جامعه دارد و علاوه بر این که خود به این دستورالعمل اسلامی عمل می نماید به اتخاذ همین شیوه توسط حضرت امام محمد باقر(ع ) و حضرت امام جعفر صادق (ع ) تصریح می نماید و به مردم چنین می آموزد که آن دو پیشوای معصوم همواره به ذخیره سازی خوراک سالیانه خویش اهتمام می ورزیدند و قبل از این عمل به سایر مسائل اقتصادی و تامین نیازهای دیگر اقدام نمی کردند.
حضرت امام رضا(ع ) به این وسیله یکی از ابعاد مهم « آینده نگری اقتصادی » را مطرح می نمایند و هر مسلمان را در کنار انجام فرایض و تکالیف عبادی برای تغذیه جان و روح و تامین نیازهای معنوی به تغذیه جسم و تن و برآورده کردن احتیاجات مادی و دنیایی فرمان می دهد تا به این وسیله هر فرد از آحاد جامعه اسلامی به « تعادل » بین زندگی مادی و حیات معنوی نائل آید و در تامین هر دو نیاز تلاش و کوشش نماید.
۳ ) حضرت امام رضا(ع ) در رهنمود خویش به دو اثر مهم آینده نگری اقتصادی اشاره می نماید . اثر اول این است که ذخیره آذوقه سالانه باعث می شود که پشت انسان از بار سنگین زندگی سبک شود.
تردیدی وجود ندارد که مجموعه وظایف و مسئولیت های انسان بارهایی هستند که بر دوش او گذاشته می شوند و به طور طبیعی فشار ناشی از سنگینی این بارها او را پیوسته به تحمل رنج و سختی وادار می نماید و او باید لحظات زندگی را همین گونه طی نماید.
در میان بارهای سنگینی که آدمی را به مرارت می افکند تغذیه و تامین رزق و خوراک روزمره از اهمیتی خاص برخوردار است زیرا انسان تا گرسنه است فاقد توانایی لازم برای ادامه زندگی می باشد و همواره با ضعف جسمی مواجه می گردد و چنانچه این گرسنگی و ضعف شدت و استمرار یابد « مرگ » سرنوشت نهایی و محتوم او خواهد بود.
کسی که در اثر کار و تلاش حلال و مشروع به رفع نیازهای جسمی خویش می پردازد و پشتوانه های لازم اقتصادی را در زندگی خود مهیا و مستحکم می سازد یکی از بارهای سنگین و سخت را از دوش خویش برمی گیرد و احساس سبکی می نماید.
اثر دوم آینده نگری اقتصادی این است که روح و روان آدمی را به آرامش می رساند و از تلاطم و آشفتگی خارج می نماید. زیرا به طور طبیعی فقر و نیاز موجب تشویش و اضطراب می شود و وقتی نیازهای روزمره غذایی انسان مرتفع نگردد و خود و اعضای خانواده اش را با رنج گرسنگی مشاهده نماید غم و اندوه به جان و روحش سرازیر می شود و ترس و تشویش از آینده بر تمام وجودش مستولی می گردد. او پیوسته در همین حالت آشفته به سر خواهد برد و لحظات زندگی اش را تلخ و ناگوار خواهد ساخت .
این حالت اندوهبار و فشار و اضطراب روحی تا زمانی که فقر و ناداری و رنج و غم ناشی از آن وجود دارد تداوم می یابد و آنگاه که کسی در اثر تدبیر و تلاش وقفه ناپذیر به کسب مال حلال پرداخت و نیازهای اقتصادی خویش را مرتفع ساخت و آینده اش را با ذخیره سازی متعادل ثروت روشن و پر فروغ نمود « آرامش خاطر » جایگزین آشفتگی و پریشانی می شود و همه ترس ها و نگرانی ها از بین خواهند رفت و کانون خانواده به امید و نشاط و طراوت دست خواهد یافت .
نکته ای که نباید از آن غفلت کنیم این است که هرگز آینده نگری اقتصادی به ذخیره سازی سالانه ارزاق محدود نمی شود بلکه این موضوع دارای مصداق های مختلف می باشد که با کلیه امور زندگی دنیایی انسان پیوند و ارتباط دارد. بدست آوردن شغل مناسب تهیه مسکن و سر پناه پس انداز کافی و رفاه متعادل و نسبی از جمله مصادیق آینده نگری اقتصادی به شمار می روند.

پاورقی :
۱ ـ اصول کافی ج ۶ ص ۲۸۶
۲ ـ غررالحکم تنظیم موضوعی به کوشش سید هاشم رسولی محلاتی . دفتر نشر فرهنگ اسلامی ج ۲ ص ۴۵۱
۳ ـ همان مدرک ص ۴۵۲
۴ ـ همان مدرک ص ۴۵۱
۵ ـ میزان الحکمه محمد محمدی ری شهری . نشر دارالحدیث ج ۱۱ ص ۵۱۷۵
۶ ـ همان مدرک ج ۱۲ ص ۵۷۲۱
۷ ـ بلاغه الحسین به کوشش مصطفی موسوی آل اعتماد نشر طیار . ص ۲۷
کسانی که در انجام فعالیت های اقتصادی برای کسب ثروت مشروع تعلل و تسامح می ورزند مورد توجه و عنایت اسلام نمی باشند تا آنجا که در آموزه های دینی تصریح می شود : « خیری نیست در کسی که دوست نداشته باشد از راه حلال مال گرد آورد تا به وسیله آن آبرویش را نگه دارد و بدهکاریش را بپردازد و صله رحم به جا آورد. »
فرهنگ اسلامی هر مسلمان را در کنار انجام فرایض عبادی برای تغذیه جان و روح و تامین نیازهای معنوی به تغذیه جسم و تن و برآورده کردن احتیاجات مادی و دنیایی فرمان می دهد تا به این وسیله افراد جامعه اسلامی به « تعادل » بین زندگی مادی و حیات معنوی نائل آیند
آینده نگری اقتصادی روح و روان آدمی را به آرامش می رساند و از تلاطم و آشفتگی و تشویش و اضطراب خارج می نماید و کانون های خانواده را به امید و نشاط و طراوت نائل می گرداند

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی