نگاهی بر ابعاد پنهانی توافق امنیتی آمریکا و عراق

مقامات آمریکایی به هیچ‌وجه تداوم ساختار سیاسی فعلی عراق را که بر اساس عنصر حاکمیت اسلامی است قبول ندارند. در واقع آمریکا در جهت تضعیف جنبش‌های ضد آمریکایی بخصوص جنبش‌های ضد اسلامی با جدیت سکولاریزه کردن ساخت حکومت در عراق را تعقیب می‌کند.
ناکامی آمریکا در عراق و تشدید ناامنی‌ها و بی ثباتی ‌ها در سال ۲۰۰۷ باعث شده است تا مقامات آمریکایی از سال ۲۰۰۷ میلادی تاکنون از تغییر پلکانی اوضاع امنیتی و سیاسی عراق سخن گویند. طوریکه پس از نطق سالانه بوش در کنگره آمریکا زمزمه‌هایی از طرح راهبرد جدید آمریکا یعنی توافقنامه سیاسی، اقتصادی و امنیتی عراق و آمریکا شنیده‌ شد.
با توجه به اینکه طرح این بحث در محافل عمومی عراق اعتراضات بسیاری را در مردم برانگیخته است، این سئوال مطرح می شود که دلیل مخالفت های مردمی عراق چیست؟ و ابعاد پنهانی توافقنامه امنیتی عراق چه می باشد؟
واقعیت آن است که رویکرد آمریکا در عراق دارای ابعاد و مؤلفه‌های گوناگونی‌است. اما باید گفت که مجموعه‌ اهداف و راهبرد آمریکا برای داشتن نقش برتر در دنیا از ابتدای روی کار آمدن نومحافظه ‌کاران کاخ سفید، استفاده از ابزار نظامی بوده است.
از نظر نومحافظه‌کاران، حضور برتر در عرصه جهانی با استقرار در خاورمیانه که مملوء از منابع انرژی و نفت می باشد محقق خواهد شد. به همین دلیل پیشبرد شرایط عراق براساس راهبرد‌ها و ملاحظات منافع آمریکا به اولویت اصلی سیاست خارجی آمریکا تبدیل شده است.
اهداف توافقنامه امنیتی را نیز در راستای دستیابی به اهداف مذکور به شرح ذیل می توان بر شمرد:
۱) استمرار حضور آمریکا در عراق
مقامات آمریکایی سعی دارند براساس توافقنامه امنیتی، با استقرار پایگاه های نظامی خود در عراق تا مدت نامشخص در این کشور حضور داشته باشند. به گونه‌ای که نیرو‌های امنیتی عراق به طور مستقل قادر به هیچگونه عملیاتی نگردند. در واقع استمرار حضور آمریکا در عراق نوعی از استعمار سیاسی همچون مناسبات استعماری قرون ۱۸و ۱۹ علیه عراق را یادآور می شود. مردم عراق که بعد از فروپاشی دولت عثمانی برای چندین دهه متمادی تحت سلطه و نفوذ دولت انگلیس و بیگانه قرار داشتند، نمی توانند دوباره شاهد استعمار کشور توسط بیگانه باشند.
لذا با هر قراری که تضمین کننده ادامه حضور بیگانه درعراق باشد مخالف هستند. بویژه اینکه بخشی از توافقنامه امنیتی ناظر به آزادی عمل نیرو‌های آمریکایی در عراق است. این بخش از توافقنامه که با موج مخالفت ها در سطح مردمی، جریان ها و گروه های سیاسی مواجه‌ بوده است بیانگر این واقعیت است که مردم عراق نیت‌های آمریکا در عراق را صادقانه نمی دانند و نسبت به وعده‌های این کشور بی اعتمادند.
زمانی که آمریکا کویت را از دست ارتش بعثی عراق آزاد کرد، این اقدام توأم با خواسته‌هایی چون مصونیت‌های سیاسی و قضایی برای سربازان آمریکایی بود. به دنبال همان خواسته‌ها هنوز هم این کشور از سوخت رایگان کویت برای خودرو‌های زمینی، جنگنده‌های هوایی، کشتی‌ها و ناو‌های دریایی خود بهره‌‌برداری می کند.
دور از انتظار نیست که این کشور در عراق هم به دنبال چنین اهدافی باشد. لذا با توجه به جایگاه نفت در اقتصاد آمریکا این کشور سعی دارد ضمن تأکید بر افزایش تولید نفت، قیمت آن را کاهش دهد تا نه تنها دکترین حضور در منابع انرژی خاورمیانه که از دهه ۹۰ به دنبال آن بوده است را تکمیل کند، بلکه در جهت تضعیف مخالفان خود به ویژه ایران که عمده درآمد ارزی آن از طریق نفت تأمین می‌شود، عمل نماید. در نتیجه می‌توان یکی دیگر از اهداف آمریکا را تضعیف ایران دانست.
۲) تضعیف نفوذ جمهوری اسلامی ایران در عراق
مقامات آمریکایی که جمهوری اسلامی ایران را به عنوان عمده‌ترین مخالف خود جهت استمرار نفوذ در عراق می‌دانند سعی می‌کنند با تهدید‌آمیز نشان دادن ایران و تبلیغات سوء مبنی بر دخالت ایران در عراق، مقامات عراقی را نسبت به ایران بدبین سازند. در این راستا تاکنون از رویکردهای چند بعدی و ابزارهای متعددی استفاده نموده اند.
از جمله این رویکرد‌های متناقض می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱) دستگیری دیپلمات های ایرانی
۲) اعمال فشار بر گروه‌های شیعی در عراق جهت کاهش تعاملات خود با ایران
۳) طرح اتهاماتی علیه ایران مبنی بر حمایت از گروه‌های تروریستی در عراق و ...
۴) بازسازی موقعیت هم پیمانان منطقه‌ای خود به ویژه رژیم اسرائیل در عراق
آنچه مسلم است این که امضای توافقنامه امنیتی بیش از پیش به بهبود وضعیت اسرائیل منجر خواهد شد. زیرا با تثبیت حضور آمریکا عرصه برای فعالیت های اقتصادی و نظامی اسرائیل در این کشور بیشتر فراهم می گردد. در حال حاضر اخبار متعددی درباره فعالیت آشکار اسرائیلی ها در شمال عراق در رسانه ها روزانه منتشر می گردد.
لغو یا به تعویق افتادن این توافقنامه می تواند به ضرر اسرائیل تمام شود. با توجه به آنچه که در رابطه با اهداف آمریکا بیان شد عملکرد مقامات عراقی بخصوص با توجه به بند‌های محرمانه‌‌ای که در توافقنامه وجود دارد قابل نقد است. پنهان نگاه داشتن توافقنامه مذکور به دور از رسانه‌ها و مردم رویکردی غیرواقع‌بینانه است.
بخصوص اینکه پس از نظر‌سنجی‌های مختلفی که صورت گرفته است اکثریت مردم عراق با این اقدام مخالف هستند. چراکه بسیاری از بند‌های توافقنامه به طور مستقیم و غیر مستقیم این کشور را به مستعمره آمریکا تبدیل خواهد ساخت و تمامیت ارضی و منافع ملی این کشور را تهدید خواهد کرد. برخی از بندهای متن توافقنامه نیز تأیید کننده این ادعاست.
به عنوان مثال در یکی از بندهای آن اشاره شده است که نیروهای آمریکایی بدون داشتن مجوز دولت عراق می توانند هر فردی را که به وی مظنون بودند بدون توجیه و تنها به بهانه تهدید کننده امنیت و صلح برای مدت نامعلوم بازداشت کنند. همچنین در بند دیگری اشاره شده است که روابط بین‌المللی، منطقه‌ای و امضای معاهدات عراق باید با رایزنی دولت آمریکا صورت گیرد.
لذا این پرسش مطرح می شود که آیا این توافقنامه در مقابل خارج کردن عراق از بند هفتم منشور سازمان ملل قابل ارزش است؟! آن هم در شرایطی که مقامات آمریکایی هیچ گونه الزامی را نسبت به هیچ موضوعی از جمله خروج عراق از بند هفت منشور سازمان ملل و حفظ نظام سیاسی عراق نپذیرفتند. بنابراین امضای توافقنامه یکجانبه قابل پذیرش نیست. به ویژه اینکه دولت عراق می‌تواند از شورای امنیت بخواهد قطعنامه ۱۷۹۰ را در جهت پایان اجرای بند هفت تمدید نکند.
آنچه که بیش از همه سبب نگرانی می‌باشد این است که توافقنامه مذکور عامل درگیری و اغتشاش در منطقه خواهد بود. چراکه طبق مفاد توافقنامه امنیتی، نیروهای آمریکایی حق دارند بدون اطلاع قبلی دولت عراق دست به عملیات‌های نظامی گشت‌زنی بزنند. همچنین وجود پایگاه‌های نظامی سبب‌ نگرانی کشورهای همسایه بویژه ایران نیز خواهد شد.
زیرا زمانی که پایگاه‌های نظامی آمریکا گسترش یابد نفوذ آن بر سیستم سیاسی عراق افزایش خواهد یافت. لذا این احتمال وجود دارد که مقامات آمریکایی از این فرصت برای تهدید علیه مخالفان خود در منطقه بهره داری نمایند. همچنین این بیم وجود دارد که رژیم اسرائیل با استفاده از پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق، ایران را به عنوان یکی از مخالفان خود در معرض تهدیدات امنیتی قرار دهد.
آنچه که بیش از همه بر تقویت این نگرانی ها می افزاید، اهمیت امضای توافقنامه امنیتی برای مقامات آمریکایی است که از ۵ سال پیش‌ در پی تصویب آن بودند و از طرق مختلف همچون تهدید یا پیشنهاد رشوه سعی نمودند تا نظر مقامات عراقی را جلب کنند.
از جمله این موارد می‌توان به ترور نمایندگان مخالف مجلس عراق اشاره نمود. به گزارش برخی رسانه‌ها از جمله شبکه خبری العالم، سفارت آمریکا در بغداد اسامی نمایندگان عراقی مخالف توافقنامه امنیتی را منتشر کرده است که این امر به نوبه خود تهدیدی علیه پارلمان به شمار می‌رود. در نتیجه حفظ امنیت مقامات مخالف طرح مذکور به دغدغه اصلی دولت عراق تبدیل شده است.
نمونه قابل ذکر دیگر در راستای اقدامات آمریکا، بیانات رئیس جمهور عراق پس از بازگشت از آمریکاست که اشاره نمود: «واشنگتن تهدید کرده است در صورتی¬که توفقنامه‌ امنیتی را با این کشور امضاء نکند به تمامی راهکارها متوسل خواهد شد. به عنوان مثال تمامی دارایی‌های عراق را مسدود و نفت این کشور را مصادره خواهد کرد.»
● نتیجه‌گیری
مقامات عراقی نباید تصور کنند که انعقاد توافقنامه امنیتی منجر به تداوم حفظ حاکمیت دولت عراق خواهد شد. چراکه مقامات آمریکایی به هیچ‌وجه تداوم ساختار سیاسی فعلی عراق را که بر اساس عنصر حاکمیت اسلامی است قبول ندارند. در واقع آمریکا در جهت تضعیف جنبش‌های ضد آمریکایی بخصوص جنبش‌های ضد اسلامی با جدیت سکولاریزه کردن ساخت حکومت در عراق را تعقیب می‌کند.
یکی از گروه‌هایی که آمریکا در جهت مقابله با آن است مرجعیت و در رأس آن آیت‌الله سیستانی است. چراکه وی را با توجه به نفوذی که در میان مردم عراق دارد و راهبردهای سازنده‌ای که به عنوان شروط پذیرش توافقنامه امنیتی مطرح کرده است (همچون حفظ حاکمیت ملی، برخورداری از شفافیت، اجماع ملی در قبال توافقنامه و ارائه آن به مجلس عراق) مانع عمده اهداف خود می‌دانند. بویژه اینکه ایشان در سال ۲۰۰۳ نیز آمریکا را در جهت موافقت با برگزاری همه‌پرسی در قانون اساسی جدید عراق و انتخابات پارلمانی این کشور تحت فشار قرار دادند.
لذا انتظار می رود دولت عراق ضمن رد این توافقنامه:
۱) در راستای منافع ملی عراق با قاطعیت بیشتری عمل کنند.
۲ ) از تناقضاتی که در توافقنامه وجود دارد در مذاکرات خود با آمریکا بهره‌برداری کنند.
۳ ) در جهت تکمیل حاکمیت خود و برای مقابله با تروریسم پشتوانه بین‌المللی لازم را جلب کند. در این میان در عرصه داخلی از گروه‌های مستقل سیاسی و مراجع استفاده نماید و در عرصه خارجی نیز با بهره‌گیری از حمایت کشورهای همسایه، نیروهای سه‌گانه نظامی و وضعیت نیروی دریایی و هوایی خود را سامان بخشد.

منبع : امید