کاترینا بانوی ویرانگر

سوانح و حوادث طبیعی بخشی از موضوعات خبررسانی مکتوب و غیرمکتوب را تشکیل می‌دهند و اطلا‌ع‌رسانی بحران روزبه‌روز بیشتر مورد توجه کارشناسان رسانه‌ای قرار می‌گیرد. در چند سال گذشته و پس از رویدادها و تحولا‌ت پی‌درپی جهانی اشکال گزارش‌نویسی بحران تنوع زیادی یافته و سبک‌های مختلفی به صحنه آمده‌اند. توفان کاترینا که بخشی از جنوب آمریکا، ایالت لوئیزیانا و به‌خصوص شهر نیواورلئان را درنوردید یکی از آن بحران‌هایی قلمداد می‌شود که تمامی رسانه‌ها را به چالش کشید.
یکشنبه ۲۸ آگوست ۲۰۰۵ ابر تندباد کاترینا با سرعت ۱۷۵ مایل در ساعت این شهر تاریخی را درنوردید و باعث بی‌خانمان شدن هزاران نفر از ساکنین شد.
مجله معتبر تایم در همان زمان با انتشار یک ویژه‌نامه بسیار ارزشمند با مشارکت صلیب سرخ آمریکا به کمک مردم آسیب‌دیده شتافت و درآمد فروش این ویژه‌نامه را به آنان اختصاص داد. این ویژه‌نامه تحت عنوان <کاترینا، توفانی که آمریکا را تغییر داد> نمایانگر بخش از خسارات، تلفات، رویدادهای پس از فاجعه، عملکرد ضعیف مقامات دولتی و محلی، همیاری مردم و داوطلبان و چهره زشت غارتگری در شهر ویران‌شده نیواورلئان است. تعدادی از مهم‌ترین عکاسان مجله تایم مانند جان چیاسون، توماس دی ورزاک و نیز عکاسان و ا‌سوشتیدپرس نیز گزارش‌هایی را تهیه و ارائه دادند.
به دلیل اهمیت گزارشگری بحران بخش‌های مهمی از این ویژه‌نامه را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
یکی از مهم‌ترین انواع گزارش‌نویسی بحران که هم‌اکنون بسیار رایج است تاریخ‌نگاری یک دوره زمانی کوتاه و فشرده است. تاریخ‌نگاری حوادث معمولا‌ از اولین ساعات صبح آغاز و با ضرباهنگی پرسرعت تا پایان روز ادامه می‌یابد.
۹۹روز فاجعه‌بار> عنوان تاریخ‌نگار مجله تایم در زمینه توفان عجیب و تلخ کاترینا است که وقایع روزهای ۲۸ آگوست تا پنجم سپتامبر را گزارش می‌دهد:
یکشنبه ۲۸ آگوست، در ساعت ۸ صبح مرکز ملی توفان (‌) NHC در میامی اعلا‌م می‌کند که کاترینا از گونه توفان‌های درجه ۵ و از خطرناک‌ترین انواع توفان‌ها است. یک‌ساعت بعد دستور تخلیه شهر توسط کاتلین بلا‌نکو فرماندار لوئیزیانا صادر می‌شود.
ظهر همان روز سازمان حمل ونقل شهر با اعزام تعدادی اتوبوس به ۱۲ منطقه شهر مردم را به ورزشگاه نیواورلئان (‌) Super dome منتقل می‌کند. ۵۵۰ نفر از گارد ملی ایالت برای برقراری امنیت و پخش آب و غذا در ورزشگاه اعزام می‌شوند. بعدازظهر اعلا‌م می‌شود که بلا‌نکو فرماندار ایالت در حال جمع‌آوری و اعزام ۳۵۰۰ نفر از ۶ هزار نفر سرباز گارد ملی به شهر است. ۴۰ درصد این سربازان باید به عراق اعزام می‌شدند. گارد ملی به آژانس مدیریت بحران (‌FEMA) اعلا‌م می‌کند که به ۷۰۰ دستگاه اتوبوس جهت تخلیه شهر نیاز دارد که فقط ۱۰۰ دستگاه آن به شهر رسید. دلا‌یل این تعلل واضح نامعلوم است.
حدود ۲۰ هزار نفر در ‌Super dome اسکان یافته‌اند.
طبق گزارش‌های پلیس در آخرین ساعات ۲۸ آگوست ۸۰ درصد شهر طی چند روز آینده به زیر آب خواهد رفت. طغیان رودخانه می‌سی‌سی‌پی که از بخش جنوبی شهر می‌گذرد مهم‌ترین عامل آب‌گرفتگی و غرق‌شدن شهر اعلا‌م شده است.
● گزارش به‌مثابه یک سند
اطلا‌ع‌رسانی مطبوعاتی علی‌رغم تاخیر پخش اخبار وجه دیگری از رویداد را پوشش می‌دهد که غالبا از توان رسانه‌هایی چون رادیو و تلویزیون خارج است که آن را وجه اسنادی می‌نامیم. در خبررسانی تصویری مخاطب به‌دلیل سرعت دریافت خبر قادر به جذب و تحلیل تمامی داده‌ها نیست اما در گزارشگری مطبوعاتی درصد نفوذ و جذب اطلا‌عات به حد قابل توجهی افزایش یافته و در چنین شرایطی مطبوعات نقش مکمل را برای تلویزیون برعهده می‌گیرند. به‌طور مثال شدت آسیب‌های وارده، تلفات جانی، کمک‌رسانی، وضعیت روحی نجات‌یافتگان، عملکرد مسوولا‌ن، تاریخچه شهر یا منطقه، بافت جمعیتی و موقعیت جغرافیای منطقه در گزارش‌های مطبوعاتی با دقت بیشتری بررسی می‌شود. در این‌گونه از گزارش‌نویسی‌ها جزئیات، زمان، مکان، ساعت، حتی دقیقه و ثانیه ارزش بیشتری می‌یابد و برعکس گزارش‌های تلویزیونی که بر کلیات آماری تاکید می‌کند وجه فردی حادثه‌دیده برجسته‌تر می‌شود.
جان چیاسون، عکاس مجله تایم در وقایع نیواورلئان هم به عکاسی پرداخت و هم به ثبت وضعیت آسیب‌دیدگان به‌وسیله مصاحبه با بریان مولر که یکی از این نجات‌یافتگان است. او به چیاسون می‌گوید: <خانواده من همگی شناگر بوده و هستند به‌همین دلیل سال‌ها پیش مادربزرگم توانست از یک توفان نجات یابد.
مادرم نیز به خاطر خوب شنا کردن حاضر نشده از خانه بیرون بیاید.> آگوستا آکر به عکاس تایم می‌گوید: <آب تمام خانه را گرفته بود. نمی‌دانستیم چه کنیم. ناگهان به یاد قایق کوچک پسرم افتادم که ۲۰ سال پیش مرده بود. همین قایق کوچک ما را نجات داد.> سادگی گفتار تشریح جزئیات به ظاهر بی‌اهمیت و نحوه نجات یا مرگ ساکنان بدون اغراق‌گویی از خصوصیات گزارشگری بحران است. در گزارش دیگری با نام <زمانی برای قهرمانان> می‌خوانیم: <وقتی کاترینا به مانند آواری از فاجعه بر سر مردم فرو ریخت داوطلبان به سرعت کار خود را آغاز کردند اما تاخیر ارسال کمک‌های خارج از ایالت زیادتر از حد پیش‌بینی بود. همین تاخیر، تلا‌ش‌های گروه‌های امداد را به مسابقه‌ای نفس‌گیر با زمان تبدیل کرده است. ترنس گری، یک افسر پلیس در یک روز بیش از ۵۰ نفر را از مرگ نجات می‌دهد. ۱۷ نفر در یک خانه محبوس شده‌اند؛ چیزی شبیه به یک گور خانوادگی. گریه کودک، ترنس را متوجه خانه می‌کند و وی با قایق نجات هر ۱۷ نفر را از خانه بیرون می‌آورد. جیم جوستاد، خلبان هلی‌کوپتر گارد ساحلی هر روز بین ساعت ۹ صبح تا ۱۰ شب حدود ۲۰ نفر را از مرگ حتمی نجات داده است. ‌
● یک گزارش پیگیرانه و یک افشاگری
تایم در بخش دیگری از گزارش‌های بحران به افشاگری سوءمدیریت واضح مقامات مسوول می‌پردازد. این افشاگری به حدی تکان‌دهنده بود که مایکل براون، مسوول آژانس فدرال مدیریت بحران ‌(FEMA) مجبور به کناره‌گیری می‌شود. روز ۲۸ آگوست ۲۰۰۵ در ساعت ۳۱/۴ دقیقه بعدازظهر سازمان و مرکز مطالعات ملی توفان واقع در میامی - از معتبرترین موسسات بررسی توفان - با اعلا‌م هشدار توجه مقامات را به فاجعه‌ای که در راه بود جلب می‌کند. متن گزارش این مرکز با شماره سریال ۲۵ که پیش‌بینی روزهای آتی شهر نیواورلئان را ارائه داده بود بدین شرح است: <در ساعت ۶ صبح فردا ۲۹ آگوست ساحل شهر با یک سیل عظیم مواجه خواهد شد؛ اکثر مناطق برای هفته‌ها غیرقابل سکونت خواهند بود، حداقل یک‌دوم خانه‌های خوش‌ساخت از ناحیه سقف و دیوار فروخواهند ریخت، اکثر ساختمان‌های صنعتی، کاربری خود را از دست خواهند داد، تمامی خانه‌هایی که با اسکلت چوبی ساخته شده‌اند کاملا‌ ویران خواهند شد، برق منطقه برای چند هفته قطع و دستگاه‌های مولد نیرو، همچنین تبدیل‌کننده‌ها به‌طور کامل از کار خواهند افتاد و در بخش‌های جنگلی و مسکونی آتش‌سوزی‌های غیرقابل کنترلی روی خواهد داد.> این تنها بخشی از پیش‌بینی‌های مرکز ملی توفان بود که توجه به آن می‌توانست وضعیت آسیب‌دیدگان و ارسال کمک‌های فوری را در ساعات پیش‌رو تسریع بخشد.
ماتیو مک‌کین فنتون، یکی از خبرنگاران ارشد مجله تایم طی مقاله‌ای با عنوان <شکست قدرت> سوالا‌تی را مطرح می‌کند از جمله اینکه <چگونه و چرا مقامات و دولت آمریکا به هشدارها بی‌توجه ماندند؟ این سهل‌انگاری که به قیمت کشته شدن صدها نفر تمام شد از کجا ریشه گرفته است؟
● چرا نهادهای امدادرسان نتوانستند به موقع عمل کنند؟
این در حالی است که منطقه و شهر نیواورلئان تجربیات زیادی در زمینه برخورد با توفان‌های سهمگین داشته‌اند. تندباد ایوان در سال ۲۰۰۴، توفان آلندرو در سال ۱۹۹۲ و کامیل در سال ۱۹۶۹ از جمله این حوادث بوده‌اند. در آخرین توفان ۸۰ درصد جمعیت شهر با موفقیت تخلیه شدند؛ کاترینا نه‌تنها یک فاجعه تمام‌عیار بود بلکه حیثیت جورج بوش را نیز در هم کوبید.>
وی می‌افزاید: <طبق نظرسنجی مجله تایم ۵۲ درصد مردم معتقدند دولت ضعیف‌ترین شکل کمک‌رسانی را به نمایش گذاشت و ۶۲ درصد امدادرسانی را آهسته و کند توصیف کرده‌اند. بین حادثه و آغاز امدادرسانی ۷۲ ساعت شکاف وجود دارد. اما مقصر کیست؟ شهردار؟ فرماندار؟ مدیر ‌FEMA ، وزیر امنیت داخلی ‌(DHS) یا کاخ سفید و شخص رئیس‌جمهور؟ کانال‌های ارتباطی بین مسوولا‌ن محلی و ایالتی با واشنگتن کاملا‌ مغشوش و سردرگم بود.
برآورد هزینه‌های درخواستی از طرف کاتلین بلا‌نکو، فرماندار لوئیزیانا روز اول دسامبر به کاخ سفید ارسال می‌شود: ۴۰۰ هزار سرباز تیم‌های جست‌وجوگر، اتوبوس، تانکرهای آب، یخ و غذا. یک روز پس از ارسال نامه کاخ سفید پاسخ می‌دهد که این درخواست امضا ندارد و بلا‌نکو باید زیر نامه را امضا کند>!
این تنها یک نمونه از بی‌تدبیری‌های مقامات است. ‌FEMA نیز در زمینه تاخیر عملیات تخلیه شهر مقصر شناخته شده است.
جورج بوش در ۲۹ دسامبر که شهر در آب غوطه‌ور می‌شود به همراه سناتور مک‌کین در یک پایگاه هوایی در حال خوردن کیک تولد دوستانش بود. شش ساعت طول می‌کشد تا بلا‌نکو بوش را پیدا کند. ‌
بوش پس از درک نسبی اوضاع، تعطیلا‌ت خود را رها کرده و به واشنگتن بازمی‌گردد. تایم دست به نظرسنجی می‌زند: ۴۲ درصد مردم نیواورلئان جورج بوش را ضعیف و بی‌مسوولیت قلمداد می‌کنند و ۵۷ درصد اطرافیان او را مقصر می‌دانند. درست بود! غیبت مشاوران ارشد بوش تاثیر بدی بر اوضاع گذاشته بود. رایس در نیویورک به سر می‌برد، دیک چینی و دیگران نیز در تعطیلا‌ت روز ملی کارگری بودند. بوش واقعا تنها مانده بود.> آخرین پرسش مجله تایم در این زمینه خطاب به رئیس‌جمهور است: <آیا صرف بودجه ۴۰۰ میلیارد دلا‌ری برای پنتاگون می‌توانست به کمک مردم نیواورلئان بشتابد؟>
این نمونه‌ای مفید در جهت شناخت گزارش‌های مطبوعاتی است که همزمان به چند افق چشم می‌دوزد: توصیف و ترسیم رویداد، تحلیل و بررسی کنش‌ها و واکنش‌های نهفته در بطن یک بحران و در نهایت به چالش کشیدن و قضاوت بسیاری از اقدامات نابخردانه مسوولا‌ن و حتی مجبور ساختن آنان به پاسخگویی صریح و کناره‌گیری، آنچنان که رخ داد؛ اسنادی بی‌‌بدیل از رویدادی به نام کاترینا

علیرضا امیرحاجبی

منبع : روزنامه اعتماد ملی