تغییرات آب و هوا

گرم شدن آب و هوای کره زمین و تغییر اقلیم یکی از مهم ترین مسائل زیست محیطی جهان است. مدت هاست که دیگر از برف و سرمای گذشته ها خبری نیست. برف کم می بارد و دوامی ندارد. رودها و چشمه ها پیوسته خشک می شود، کشاورزی صدمه می بیند و بسیاری از مردم جهان با مشکل کمبود آب آشامیدنی روبه رو هستند. کشور ما نیز با مسائل متعددی در این رابطه روبه روست. شناخت هر چه بیشتر این مشکل به ما در اندیشیدن تمهیدی برای متوقف کردن روند گرمایش زمین و پیشگیری از عواقب آن یاری خواهد کرد. در این مقاله به اختصار به تغییر آب و هوا و عواقب آن اشاره می کنیم و در بخش دوم راه های مبارزه با آن را برخواهیم شمرد. دکتر دیوید کینگ، مشاور ارشد دولت انگلستان در تحقیقات علمی اخیراً نتیجه تحقیقات جدید تیم دانشمندان خود را اعلام کرده که بر اساس آن رابطه بین میزان دی اکسیدکربن جو و گرمای کره زمین در ۷۴۰ هزار سال گذشته به اثبات رسیده است.
آنها یک قطعه یخ قطب جنوب را تا عمق ۳ کیلومتر حفر کرده اند و عمر لایه های مختلف را تعیین کرده و نیز غلظت دی اکسیدکربن آنها را اندازه گرفته اند. قدیمی ترین لایه این قطعه یخ ۷۴۰ هزار سال قدمت داشته است. نتیجه ای که به دست آمده آن است که در تمام این۷۴۰ هزار سال غلظت دی اکسیدکربن بین ۲۰۰ تا ۲۷۰ قسمت در میلیون نوسان داشته و هیچ گاه بالاتر نرفته است، حال آنکه غلظت آن در سال ۲۰۰۴ میلادی ۳۷۷ قسمت در میلیون بوده است. در این ۷۴۰ هزار سال چندین بار عصر یخ روی داده و دوباره هوا گرم شده اما در تمام سال های عصر یخ غلظت دی اکسیدکربن حدود ۲۰۰ بوده و در گرم ترین سال ها نیز هیچ گاه بالاتر از ۲۷۰ نبوده است. هنگامی که انقلاب صنعتی شروع شد یعنی در قرن هجدهم غلظت دی اکسیدکربن (گازکربنیک) جو زمین ۲۷۰ قسمت در میلیون بود و اکنون غلظت آن به ۳۷۷ قسمت در میلیون رسیده است. این مقدار نه تنها در۷۴۰ هزار سال گذشته بلکه احتمالاً از ۵۵ میلیون سال پیش تاکنون سابقه ندارد. ۵۵ میلیون سال پیش کره زمین یک سیاره گرمسیر بود. قطب شمال و جنوب وجود نداشت و سطح دریا ها ۸۰ متر بالاتر از امروز بود. این شرایط برای حیات انسان مناسب نبود. در واقع این شرایط از بین رفت تا انسان توانست به وجود بیاید اما اکنون بشر با دست خود این شرایط را دوباره شکل می دهد. این یکی از مهم ترین مسائلی است که بشریت با آن روبه روست اما حواس او بیشتر متوجه فوتبال است تا این گونه مسائل حیاتی.
اطلاعات مربوط به درجه حرارت متوسط کره زمین از ۸۰۰ ایستگاه که در نقاط مختلف کره زمین، از سرد ترین نقاط کوهستانی و یخچال های قطبی گرفته تا گرم ترین نواحی استوایی قرار دارد جمع آوری می شود. این کار از ۱۲۵ سال پیش تا کنون هر ساله انجام می شود. از ۱۹۷۰ تا کنون درجه حرارت متوسط کره زمین ۸/۰ درجه اضافه شده است. در خلال این دوره افزایش درجه حرارت در هر دهه از دهه قبل بیشتر بوده است. ۲۲ سال از گرم ترین سال های ثبت شده از ۱۹۸۰ بدین سو بوده است و شش سال از گرم ترین سال هایی که تاکنون ثبت شده در هشت سال گذشته رخ داده. سه سال از این سال ها (۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵) همان سال هایی است که در آنها تولید غلات شدیداً کاهش یافته است. میزان دی اکسیدکربن جو زمین از انقلاب صنعتی به بعد پیوسته افزایش یافته اما ثبت منظم آن از سال ۱۹۵۹ شروع شده و از آن سال تاکنون هر ساله افزایش یافته طوری که این روند یکی از قابل پیش بینی ترین روند های جهان است. از سال ۱۹۶۰ غلظت گاز کربنیک افزایش یافته و از یک دهه بعد درجه حرارت هم بالا رفته است. ممکن است برخی فکر کنند که ۸/۰ درجه افزایش چندان اهمیتی ندارد اما باید توجه داشت که در اینجا صحبت از درجه حرارت متوسط کره زمین است یعنی متوسط مجموع آن در همه نقاط کره زمین والا تغییر درجه حرارت در همه جا یکسان نیست و افزایش آن در خشکی بسیار بیشتر از دریا ها، در عرض های جغرافیایی بالاتر بیشتر از نواحی استوایی و در داخل قاره ها بیشتر از نواحی ساحلی آنهاست و لذا در برخی نقاط افزایش دما ممکن است بیش از ۱۰ درجه باشد و بد نیست بگوییم که تفاوت درجه حرارت متوسط کره زمین در عصر یخبندان ها که آخرین آن حدود ۱۲۰۰۰ سال پیش رخ داده با آب و هوای کنونی تنها چند درجه بوده است. - گرمای هوا اثرات مخربی دارد که در ذیل به آن اشاره می کنیم:
۱) اثر روی تولید محصولات کشاورزی:
در سال ۱۳۸۱ گرما و خشکسالی محصول غله هند، آمریکا و کانادا را به شدت کاهش داد. در نتیجه محصول غله جهان ۹۰ میلیون تن یا پنج درصد کمتر از مصرف آن شد. در سال ۱۳۸۲ گرمای شدید اروپا موجب شد محصول غله کاهش یابد و بار دیگر تولید غله ۹۰ میلیون کمتر از مصرف آن بود. در سال ۸۳ بارندگی بهتر شد اما در سال ۸۴ خشکسالی در آمریکا محصول غله جهان را ۳۴ میلیون تن کاهش داد
۲) تلفات جانی:
در سال ۱۳۷۶ شمسی ۷۰۰ نفر از ساکنان شیکاگو در اثر گرما جان باختند. در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۱ شمسی گرمای هوا در هند به ۵۰ درجه رسید و بیش از ۱۰۰۰ نفر در استان آندرا پرادش جان خود را از دست دادند. در سال ۱۳۸۲ موج شدید گرما در اروپا غوغا کرد و درجه حرارت به طور بی سابقه ای افزایش یافت و در اثر آن ۴۹۰۰۰ نفر در هشت کشور اروپاجان خود را از دست دادند. در ایتالیا ۱۸۰۰۰ نفر مردند. در فرانسه تلفات ۱۴۸۰۰ نفر بود. تعداد کسانی که در اثر گرمای آن سال در اروپا مردند ۱۵ برابر تعداد کسانی بود که در اثر حمله ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ به مرکز تجارت جهانی در نیویورک جان خود را از دست دادند.۱
۳) ذوب شدن یخ:
یکی دیگر از عوارض گرمای کره زمین است. در اثر آن مناطقی مانند بنگلادش و جزایر مالدیو و شهر های ساحلی لندن و نیویورک و شانگهای قبل از همه خسارت خواهند دید. ۴- توفان های شدید: در اثر گرما، تبخیر بیشتر می شود و در اثر ذوب یخ ها هم آب بیشتری وارد اقیانوس ها می شود. پس حجم آب بیشتر می شود و میزان تبخیر نیز افزایش می یابد. آبی که با تبخیر بالا می رود باید در جایی فرود آید. پس تعداد توفان ها و شدت آنها بیشتر می شود. در اثر گرمای جو بارندگی بیشتر به شکل باران صورت می گیرد نه برف. در نتیجه یخچال های کوهستانی که ذخایر اصلی آب جهان هستند روز به روز ضعیف تر می شوند و توفان ها و سیل ها شدیدتر. در سال ۱۳۷۷ شمسی توفان میچ که یکی از قوی ترین توفان های تاریخ اقیانوس اطلس است، روی داد. سرعت این توفان ۳۶۰ کیلومتر در ساعت بود. در اثر آن ظرف دو، سه روز در نیکاراگوئه و هندوراس دو متر باران بارید. در اثر آن غیر از خانه، مدرسه، کارخانه، جاده، پل و...۷۰ درصد خاک سطحی هندوراس از بین رفت. لذا اکنون کشاورزی در این کشور حاصلی ندارد. در مجموع این توفان ۱۱۰۰۰ نفر تلفات داشت و اقتصاد منطقه کارائیب را نابود کرد. فلورس رئیس جمهور هندوراس اعلام کرد: «در مجموع این توفان ظرف چند روز آن چه را که برای احداثش ۵۰ سال زحمت کشیده بودیم، نابود کرد.» در اثر این توفان رشد دو کشور نام برده ۲۰ سال به عقب افتاد. در ۱۳۸۳ در ژاپن ۱۰ توفان مهم رخ داد که در مجموع ۱۰ میلیارد دلار خسارت ایجاد کرد. در همان فصل سال در فلوریدای آمریکا چهار توفان بسیار شدید رخ داد که در تاریخ آمریکا کم سابقه بود.در اثر این چهار توفان شرکت های بیمه ۲۲ میلیارد دلار خسارت به مشتریان خود پرداختند و به ورشکستگی نزدیک شدند. ۵- کمبود آب: آنگاه که اولین فضانوردان به دور کره زمین سفر می کردند یکی از چیز های جالبی که در زمین می دیدند، دریاچه چاد در آفریقا بود. اکنون آنها به سختی می توانند این دریاچه را تشخیص دهند. سه کشور پر جمعیت نیجریه و نیجر و چاد آن قدر آب رودخانه های منتهی به دریاچه را برای آبیاری مصرف کرده اند که اکنون حجم دریاچه نسبت به سال ۱۹۶۰ تقریباً ۹۵ درصد کاهش یافته. دریاچه آرال واقع در شوروی سابق به علت مصرف بیش از حد آب رودخانه های سیحون و جیحون نابود و آب آن شور شده است. رودخانه کلورادو واقع در جنوب غربی ایالات متحد و رودخانه زرد در شمال چین دیگر به دریا نمی رسند و قبل از آن خشک می شوند. رود های نیل در مصر، رود سند که عمده آب آبیاری پاکستان را تامین می کند و رود گنگ که در منطقه پرجمعیت گنگ در هند جاری است نیز وقتی به دریا می رسند که دیگر از یک نهر باریک ترند. اینها را می توان دید اما پایین رفتن آب های زیر زمینی دیده نمی شود. میلیون ها چاه حفر شده که سطح همه آنها پیوسته سقوط می کند. هر انسان روزانه به طور متوسط چهار لیتر آب مصرف می کند اما آب لازم برای تولید غذای مصرفی او ۲۰۰ لیتر در روز یعنی ۵۰۰ برابر آن است. عمده آب جهان یعنی ۷۰ درصد آن صرف آبیاری، ۲۰ درصد آن صرف صنعت و ۱۰ درصد دیگر به مصارف مسکونی می رسد. از آنجا که عمده آب هر کشور صرف آبیاری زمین های زراعی می شود و تولید هر تن غله به ۱۰۰۰ تن آب نیاز دارد، کشور هایی که به کمبود آب دچار می شوند به جای آب غله وارد می کنند. بنا براین یکی از اصلی ترین عواقب گرم شدن کره زمین کاهش تولید کشاورزی، افزایش رقابت بر سر غله محدود جهان و بالا رفتن قیمت غله در بازار جهانی است.

دکتر حمید طراوتی
پی نوشت:
۱- آخرین نتایج گرمای سال ۲۰۰۳ اروپا از موسسه Earth Policy Institute

منبع : روزنامه سرمایه