معمای نفت

افزایش تولید نفت جهانی تنها شادی بیشتر برای بزرگ‌ترین تولید کننده نفت جهان بدنبال خواهد داشت. این روند برای دیگر رقبای عربستان دراوپک که بیش از یک سوم نفت خام جهان را در اختیار دارند، نیز خوشایند است. بطور مثال، ایران همواره با انجام هر اقدامی که قیمت نفت را کاهش دهد، مخالفت می‌کند. حال در این میان اینکه چرا مقامات سعودی با برگزاری جلسات فوری با مقامات بلندپایه انرژی خواهان جلوگیری از این روند هستند، پرسشی است که ذهن بسیاری از کارشناسان را به خود مشغول کرده است.
پاسخ به این پرسش ریشه در تاریخ، اقتصاد و جغرافیای سیاسی دارد. هیچ کس در وزارت نفت عربستان شوک نفتی که در دهه۷۰ میلادی رویداد را فراموش نکرده است. در این زمان اعراب در اعتراض به حمایت غرب از سه برابر شدن بهای نفت اسرائیل، دست به تحریم زدند؛ اما استخراج نفت از سه منطقه مانند دریای شمال و گفت‌و‌گوها مبنی بر کاهش تقاضا، این تحریم را بی‌اثر کرد و در نتیجه دوران طولانی بهای نفت کاهش یافت و بورس سعودی با رکود مواجه شد. و اکنون مقامات سعودی در هراس هستند که با جایگزین شدن منابع دیگر انرژی، یکبار دیگر داستان دهه ۷۰ تکرار شود.
اما در این میان نگران اصلی‌تری نیز وجود دارد؛ چرا که با افزایش قیمت نفت نه تنها رشد اقتصادی آمریکا کاهش می‌یابد، بلکه تمامی جهان با رکود جبران نشدنی رو‌به‌رو خواهند شد. این مسئله کاهش خرید نفت ریاض را در پی دارد. همچنین و از همه بدتر کاهش رشد اقتصاد جهانی، میلیاردها دلار درآمد غیرنفتی سعودی‌ها را نیز به خطر می‌اندازد. پس زمانی‌که «علی النعیمی» مانند سلف پیشین خود در وزارت نفت عربستان از«رضایت مشتری» و« ثبات بازار» دم می‌زند، کسی نباید تعجب کند.
سعودی‌ها از دهه ۷۰ میلادی، خاطره‌ای ناخوشایند دیگری را نیز به یاد دارند. آنان یکبار با کاهش تقاضای غرب، در جهان به سخره گرفته شدند. این اتفاق در داخل عربستان در میان مسائل دیگر مانند ظهور القاعده، معضلات اجتماعی و کاهش تولیدات داخلی را بدنبال داشت. سعودی‌ها اکنون برای عدم تکرار این داستان و کاهش دشمنی جهان، هدایای را در نظر گرفته‌اند؛ برای نمونه ماه گذشته آنان ۵۰۰ میلیون دلار به برنامه غذا سازمان ملل متحد کمک مالی کردند. ولی در شرایط کنونی بهای گزاف نفت، خطر سیاسی دیگری که همان افزایش قدرت ایران است را بدنبال دارد؛ ایرانی که به سنی‌های سعودی به عنوان اصلی‌ترین رقیب منطقه‌ای خود می‌نگرد. حتی اگر غرب به بهانه برنامه هسته‌ای، تهران را با تحریم‌های شدید تنبیه کند؛ این کشور از افزایش قیمت سوخت بیشترین سود را می‌برد. پس می‌توان گفت که محدود شدن بازار نفت به معنای دفاع در برابر ایران است. اما باید توجه کرد که با ایران طوری رفتار شود که تهران از عرضه نفت خود جلوگیری نکند و رشد اقتصاد جهانی بیش از گذشته با کاهش مواجه نشود.
با این تفاسیر دلایل مقامات سعودی برای قیمت پائین نفت کاملا مشخص است؛ آنان نمی‌خواهند که مجددا بازار خود را از دست بدهند. ریاض در حال حاضر یک هشتم نفت جهان را تامین می‌کند و همچنان به عنوان تنها تولید‌کننده‌ای که ذخایری مساوی با ظرفیت کنونی خود دارد، باقی می‌ماند. با سرمایه‌گذاری کنونی، ظرفیت تولید نفت سعودی‌ها از ۱۱/۳ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۷ میلادی، به ۱۲/۵ میلیون بشکه در سال آینده خواهد رسید. افزایش دو برابر تولید نفت در عربستان سعودی در ماه گذشته میلادی، که بر اساس آن روزانه ۵۰۰ هزار بشکه به استخراج نفت می‌افزاید، تنها رضایت «جورج بوش» رئیس‌جمهوری آمریکا و « بان کی مون» دبیر کل سازمان ملل متحد را بدنبال داشت. اما بسیاری از این تولیدات جدید و بیشتر ذخیره موجود، در قالب نفت سنگین عرضه می‌شود که تقاضای کمتر و هزینه بیشتری را برای پالایش دارد.
ریاض قادر نیست تا سال آینده میلادی میزان نفت سبک یا ظرفیت پالایش خود را افزایش دهد. بدین ترتیب افزایش تولید توسط سعودی‌ها کمبودهای موجود را جبران نمی‌کند. پس کشورهای جهان همچنان باید امیدوار باشند که طرحی بیان شود که چیزی بیشتر از افزایش عرضه نفت در آن گنجانده شده باشد.

مریم جعفری

منبع : دسترنج