ترکمنستان در مسیر انتخابات

تصور نمی رفت این چنین شتابان، در بامداد سی ام آذر ماه (۲۱دسامبر) صفرمراد نیازاف یكباره از صحنه قدرت تركمنستان كنار رود. از این رو به محض انتشار خبر مرگ نیازاف برای چندین ساعت این كشور در رأس اخبار منطقه قرار گرفت. با این واقعه، این كشور كم جمعیت وثروتمند آسیای مركزی وارد مرحله حساس ومهمی از حیات خود شد. مرحله ای كه بسیاری از تحلیلگران آن را زمینه ساز تحولات و تغییرات ارزیابی كرده اند. بنابراین اهمیت این مقطع با وقایعی كه در اكتبر سال ۱۹۹۱ اتفاق افتاد قابل قیاس است.
● ساختار ظریف قدرت
آنچه كار رابر جانشینان نیازاف دشوار كرده ، بافت حساس سیاسی این كشور است. نیازاف با احتساب دورانی كه از سال ۱۹۸۵ به عنوان دبیركل حزب كمونیست در مصدر امور بمدت ۲۱ سال با اقتدار تمام بر تركمنستان حكومت كرد. تردیدی نیست یكی از عومل مهم و تأثیر گذاری كه موجب شد نیازاف در این مدت بتواند فرمانروایی آرام و بی تنشی را داشته باشد بافت قبیله ای جامعه تركمنستان است. در جامعه قبیله ای اطاعت از رئیس قبیله یك اصل مهم واساسی است وچون مردم این كشور در مقایسه با مردم سایر جمهوری های آسیای مركزی از تجانس بیشتری برخوردارند لذا آنچه كه به عنوان انقلاب های رنگین و مخملین در این جمهوری ها دیده می شود به جا معه تركمن ها راه نیافته است.
صفرمراد نیازاف از قبیله تكه بود، این قبیله یكی از قبایل قدرتمند و پرنفوذ در بین دیگر قبایل(یموت، ارساری، گوگلان، سالور، نخور) تركمنستان است واتفاقاً این نفوذ را در انتخاب كفیل ریاست جمهوری پس از مرگ نیازاف نیز می توان مشاهده كرد.
تركمن باشی در مدت زمامداری به خوبی توانست مناسبات ویژ ه ای را با همسایگان خود و حتی قدرت های بزرگ برقرار نماید به گونه ای كه با وجود تمام انتقادهایی كه كشورهای قدرتمند و سازمان های حقوق بشر به جهت دموكراسی و حقوق بشر به وی داشتند اما هیچگاه حاضر نشد دربرابراین فشارها كوتاه آید. دلیل اساسی مسامحه و محافظه كاری قدرتهای بزرگ در این باره را باید در منافعی دانست كه به واسطه منابع گازی تركمنستان عاید آنها می شود.
از همین روست كه برقراری توازن بین واشنگتن- مسكو از فرازهای مهم دیپلماسی نیازاف محسوب می شود وسیاست بیطرفی تركمنستان در منازعات و مجادلات بین المللی را باید سیاستی سودمند توصیف كرد.
با این همه از نگاه منتقدان، باوجود این كه تركمنستان پنجمین كشوری است كه منابع عظیم گاز را دراختیار دارد، ولی برنامه های آموزشی، بهداشتی و رفاه اجتماعی دراین كشور در سطحی نامطلوبی قرار دارد، ۶۰ درصد مردم این كشور زیر خط فقر زندگی می كنند.
بسیاری از تحلیلگران موضوع انتخاب جانشینی مناسب برای نیازاف، تركمنستان را با دورجدیدی از رقابت ها مواجه نماید،این رقابت ها می تواند از یك سو میان قدرت های دارای منافع در این كشور همچون روسیه، آمریكا و حتی چین باشد. دراین حلقه مسكو نقش كلیدی دارد.
به یقین روسیه به دلیل نفوذ سنتی و منافع سرشاری كه از رهگذر خرید سالانه ۶۰ میلیارد متر مكعب گاز به قیمت هر متر مربع ۴۵ دلار و فروش آن به كشورهای اروپایی به قیمتی در حدود سه و یا چهار برابر ، از آینده تركمنستان نخواهد گذشت و صحنه را ترك نخواهد كرد. به همین دلیل در نخستین واكنش ها پس از درگذشت نیازاف وزیر امورخارجه روسیه اعلام كرد: هر كسی در تركمنستان به قدرت برسد باید منافع مسكو حفظ شود. از سوی دیگر آمریكا هم به دلیل نیاز اروپا به انرژی وهم به دلایل استراتژیك درپی محدود كردن نفوذ ایران و روسیه است. چنان كه بارها مقام های آمریكایی اعلام نموده اند نگرانند كه خلأ موجود در تركمنستان سبب رشد قدرت های منطقه شود.
در سطح داخلی هم میان جناح های موجود كه در حال حاضر قدرت را در دست دارند، رقابت جدی در جریان است و نخستین نشانه های آن نیز از همان روزهای نخست با دستگیری آتایف رئیس مجلس كه باید طبق قانون اساسی تاانتخاب رئیس جمهور جدید كفالت ریاست جمهوری را به عهده بگیرد آشكار شد. البته برخی موضوع دستگیری آتایف را در راستای بافت قبیله ای ارزیابی می كنند و اعتقاد دارند حتی در زمان اتحاد جماهیر شوروی همیشه قبیله تكه عهده دار مناصب مهم بوده وشخص نیازاف نیز وابسته به همین قبیله بود. چنان كه قربان قلی بردی محمداف هم از این قبیله به شمار می رود. این رقابت ها درروزهای بعد نیز با دستگیری وزیر دفاع این كشور ادامه یافت.
در سوی دیگراین رقابت ها مربوط به منازعات اپوزیسیون با كسانی است كه در حال حاضر زمام امور را به عهده دارند. بر این اساس به محض انتخاب محمداف به عنوان كفیل ریاست جمهوری این امر مورد اعتراض اپوزیسیون واقع شد حتی آنان ادعا كردند در صورت برگزار نشدن انتخاباتی سالم نسبت به سرنگونی دولت اقدام خواهند كرد اما به دلیل عدم ارتباط میان اپوزیسیون و مردم انتظار نمی رود موفقیتی نصیب آنان شود. لذا پس از اعلام اورازوف شخصیت سرشناس مخالف مبنی براین كه قصد دارد وارد تركمنستان شود محمد اف اعلام كرد به هواپیمای حامل او اجازه فرود نخواهد داد. این امر گویای این بودكه اپوزیسیون در داخل كشور از مقبولیت چندانی برخوردارنیست. براساس اعلام مراداف وزیر امور خارجه سابق و مسئول اتحاد دموكراتیك اپوزیسیون تركمنستان در حاشیه گردهمایی رهبران احزاب سیاسی تركمنستان در وین ، رهبران ۹ حزب مخالف دولت پیرامون موضوع هایی مانند گسترش دموكراسی، مبارزه برای حقوق بشر و آزادی بیان در عمل به وحدت نرسیدند.
درسطح خارجی نیز تا كنون هیچ یك از قدرت های بزرگ حمایت چندانی از اپوزیسیون نكرده اند زیرا تمایل ندارند با حمایت از گروه های مخالف منافع خود را به خطر اندازند. كشورهای اروپایی و آمریكا وسایر كشورهای دارای منافع در این كشور قصد دارند روابط خود را با رهبران جدید تركمنستان گسترش دهند. در این راستا ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در پیامی به قربان قلی بردی محمداف كفیل ریاست جمهوری تركمنستان بر تعمیق روابط با این كشور تأكید كرد . هو جین تائو رئیس جمهوری چین نیز با ارسال پیامی برای قربان قلی بردی محمداف كفیل ریاست جمهوری تركمنستان بر گسترش روابط همه جانبه با این كشور تأكید كرد.
● نخستن زنگ رقابت
شرایط فعلی و روند امور كشور تركمنستان درمسیر انتخابات قرار گرفته است. پس از آن كه مجلس خلق مصلحتی تاریخ برگزاری انتخابات را ۱۱ فوریه (۲۲ بهمن ماه )اعلام و شش نامزد پست ریاست جمهوری را مشخص كرد، هر شش نفر در قالب برنامه های تلویزیونی و سفر به استان ها به بیان طرح ها و دیدگاه های خود پرداختند.
اگرچه تشابهات بسیاری بین سخنان هر شش نفر از جمله تأكید همگی بر ادامه مشی و سیاست های نیازاف و تأكید بر ادامه سیاست بیطرفی دیده می شود اما قربان قلی بردی محمداف كه علاوه بر برخورداری از حمایت مجلس خلق مصلحتی از پشتیبانی سازمان امنیت و نهادهای نظامی آن كشور نیز برخوردار است و حتی برخی وی را رئیس جمهورآینده تركمنستان بشمارمی آورند، در نطق های انتخاباتی خود خبر از انجام برخی اصلاحات داد.
از جمله اصلاحات آموزشی وتبدیل مدت زمان تحصیل تا دیپلم از ۹ سال به ۱۰ سال و انجام اقدام هایی كه سبب به رسمیت شناختن مدرك دیپلم این كشور در تمامی كشورها شود. این درحالی است كه نیازاف در فرمانی مدت زمان تحصیل در این كشور را از ۱۰ سال به ۹ سال كاهش داده بود. وی همچنین وعده داده كه آموزش زبان های خارجی و درس ورزش را كه در مدارس این كشور حذف شده است، احیا و دانش آموزان مستعد را برای ادامه تحصیل راهی برخی از كشورها خواهد كرد . او وعده داده استفاده از اینترنت و فناوری های جدید علمی را برای همه اتباع این كشور فراهم خواهد كرد.
اگرچه ناظران آنچه وعده داده شده را در زمره اصلاحات اساسی در تركمنستان لحاظ نمی كنند اما همین مقدار برای جامعه محدودی مثل تركمنستان در نوع خود یك قدم به پیش محسوب می شود. این نكته زمانی اهمیت پیدا می كند كه بدانیم بسیاری از دانشكده ها و مراكزی كه در زمینه امور هنری و آموزش هنر فعالت داشتند تعطیل شده است.
همچنین شرایط اعلام شده برای آموزش های غیر تركمنی به حدی سخت و دست و پاگیر است كه عملاً انجام آن را ناممكن می نماید. كاهش میزان دانشجویان، افت تحصیلی، بیكاری، ممنوعیت پخش هرگونه موسیقی از تلویزیون، از جمله دیگر مواردی است كه نشان می دهد تا چه میزان جامعه نیاز به تغییر وتحول دارد لذا دور ازانتظار نیست كه برنده میدان انتخابات فوریه كسانی باشند كه برشعار اصلاح وتغییر پامی فشارند.

علی كبریائی زاده

منبع : روزنامه ایران